پس از دستور روحاني به وزير اقتصاد براي اجراي سازوكارهاي عرضه سهام بنگاه‌هاي دولتي، نهادهاي عمومي و نيروهاي مسلح، به نظر مي‌رسد دولت در روزهايي كه درآمد نفتي ندارد، راهي جز حضور قدرتمندتر در بازار سرمايه نديده است. آن‌هم در شرايطي كه بازار بورس، بي‌توجه به دامنه قيمتي بازارهاي جهاني، حركتي خلاف جهت از خود نشان داده و شاخص‌ها هر روز بالاتر مي‌روند. نشانه ورود نقدينگي به بازار سهام و خروج از بازارهاي موازي ارز و سكه.
قرار است سهم واگذاري دارايي‌هاي مالي دولت در سال جاري به ۱۷۴ هزار ميليارد تومان برسد، اين رقم يك سوم منابع بودجه‌اي دولت است كه براي بودجه سالانه خود نياز دارد؛ بنابراين مي‌توان پيش‌بيني كرد كه واگذاري‌هاي زيادي از سهام شركت‌هاي دولتي و انتشار اوراق در بورس در سال جاري در راه است.
منابع عمومي دولت در سال جاري ۵۷۱ هزار ميليارد تومان است. اين عدد به اين معناست كه دولت براي اداره كشور به 571 هزار ميليارد تومان نياز دارد؛ اما براي تأمين اين رقم، دولت در بودجه سال جاري درآمدهاي نفتي را نسبت به گذشته به‌شدت كاهش داده و در عوض سهم واگذاري دارايي‌هاي خود يعني واگذاري سهام شركت‌هاي دولتي و همچنين انتشار اوراق را بالا برده است.
البته در لايحه دولت، رقم در نظر گرفته شده براي واگذاري سهام شركت‌هاي دولتي 124 هزار ميليارد تومان بوده، اما در كميسيون‌هاي تخصصي مجلس، اين رقم 50 هزار ميليارد تومان ديگر نيز بالاتر رفته است. عددي كه ركورد واگذاري‌ها و كسب درآمد براي دولت را در سال‌هاي اخير جابه‌جا مي‌كند.
9 سال پيش، عدد واگذاري دارايي‌هاي دولتي، 6 هزار ميليارد تومان بود. سال 91 اين عدد به 6 هزار و 700 ميليارد تومان رسيد. سال 92 به‌يك‌باره و طي يك سال، اين عدد دو برابر شد و به 14 هزار ميليارد تومان افزايش يافت؛ اما با كاهش قيمت نفت و بازگشت تحريم‌ها، عدد واگذاري دارايي‌هاي مالي دولت نيز در يك منحني صعودي قرار گرفت تا تهيه منابع مالي از محل واگذاري سهام و يا اوراق مشاركت، جور درآمدهاي پايين فروش نفت را بكشد.
نخستين قدم
سال گذشته، رشد اقتصادي ايران بنا به گفته مركز آمار ايران، منفي 7.2 درصد بود؛ اما بورس تهران با نرخ بازدهي ۲۰۰ درصد، به جذاب‌ترين نقطه سرمايه‌گذاري تبديل شد. روند باورنكردني سوددهي در بورس حتي در روزهاي آغاز به كار سال ۱۳۹۹ كه با بحران شيوع كرونا آغاز شد نيز تداوم پيدا كرده است. فعالان بورسي در همين روزها بازدهي بيش از ۲۰ درصد را تجربه كرده‌اند تا همچنان سيل نقدينگي در تالار شيشه‌اي سهام سرازير شود. شايد به همين دليل هم بود كه دولت را مصمم كرد تا سهام بزرگ‌ترين هلدينگ اقتصادي ايران را در بازار سرمايه عرضه كند. يك تير و دو نشان: هم عطش سرمايه‌گذاراني كه با نقدينگي خود به بورس آمده‌اند، با عرضه يك شركت بزرگ برطرف مي‌شود و هم بازار بورس به منبع درآمد خوبي براي دولت تبديل خواهد شد. عرضه اوليه «شستا» در بازار بورس، بزرگ‌ترين رقم براي عرضه اوليه در تاريخ بورس را ثبت كرد: ۶.۷ ميليارد سهم براي فروش به عموم و ۱.۳ ميليارد سهم براي فروش به صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري. بدين ترتيب دولت گام اول را براي فروش سهام شركت‌هاي بزرگ دولت برداشت.
عرضه 16 شركت بنياد
روز گذشته، پرويز فتاح، رييس بنياد مستضعفان از عرضه ۱۶ شركت زيرمجموعه اين هلدينگ بزرگ اقتصادي در بورس خبر داده است. بسياري از شركت‌هاي زيرمجموعه بنياد مستضعفان، همين الان هم در بورس حضور دارند؛ اما در بسياري از موارد به دليل نبود شفافيت مالي و ارايه به موقع گزارش‌ها، با بسته شدن نماد معاملاتي خود روبه‌رو هستند؛ اما رييس بنياد مستضعفان مي‌گويد: شفافيت همواره مورد تأكيد ما بوده و هست و شركت‌ها موظف هستند از هرگونه تأخير در اطلاع‌رساني و هرگونه مصاديق عدم شفافيت كه منجر به توقف طولاني‌مدت نمادها در بازار سرمايه شود اجتناب كنند.
