آيا تروريسم بار ديگر عراق را تحت سلطه مي‌گيرد؟
بازگشت داعش در سايه مناقشات سياسي
شهاب شهسواري
عراق بعد از ۹ ماه كشمكش، بار ديگر وارد دور جديدي از درگيري‌هاي جناحي و موج تازه‌اي از عمليات تروريستي شده است. بعد از يك عمليات وسيع در صلاح‌الدين كه به شهادت چندين نيروي مقاومت ضدداعش منجر شد، حشدالشعبي در طول روزهاي گذشته عمليات اين گروه در كربلا و سامرا را ناكام گذاشته است. موج تازه عمليات داعش در شرايطي آغاز مي‌شود كه عراق همچنان درگير اختلاف نظرهاي سياسي براي تعيين دولت است. دو ائتلاف عمده پارلمان روز گذشته اعلام كردند كه از راي اعتماد به كابينه مصطفي الكاظمي خودداري خواهند كرد. يك روز بعد از اينكه تازه‌ترين عمليات گروه تروريستي داعش در استان صلاح‌الدين باعث شهادت دست‌كم ۱۰ رزمنده حشدالشعبي شد، ائتلاف‌هاي دولت قانون به رهبري نوري المالكي و الوطنيه به رهبري اياد علاوي اعلام كردند كه به كابينه معرفي شده از سوي مصطفي الكاظمي، نخست‌وزير مكلف راي نخواهند داد. عمليات روز جمعه داعش در استان صلاح‌الدين كه به نوشته رسانه‌ها يكي از هماهنگ‌ترين و گسترده‌ترين عمليات اين گروه در ماه‌هاي گذشته بود، باعث شهادت دست‌كم ۱۰ عضو حشدالشعبي شد. آسوشيتدپرس به نقل از منابع امنيتي در عراق مي‌نويسد كه شكل جديد عمليات داعش، با استفاده از تاكتيك‌هاي فريب و غافلگيري برنامه‌ريزي شده، احتمالا نشانه تاثيرات رهبر جديد اين گروه تروريستي، ابوابراهيم الهاشمي القريشي است. به نوشته اين رسانه امريكايي، داعش قصد دارد تا با افزايش بسامد عملياتش در ماه رمضان، به هوادارانش اين پيام را برساند كه در حال بازآرايي و بازگشت به صحنه نبرد در عراق و سوريه است.
تنها يك هفته از فرصت مصطفي الكاظمي براي تشكيل دولت باقي مانده است و نمايندگان پارلمان عراق به تازگي اظهار اميدواري كرده بودند كه بتوانند در طول هفته جاري جلسه راي اعتماد به برنامه او و كابينه‌اش را برگزار كنند. اما با بيانيه روز گذشته ائتلاف دولت قانون و اعلام رسمي عدم راي اعتماد به كابينه الكاظمي و همچنين بيانيه ائتلاف الوطنيه و تهديد اين فهرست به تحريم جلسه راي اعتماد، به نظر مي‌رسد كه ۶ ماه بعد از كناره‌گيري عادل عبدالمهدي از مقام نخست‌وزيري، گروه‌هاي سياسي عراقي هنوز براي انتخاب جانشين او به يك توافق مرضي‌الطرفين نرسيده‌اند. اين در حالي است كه در طول هفته‌هاي گذشته، اميدواري در مورد انتخاب مصطفي الكاظمي، با حمايت گروه‌هاي شيعه و همچنين موافقت گروه‌هاي كرد و سني افزايش يافته بود.
همزمان با اين اختلافات در بغداد، تهديدهاي امنيتي در شمال و غرب عراق هم به شكل روزافزوني افزايش پيدا مي‌كند. بر اساس برآورد انديشكده موسسه واشنگتن براي خاور نزديك، تعداد عمليات تروريستي داعش در خاك عراق، در طول ماه آوريل به ۱۵۱ عمليات رسيده است كه بيش از دو برابر تعداد عمليات تروريستي اين گروه در ماه ژانويه است. زيدون الكنعاني، تحليلگر مسائل عراق به الجزيره مي‌گويد: «داعش از جهانگير شدن ويروس كرونا، مقررات كاهش رفت و آمد، بن‌بست در تشكيل كابينه و افزايش شكاف‌ها درون حشدالشعبي، بهره‌برداري كرده است.» اخيرا جدا شدن چهار گروه مردمي از حشدالشعبي كه ادعا مي‌شود نزديك به بيت مرجعيت شيعه عراق، آيت‌الله سيستاني هستند و قرار گرفتن آنها تحت نظارت مستقيم وزارت دفاع عراق، اين گمانه‌زني را افزايش داده است كه ميان گروه‌هاي مردمي عضو حشدالشعبي اختلاف‌ها و شكاف‌هايي در حال شكل‌گيري است. اين تحليلگر معتقد است: «همزمان با اين رويدادها معترضان به وضع سياسي نيز هنوز راضي نشده‌اند و آماده هستند تا با فروكش كردن شيوع بيماري كوويد ۱۹ دوباره به خيابان‌ها برگردند. در چنين شرايطي دولت بعدي عراق بايد در دو جبهه ايستادگي كند؛ در جبهه جنوب در برابر معترضان و در جبهه غرب و شمال در مقابل قدرت گرفتن روزافزون داعش.»
