بازندگان نفت ارزان

بازار جهاني نفت، بازاري يك خطي با خط سير مشخص اقتصادي يا سياسي نيست و عموما فاكتورهاي متعددي بر آن تاثيرگذار است. پس نمي‌توان از يك واقعه، نتيجه‌اي كلي گرفت و آن را به همه جا تعميم داد. نمونه‌اش، كاهش قيمت قراردادهاي آتي نفت در امريكا كه به زير صفر رسيد و تحليل‌هاي اشتباهي را هم رقم زد؛ به ‌طوري كه برخي تصور كردند، قيمت نفت در همه جا به صفر رسيده و  حتي برخي در ايران تحليل كردند كه حالا كه قيمت نفت به صفر رسيده، بنزين هم بايد ارزان شود! درحالي كه آنچه در امريكا رخ داد صرفا در مورد قراردادهاي آتي نفت بود.  هنگامي كه نفت را طي قراردادهاي آتي يا آينده مي‌خرند، توافق مي‌كنند كه حمل بشكه‌هاي نفت را هم هر ماه بر عهده بگيرند. بازرگانان، قراردادهاي آينده را مي‌خرند سپس به خريداراني كه خواهان نفت هستند، دوباره مي‌فروشند. اما تقاضاي جهاني انرژي به علت شيوع ويروس كرونا و قرنطينه كم شده است. برآوردها نشان مي‌دهد، تقاضاي جهاني بنزين 32 درصد، گازوييل 18 درصد، سوخت جت 21 درصد و ساير سوخت‌ها 29 درصد نسبت به قبل كاهش يافته و در چنين شرايطي طبيعتا خريداران نفت هم به مراتب كمتر شده‌اند. حالا در چنين شرايطي، بازرگاناني كه قراردادهاي آينده نفت را در اختيار دارند و بايد حمل بشكه‌هاي نفت را خودشان انجام دهند با كمبود جا براي ذخيره مواجه شده‌اند چون به دليل توليد بيش از تقاضا، امكانات ذخيره نفت رزرو شده‌‌اند. بنابراين بازرگانان و توليدكنندگان پول مي‌دهند تا نفت را از آنان بخرند. به همين دليل آنان مجبور شدند حتي براي فروش هر بشكه نفت ۳۷ دلار بپردازند؛ يعني قيمت نفت به منفي ۳۷ دلار كاهش يافت!  حالا دو نكته را مرور كنيم. نكته اول اينكه اين موضوع همان‌گونه كه ذكر شد صرفا در مورد قراردادهاي آتي نفت WTI براي سررسيد همان زمان رخ داد و به معناي به صفر رسيدن قيمت نفت در ساير نقاط جهان و حتي به صفر رسيدن قيمت نفت در مورد قراردادهاي آتي WTI براي ماه‌هاي بعدي نبود. پس نمي‌توان اينگونه نتيجه گرفت كه ديگر نفت ارزش ندارد و قيمت نفت به صفر رسيده يا منفي شده است. برخي تحليل‌ها و حتي خبررساني‌ها در ساعات اوليه انتشار اين خبر به حدي شتاب زده بود كه جز گمراهي مخاطبان، حاصلي نداشت.  اما نكته دوم مهم‌تر است. درست است كه نمي‌توان به صفر رسيدن يا زير صفر شدن قيمت نفت مربوط به قراردادهاي آتي در امريكا را به همه جا تسري داد و در همان روز قيمت هر بشكه نفت برنت يا اوپك به مراتب بالاتر بود اما روند آتي بازار نفت، چندان اميدواركننده نيست و اين يعني قيمت نفت قراردادهاي آتي با سررسيدهاي بعدي هم ممكن است به زير صفر برسد و قيمت نفت در ساير نقاط جهان هم همچنان روند نزولي يا در خوشبينانه‌ترين حالت روند ثابت خواهد داشت؛ آن هم در شرايطي كه كشورهاي توليدكننده براي كاهش بي‌سابقه توليد نفت به توافق رسيده‌اند. توليدكنندگان نفت در امريكا اميدوارند كه تقاضاي انرژي پيش از انقضاي قراردادهاي آتي بعدي افزايش يابد و ساير توليدكنندگان نفت نيز چشم به خروج اقتصاد جهان از ركود حاصل از قرنطينه كرونايي دارند. اما كاهش تقاضاي جهاني نفت به حدي است كه حتي توافق توليدكنندگان نفت براي كاهش توليد هم نتوانست اميدي ايجاد كند و به نظر مي‌رسد تا عادي شدن شرايط در بازار جهاني نفت بايد مدت‌ها صبر كرد؛ هر چند بعيد است نفت هيچ‌گاه قيمت بالاي 50 دلار در هر بشكه را تجربه كند. جهان هر چه بيشتر به سمت استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير مي‌رود و اين به معناي كمرنگ شدن نقش نفت در اقتصاد جهان است. در چنين شرايطي، نفت صفر دلاري يك نشانه است تا يادمان باشد، كشورهايي ضرر مي‌كنند كه اسير تحريم‌اند و ذخاير نفتشان زير زمين باقي مانده؛ بدون آنكه تبديل به ارزش افزوده‌اي براي مردمانشان شود.