تعامل مرزباني ايران و افغانستان براي شفاف‌سازي درباره حادثه غرق شدن چند تبعه افغان
نقش قاچاقچيان انسان در ماجراي دهانه ذوالفقار
گروه اجتماعي| سيزده روز پس از آنچه در منطقه مرزي «دهانه ذوالفقار» در تاريكي شب و هواي باراني روي داده و پس از آن مرگ 10 و ناپديد شدن 15 افغان كه مي‌خواستند وارد خاك ايران شوند روايت شد، هياتي مشترك از مرزباني دو كشور تحقيق درباره اين موضوع را آغاز كردند. تا پيش از اين جلسه مشترك جز روايت‌هايي كه شبكه‌هاي فارسي‌زبان غربي از زبان بازماندگان حادثه منتشر كردند هيچ اطلاعات دقيقي در اين باره منتشر نشده بود و صرفا روايت افرادي منتشر شد كه ادعا مي‌كردند نيروهاي مرزباني ايران آنها را تهديد كرده بودند از راهي كه وارد خاك ايران شده بودند، برگردند. راه مورد بحث رودخانه هريرود بود كه اتفاقا در فاصله 11 تا 13 ارديبهشت خروشان و هواي منطقه هم باراني بوده است. آنچه تاكنون در گزارش‌هاي شبكه‌هاي فارسي‌زبان يا به‌طور كلي اشاره نشده يا به شدت كمرنگ پرداخته شده است، نقش «قاچاق‌بر»هايي است كه معمولا در كار جابه‌جايي افغان‌ها از افغانستان به ايران هستند. پرسشي كه بايد بيشتر و دقيق‌تر يافتن پاسخ براي آن را مدنظر قرار داد. بر اساس ادعاي افغان‌ها، گفته مي‌شود 46 نفر در شب مورد نظر براي ورود غيرقانوني به خاك ايران اقدام كرده بودند. پرسش اين است كه اين 46نفر خودشان راه را مي‌دانستند و مي‌خواستند از مرز عبور كنند؟ آيا هيچ بلد و راهبري نداشته‌اند؟ يكي از رسانه‌هايي كه به شدت به انعكاس اين واقعه پرداخته، بي‌بي‌سي فارسي است. در يكي از گزارش‌هاي اين شبكه تحت عنوان «روايت خانواده‌هاي قربانيان افغان كه ادعا مي‌شود توسط مرزبانان ايراني به رودخانه انداخته شدند» بر اين جمله نيز تاكيد شده: «معمولا قاچاق‌بران به وسيله افراد ارتباطي خود در روستاهاي افغانستان نوجوانان و كودكان را به سفر به ايران ترغيب مي‌كنند.» در حوادث رانندگي كه در سيستان و بلوچستان روي داده بارها شاهد اخباري بوده‌ايم كه قاچاق‌برها تعداد زيادي از اتباع افغانستان را در يك سواري جا داده و با سرعت بسيار به طي مسير مي‌پرداختند تا افغان‌ها را به مقصد كه معمولا تهران است، برسانند. آنچه اينك ايران بر آن تاكيد كرده، مي‌تواند پرسش‌هاي بيشتري از نقش «قاچاق‌بر»ها را برجسته كند. چيزي كه تيتر خبر مركز اطلاع‌رساني پليس شده است: «تاكيد ايران بر كنترل مرز مشترك با افغانستان و فعال كردن پاسگاه‌هاي غيرفعال»
فقط يك خبر
يكي از اتفاقاتي كه در فاصله 13ارديبهشت يعني روزي كه يكي از كاربران توييتر درباره مرگ افغان‌ها در دهانه ذوالفقار نوشت تاكنون انفعال خبري ايران و دستگاه‌هاي مرتبط بوده است. اين وضع سبب شد تا هجمه قابل‌‌توجهي از سوي رسانه‌هاي فارسي‌زبان عليه ايران جريان بگيرد. در حالي كه ما در شرايط تحريم هم بايد مراقب ورود محموله‌هاي سنگين مواد مخدر از كشور همسايه خود يعني افغانستان باشيم و عناصر طالبان و داعش نيز مترصد تردد از مرز هستند هيچ‌كس به درستي نمي‌داند در جغرافياي پيچيده دهانه ذوالفقار چه اتفاقي روي داده است. از آن مهم‌تر اينكه تاكنون هيچ كس به درستي به اين موضوع اشاره نكرده است كه افغانستان 46 پاسگاه مرزي كه بيشتر آنها را خود ايران ساخته و تحويل طرف افغان داده را تخليه كرده و عملا كنترلي بر وضعيت مرز ندارد. با اين حال پنجشنبه 25ارديبهشت 99 هياتي متشكل از تيم مرزباني افغانستاني و تيم مرزباني ايراني در محل مورد ادعاي وقوع حادثه به بررسي ماجرا پرداختند. از اين ديدار دوجانبه تا 26دقيقه بامداد جمعه 26ارديبهشت كه عموم مردم به پيشواز مراسم شب قدر رفته بودند، خبري منتشر نشد. در حالي كه اين ديدار و ايجاد بستر تعامل براي تحقيق درباره ماجرايي كه به ايران نسبت داده شده اهميت فراواني داشت. دست‌كم انتشار عكس و فيلم از ورود هيات افغان مي‌توانست به همكاري و تعامل ايران صحه بگذارد.