دو سال و نيم پس از آنكه حيدر العبادي، نخست‌وزير پيشين عراق در جمع نيروهاي مسلح اين كشور از پيروزي كامل بر داعش خبر داد، بار ديگر نشانه‌هايي از قدرت گرفتن اين گروه در خاك عراق به چشم مي‌خورد. اما اكنون، چند ماه بعد از ترور شدن رهبران مبارزه با داعش توسط ايالات متحده امريكا و تلاش امريكا و متحدانش براي تضعيف حشدالشعبي، فرصتي تازه براي داعش پديد آورده است كه قدرت گذشته خود را بازيابي كند. به نوشته آسوشيتدپرس، گروه داعش همزمان با مشغول شدن دولت بغداد به مبارزه با ويروس كرونا و مشكلات عميق اقتصادي اين كشور با كاهش قيمت نفت تشديد شده است، از فرصت استفاده كرده و در بخش‌هايي از عراق در حال بازيابي نظم و قدرت پيشين خود است. قباد طالباني، معاون نخست‌وزير اقليم كردستان عراق به آسوشيتدپرس مي‌گويد: «بازگشت داعش يك تهديد واقعي و فوري است. آنها در شمال عراق در حال جابه‌جايي نيرو و اجراي عمليات هستند و به نظر مي‌رسد كه به زودي حملات خود را به بغداد نيز آغاز كنند. طالباني معتقد است كه اختلافات ارضي و مناقشات سياسي ميان اقليم كردستان و دولت مركزي، باعث ايجاد خلأ امنيتي شده است كه داعش از آن براي گسترش توان خود بهره‌گيري مي‌كند. به نوشته آسوشيتدپرس، گزارش‌هاي امنيتي از حضور ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ تروريست داعشي در عراق خبر مي‌دهند. به گفته يك مقام امنيتي عراق، به تازگي بيش از ۵۰۰ تروريست جديد به اضافه تعدادي از نيروهاي پيشين اين گروه كه از زندان‌ها گريخته‌اند به جمع نيروهاي فعال داعش در خاك عراق اضافه شده‌اند.
موج تازه عمليات تروريستي توسط داعش همزمان با عقب‌نشيني و بازآرايي نيروهاي موسوم به ائتلاف ضدداعش تحت رهبري امريكا در عراق آغاز شده است. در شرايطي كه بسياري از نيروهاي خارجي متحد امريكا، بعد از فراگير شدن ويروس كرونا خاك عراق را ترك كرده‌اند، ارتش امريكا هم بخشي از پايگاه‌هاي نظامي خود را در مناطقي همچون كركوك و نينوا ترك كرده است. دولت ايالات متحده امريكا انگيزه اين جابه‌جايي نيروها را مقابله با درگير شدن با نيروهاي حشدالشعبي اعلام كرده است. از زمستان پارسال كه ارتش امريكا در عملياتي تروريستي با حمله به فرودگاه غيرنظامي بغداد فرمانده ارشد حشدالشعبي را در كنار شهيد سردار قاسم سليماني، به شهادت رساند، حملات جسته و گريخته به پايگاه‌هاي نظامي امريكا از سوي نيروهاي ناشناس و ادعاي امريكا مبني بر مقصر بودن حشدالشعبي در اين عمليات، بيم رويارويي گسترده نظامي ميان امريكا و نيروهاي حشدالشعبي را افزايش داده است. اما همزمان با عقب‌نشيني امريكا از پايگاه‌هاي نظامي در كركوك و نينوا، عمليات داعش در اين مناطق گسترش چشمگيري داشته است. ارتش امريكا بخش اعظم نيروهاي خود را در خاك عراق در بغداد و پايگاه عين‌الاسد متمركز كرده و پايگاه‌هاي كوچك‌تر در نقاط ديگر عراق را تعطيل كرده است. گروهي از تحليلگران موج تازه عمليات تروريستي داعش را بخشي از برنامه ايالات متحده امريكا براي توجيه حضور خود در خاك عراق تلقي مي‌كنند، چرا كه پارلمان عراق اندكي بعد از عمليات تروريستي امريكا عليه فرماندهان عمليات مبارزه با تروريسم در بغداد، مصوبه اخراج نظاميان خارجي از خاك اين كشور را به دولت ابلاغ كرد. از جمله قيس خزعلي، رهبر گروه عصائب اهل حق، از گروه‌هاي عضو حشدالشعبي عمليات گسترده اخير داعش عليه نيروهاي عراقي را با پشتيباني امريكا و براي گرفتن امتياز در مذاكرات امنيتي ماه ژوئن توصيف كرد. علاوه بر اين، شيوع ويروس كروناي جديد باعث شده است تا نظاميان ارتش عراق كه در پست‌هاي عملياتي حضور دارند به نصف كاهش پيدا كنند.