فتاح، استفاده از ظرفيت بازار سرمايه را براي افزايش سرمايه عنوان كرده و مي‌افزايد: «از شركت‌هاي گروه بنياد خواسته شده است تا با اولويت تجديد ارزيابي دارايي‌هاي استهلاك‌ناپذير و در صورت لزوم با ارزيابي جنبه‌هاي مختلف تجديد ارزيابي برخي دارايي‌هاي استهلاك‌پذير، نسبت به پيشنهاد اين موضوع به سهامداران اقدام كرده و در عين حال، تأكيد شده است كه همه اين مراحل بايد با اطلاع‌رساني مستمر به بازار سرمايه در قالب سامانه كدال و بر مبناي مقررات بازار سرمايه انجام شود.»
تا كجا ادامه دارد؟
سهام «شستا» چهارشنبه هفته گذشته عرضه شد اما از ابتداي هفته پيش، فشار سهامداران خرد به كارگزاري‌ها و حضور آنها در هسته معاملاتي بورس آن‌چنان شديد بود كه در مواردي به اختلال در كار بورس منجر شد. حال كه عرضه‌هاي اوليه اينگونه با استقبال روبه‌رو شده است، اما سوال بسياري از فعالان بازار و كارشناسان اين است استقبال تا كجا ادامه خواهد داشت؟
روز سه‌شنبه، يك روز پيش از عرضه اوليه «شستا»، تدارك سهامداران براي عرضه اوليه بزرگ هفته، منجر شد به فشار سهامداران براي فروش سهم‌هاي‌شان. پيام اوليه چنين رفتاري از سهامداران اين است كه آنها «سرمايه جديدي» براي خريد سهام شستا در نظر نگرفته بودند؛ و قرار بوده بخشي از سرمايه خريد شستا در عرضه اوليه را از «خود بازار» تأمين كنند. به نظر مي‌رسد كه در شرايط افزايش تورم، چشم‌انداز نرخ ارز نيز افزايشي خواهد بود. در شرايط منفي بودن رشد اقتصادي و امنيتي شدن بازار ارز، جايي براي سرمايه‌هاي خرد در اين بازار نيست. نقدينگي بسيار بالاي اقتصاد ايران، بالاخره بايد در جايي سرمايه‌گذاري شود؛ بنابراين در اين چشم‌انداز، بورس و خريد سهام، گزينه اول است. گرچه همين الان هم بسياري از كارشناسان معتقدند كه بورس در ايران با حباب قيمتي سهام نيز مواجه است. هرچند مسوولان بورس مي‌گويند همه حباب‌هاي قيمتي را با «تعديل‌هاي قيمتي» جبران مي‌كنند؛ اما در اقتصاد ايران، تعديل‌هاي قيمتي همواره شيب آرامي داشته و اثرگذاري چنداني بر حباب قيمت سهام ندارد.
آيا بايد اعتماد كنيم؟
همين ديروز، به‌جز شاخص‌هاي بورسي در اروپا، ساير شاخص‌ها در جهان عمدتا ريزشي بودند. تداوم بسته نگه داشته شدن واحدهاي اقتصادي در سراسر جهان باعث شده است تا شركت‌هاي بزرگ از بانك‌ها و خودروسازها گرفته تا شركت‌هاي هواپيمايي زيان‌هاي سنگيني را در صورت سود و زيان سه‌ماهه نخست امسال خود اعلام كنند و بسياري از كسب‌وكارهاي كوچك و متوسط نيز با خطر ورشكستگي و اخراج نيروهاي‌شان مواجه هستند. در وال‌استريت، بيشتر شاخص‌ها نزولي بودند تا جايي كه هر سه شاخص مهم بورسي در سطح بالاتري از روز قبل خود بسته شدند. شاخص «داوجونز ايدانستريال اوريج» با ۲.۴۴ درصد ريزش نسبت به روز قبل و در سطح ۲۳ هزار و ۶۵۰.۴۴ واحد بسته شد.
اما شاخص بورس در ايران، با حركتي خلاف جهت، 17 هزار واحد ديگر رشد كرد. اين درست كه بازار بورس مثل بازار ارز و سكه پليسي نشده و حمايت همه‌جانبه دولت را پشت سر خود دارد. (نگاه كنيد به كاهش نرخ سود سپرده‌هاي بانكي كه به عنوان سيگنال جديد ورود نقدينگي به بورس مطرح مي‌شود) بازار مسكن نيز يك بازار بزرگ است كه ورود به آن نقدينگي بسيار بالايي مي‌خواهد و سرمايه خرد از پس آن برنمي‌آيد؛ اما مورد عجيب بورس چيزي است كه بارها مطرح شده: چرا تمام بورس‌هاي جهان از بيم كرونا و عواقب اقتصادي آن ريزش مي‌كنند و بورس تهران ركورد مي‌شكند؟