بر اساس خبري كه پايگاه خبري پليس منتشر كرد در جلسه مشترك مسوولان مرزي افغانستان و ايران، مرزبان درجه يك ايران با تاكيد بر نقاط مشترك و تعلقات فرهنگي، ديني و قومي بين مردم دو كشور از مرزبانان افغانستاني درخواست كرد ضمن كنترل بيشتر بر مرزهاي مشترك، پاسگاه‌هاي مرزي غيرفعال در كشور افغانستان به منظور كنترل بيشتر، هر چه زودتر فعال شوند. در اين خبر همچنين آمده است: در پي ادعاي برخي رسانه‌هاي خارجي مبني بر غرق شدن تعدادي از اتباع افغانستاني توسط مرزبانان جمهوري اسلامي ايران در مرز مشترك با افغانستان، موضوع به صورت ويژه در دستور كار مرزبانان ايران قرار گرفت و بعد از بررسي اوليه و اعزام تيم‌هاي كارشناسي مشخص شد كه اين موضوع يك ادعاي كذب بوده و نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران رسما اين خبر را تكذيب كرد. متعاقب آن، مرزباني جمهوري اسلامي ايران به واسطه احترام متقابل به كشور دوست و همسايه طبق پروتكل‌هاي بين‌المللي چندين‌بار به صورت كتبي از كشور افغانستان تقاضا كرد با اعزام هيات كارشناسي موضوع را بررسي كنند. با توجه به قرارداد كميساريان سرحدي (مرزبانان) ۱۳۳۵ صبح پنجشنبه (25 ارديبهشت)، هياتي متشكل از كارشناسان مرزباني كشور افغانستان وارد ايران شده و با حضور در محل مورد ادعا، موضوعات را ميداني مورد بررسي قرار دادند و در جلسه مشترك با مرزبانان ايران، بعد از صرف افطاري، كشورمان را به مقصد افغانستان ترك كردند. در اين جلسه مشترك، مرزبان درجه يك ايران با تاكيد بر نقاط مشترك و تعلقات فرهنگي، ديني و قومي بين مردم دو كشور از مرزبانان افغانستاني درخواست كرد ضمن كنترل بيشتر بر مرزهاي مشترك، پاسگاه‌هاي مرزي غيرفعال در كشور افغانستان به منظور كنترل بيشتر، هرچه زودتر فعال شوند. بر اساس اين گزارش، هيات افغانستاني نتيجه بررسي‌هاي خود را به مشورت با مسوولان عاليرتبه افغانستان در چند روز آينده موكول كرده است. در همين حال «سيدرسول موسوي»، مديركل آسياي غربي وزارت خارجه درباره سفير هيات مرزباني افغانستان به ايران به زبان انگليسي توييتي نوشت. او در توييت خود نوشت: هيات كارشناسان مرزباني كشور افغانستان با حضور در محل مورد ادعا (در رابطه با حادثه رخ داده براي تعدادي از مهاجران افغان) موضوعات را به‌طور ميداني مورد بررسي قرار دادند. آنچه در روزهاي پس از وقوع اين حادثه در فضاي ايران رسانه‌اي شد، موضع‌گيري‌هاي سيدعباس موسوي، سخنگوي وزارت امور خارجه بود و تاكيد بر استقبال ايران از تشكيل كميته حقيقت‌ياب مشترك. با اين حال شامگاه چهارشنبه و در آستانه ورود هيات مرزباني افغان به ايران مصاحبه‌اي تلويزيوني با مرزبان درجه يك كشور در زمينه ادعاهاي مطرح شده منتشر شد. در اين مصاحبه سرهنگ «كاظم صمدي» فرمانده هنگ مرزي تايباد ضمن شفاف‌سازي ماجراي پشت پرده غرق شدن اتباع افغانستاني گفت: دشمنان با انتشار اخبار ساختگي و غيرواقعي درصدد ايجاد تشنج در منطقه هستند و از اين سناريوسازي‌ها، هدفي جز تفرقه‌افكني ندارند. اين خبر، روز 13 ارديبهشت 99 در شبكه‌هاي اجتماعي افغانستان منتشر شد، اما با توجه به اينكه در آن روز، اتفاق خاصي را در مرز نداشتيم، برايم تعجب‌آور بود. او با بيان اينكه در تحقيقات اوليه مشخص شد هيچ مورد خاصي در مرز رخ نداده است، توضيحاتش را اين‌گونه ادامه داد: به منظور شفاف‌سازي ماجرا با مرزبان سرحدي غرب افغانستان «گلبدين الكوزي» تماس گرفتم اما با عدم پاسخگويي او مواجه شدم، بر همين اساس براي روشن شدن بيشتر اين ماجرا، علاوه بر ارسال 3 مكاتبه رسمي مرزي، 2 مرحله تقاضاي ملاقات اضطراري