ايرانيان و بهداشت
خداداد خادم
با شيوع كرونا ويروس در سطح جهان كشور ايران شايد يكي از اولين كشورهايي بود كه بعد از چين به اين ويروس آلوده شد و اين ويروس تقريبا در تمام نقاط ايران سرايت كرد و افرادي در نقاط مختلف كشور عزيزمان به اين بيماري مبتلا شدند. اما آمارهاي داده شده از منابع رسمي حكايت از آلودگي كمي از افراد به اين بيماري دارد. با درستي يا نادرستي آمار كار ندارم و بحثم هم درباره آمار نيست اما اگر فرض را حتي بر نادرستي آمارها بگيريم و فرض كنيم كه آمار واقعي چندين برابر آمار اعلام شده باشد باز هم ميزان افراد مبتلا به اين ويروس در ايران نسبت به جمعيت و امكانات كم آن به كشورهاي ديگر جهان، جمعيت كمي است. هرچند كه اميدواريم آمار مبتلايان كمتر از آمارهاي منتشر شده هم باشد. اما نكته‌اي كه در اينجا مي‌خواهم بر آن متمركز شوم اين است كه چرا آمار مبتلايان به كرونا‌ويروس در ايران نسبت به جاهاي ديگر كمتر است. به نظر اين امر زاييده چند علت است كه يكي از مهم‌ترين آنها بهداشتي است كه در سطح جامعه ايران وجود دارد. اين بهداشت سابقه تاريخي در بين مردم ايران دارد (اين نكته را در گفت‌وگو با دكتر نعمت فاضلي آموختم و از ايشان وام گرفتم). به تعبيري يك منشأ و مبدا تاريخي دارد كه به آن اشاره مي‌كنم.
ايران بعد از وباي سال 1286 كه كشته بسيار زيادي از ايرانيان مي‌گيرد همچنين در سال 1294 نيز وبا در شمال ايران (گيلان) شيوع پيدا مي‌كند و اين بار هم وبا كشته‌هاي زيادي از ايران مي‌گيرد. در سال 1307 نيز يك بار ديگر در كرمانشاه شاهد شيوع وبا هستيم. در سال 1309 و 1310 نيز تهران وبا مي‌آيد كه مشهور است كه دكتر تولوزان پزشك ناصرالدين نوشته است «در مدت 30 سال كه من ايران بودم اين سخت‌ترين و گسترده‌ترين وبايي بود كه شاهدش بودم» يا امين‌الضرب مي‌گويد: «اگر كسي مي‌مرد هيچ كس نبود او را بردارد، لنگه در بگذارد، ببرد جايي و به خاك بسپارد». همچنين در سال 1321 و نوروز 1322 شاهد همه‌گير شدن تيفوس در ايران هستيم كه در واقع سوغات جنگ جهاني و لهستاني‌هايي است كه به ايران فرستاده مي‌شوند است. اين بيماري تا سال 1324 جان بسياري از هموطنان‌مان را مي‌گيرد و تنها روش مقابله با اين بيماري رعايت بهداشت، تعويض لباس، دور شدن از تجمع‌هاي عمومي و ضدعفوني كردن با ماده د.د.ت بود كه تهيه آن هم به خاطر فقر و قحطي‌اي كه در آن سال‌ها در ايران رخ داده بود براي همه امكان پذير نبود. به همين سبب بسياري از ايرانيان توسط اين بيماري جان مي‌سپارند كه برخي معتقدند نيمي از جمعيت ايران در آن زمان از بين مي‌رود.
بعد از اين وقايع كه به اجمال برخي از آنها را ذكر كردم مردم ايران و حكومت به فكر جدي گرفتن بهداشت افتادند و به تعبيري بهداشت در ايران جدي گرفته مي‌شود و روي آن تاكيد و سياست‌هايي گذاشته مي‌شود تا جايي كه براي ريشه كن كردن شپش كه عامل خيلي از بيماري‌هاي آن زمان است دولت برنامه‌هاي جدي‌اي را در دستور كار خود قرار مي‌دهد و به تمام روستاها و شهرها ماموراني براي اين امر مي‌فرستد. همچنين گسترش راه آهن به بهداشت عمومي كمك بسياري مي‌كند تا جايي كه هرجايي كه راه آهن از آن مي‌گذشت هم از آب آشاميدني لوله‌كشي بهره‌مند مي‌شود و هم اينكه در آنجا حمام ساخته مي‌شود كه اهالي آنجا بتوانند از آن استفاده كنند و از بهداشت برخوردار شوند.
در نهايت ترسي كه از مرگ‌ومير سال‌هاي گذشته بر اثر بيماري‌هاي واگيرداري مانند وبا و تيفوس در بين جامعه ايران به وجود آمده بود، همچنين سياست‌هاي توسعه‌اي حاكميت به اين سمت رفت كه جامعه ايران از يك بهداشت نسبي برخوردار شود.
البته نقش فرهنگ و مذهب را در اين امر نبايد كم دانست و آن را نبايد ناديده گرفت. اصول مذهبي‌اي مانند النظافت من الايمان، نظافت بخشي از ايمان است و اينكه نبايد با لباس نجس وارد منزل شد چرا كه نماز در محل نجس درست نيست، به بهداشتي شدن جامعه كمك شايان توجهي كرد. از سوي ديگر در فرهنگ ايران چيزي به نام فرش‌هاي نفيس وجود داشت و دارد كه مانع قدم زدن با كفش روي آن مي‌شود و اين امر يعني وجود فرش‌هاي گران‌قيمت و گاهي نفيس و همچنين ارزش دادن به كار فرهنگي فرش كه در تمام نقاط ايران وجود داشت و هر منطقه‌اي فرش خاص و دستبافت خود را داشت كه متاسفانه امروزه خيلي از آنها از بين رفته است سبب مي‌شد كه هيچ كس با كفش روي فرش راه نرود، بگذريم از اينكه اكنون در برخي از خانواده‌ها به تأسي از فرهنگ غرب با كفش به درون خانه آمده و گاهي روي فرش هم راه مي‌روند اما در غالب جامعه ايراني اين امر وجود نداشت و در فرهنگ ايراني معمولا كفش را قبل از ورود به خانه درآورده و بعد وارد محيط خانه مي‌شوند.
علاوه بر همه اين مسائل كشيده شدن آب آشاميدني لوله كشي (تنها آب لوله كشي در دنيا كه آشاميدني است) و همچنين فاضلاب شهري همه دست به دست هم دادند كه مردم ايران امروزه به يكي از پاكيزه‌ترين مردم دنيا تبديل شوند. اين پاكيزگي در مقابله با كرونا به داد اين مردم رسيد و به آنها كمك كرد كه كمتر از كشورهاي توسعه يافته‌اي مانند امريكا و فرانسه مبتلا شوند اگر امكانات حمل و نقل و قرنطينه به درستي در ايران وجود داشت قطعا آمار امروزي بسيار كمتر هم مي‌شد. اما در كل يكي از مهم‌ترين عوامل و علت‌هاي آمار پايين مبتلايان كرونا در جامعه ايران بهداشتي است كه اين مردم دارند كه شايد بتوان گفت تميزترين مردم دنيا هستند.
رجوع كنيد به كتاب «مصيبت وبا و بلاي حكومت» اثر هما ناطق