مرزي را كردم اما همچنان با عدم پاسخگويي طرف مقابل مواجه شدم. فرمانده هنگ مرزي تايباد همچنين به مكاتبه ديگر مرزباني جمهوري اسلامي ايران با كشور افغانستان و تشريح اهداف پشت پرده دشمنان براي برهم زدن روابط دو كشور اشاره و بيان كرد: با توجه به اهميت موضوع براي مرزباني جمهوري اسلامي ايران و نيز در راستاي شفاف‌سازي، تعدادي از نيروهاي مرزباني به منطقه اعزام و اقدام به پايش از دهانه سه مرزي (مرز مشترك ايران، افغانستان، تركمنستان تا انتهاي حوزه جنت‌آباد) كردند. او به بازديد ميداني و دقيق از حاشيه رودخانه براي مشخص شدن موضوع و عدم دريافت هرگونه آثار و ادله مبني بر وقوع حادثه اشاره و تصريح كرد: شخصا نقطه به نقطه رودخانه «هريرود» و حاشيه آن را بررسي كردم، اما هيچ آثار و علايمي مبني بر وقوع چنين اتفاقي را مشاهده نكردم. اين مقام مرزباني ادامه داد: وضعيت جغرافيايي، شيب و قوس رودخانه هرير رود به‌گونه‌اي است كه اگر چيزي روي آب شناور باشد بايد به سمت ساحل ايران بيايد، بنابراين از مرزبانان افغانستاني درخواست مجدد براي بازديد مشترك و ميداني و شفاف‌سازي بيشتر را كردم. سرهنگ صمدي به حسن روابط دو كشور ايران و افغانستان اشاره و بيان كرد: روابط ما با مرزباني افغانستان و مرزنشينان هميشه «حسنه» بوده و مطابق حسن و روابط همجواري همه امورات با دوستي و تعامل پيگيري مي‌شد؛ حسن روابط ايران و افغانستان در طول تاريخ و مقاطع زماني اثبات شده و اسنادي نيز در اين رابطه وجود دارد. او در بخش ديگري از اظهارات خود تاكيد كرد: هميشه مرزنشينان افغانستاني را خواهران و برادران خود ديديم و در عمل هم اين موضوع را ثابت كرده‌ايم چه آنجا كه نياز به دريافت خدمات درماني داشتند و چه در برهه‌هاي ديگر... چگونه مي‌شود ما برخلاف باورمان عمل كنيم؛ هميشه اثبات كرده‌ايم ملت افغانستان را دوست و برادر مي‌دانيم.
طغيان رودخانه و تاريكي شب
«محمدجان»14 ساله، «عبدالحميدجان» 16 ساله، «ادريس»18 ساله، «جليل احمد» ۱۶ ساله، «عيدي محمد» ۲۲ ساله و «عبدالباري» ١٩ ساله از جمله همزبانان اهل افغانستان ما بودند كه در اين مدت رسانه‌هاي فارسي‌زبان روايت خانواده آنها را نقل و روياهاي‌شان براي وضع بهتر را مرور كردند كه براي آن سوداي عبور از رودخانه هريرود را به جان خريدند. «جان‌محمد» پدر دو نوجوان 14 و 16 ساله افغان به بي‌بي‌سي فارسي گفته است: «سه شب در مرز به خاطر طغياني بودن آب منتظر ماندند. شب چهارم از مرز رد شده بودند. وقتي گرفتار شدند آنان را در آب غرق كردند.» همين نكته‌اي كه در روايت اين تبعه افغان است را بايد در كنار گزارش هواشناسي قرار داد. در گزارشي كه روز پنجشنبه در صفحه 12 روزنامه اعتماد تحت عنوان «قصه غمبار دهانه ذوالفقار» منتشر شد، اشاره كرديم كه در فاصله 11 تا 13 ارديبهشت و بر اساس اطلاعيه شماره 10 اداره كل هواشناسي خراسان رضوي با سطح هشدار نارنجي هواي رگباري باراني و وقوع صاعقه و تگرگ گزارش شده بود. در توصيه هواشناسي هم تاكيد شده: «در نظر گرفتن تمهيدات لازم جهت جلوگيري از بروز خسارات احتمالي به ويژه عدم تردد و توقف در حاشيه رودخانه‌ها، خودداري از صعود به ارتفاعات و مناطق كوهستاني و...»
معمولا قاچاق‌بران به وسيله افراد ارتباطي خود در روستاهاي افغانستان نوجوانان و كودكان را به سفر به ايران ترغيب مي‌كنند. آنچه اينك ايران بر آن تاكيد كرده، مي‌تواند پرسش‌هاي بيشتري از نقش «قاچاق‌بر»ها را برجسته كند. چيزي كه تيتر خبر مركز اطلاع‌رساني پليس شده است: تاكيد ايران بر كنترل مرز مشترك با افغانستان و فعال كردن پاسگاه‌هاي غيرفعال