به مناسبت روز جهاني موزه
و هفته ميراث فرهنگي
موزه به مثابه سند احراز هويت
سارا كريمان
از جمله چالشهاي متفكران و نظريهپردازان حوزه علوم انساني تعريف واژه فرهنگ است. اين مفهوم تصويري عمومي و پركاربرد نزد طبقات مختلف اجتماعي است و معمولا اموري نظاممند و باقاعده در رفتار را تداعي و پايبندي افراد به هنجارها و اطلاع و رفتار بر مبناي ارزشها را رفتار فرهنگي قلمداد ميكند. از ديدگاه علوم نظري اما مساله بيش از اين كنكاش شده و از مناظر گوناگون تعاريف متفاوتي از فرهنگ ارايه ميشود.
از نظر متفكراني همچون ماتئو آرنولد شاعر و اديب انگليسي فرهنگ يك دستگاه پيچيده نشانهاي است، يك نظام پيچيده دلالت كه از طريق رمزگانهاي اصلي و ثانويه درونيشدهاش گسترههاي معنايي را ميآفريند و امكان مبادله معنا را فراهم ميكند و در واقع در برگيرنده كل رفتارهاي معنادار انسان و رمزگانهايي است كه به آن رفتارها ارزش ميبخشد و آنها را قابل درك ميكند. موزهها گنجينهاي از كنش اين نظام معنادار در طول تاريخ هستند. علاوه بر آن شيوههاي گردآوري و نمايش آثار خود تحتتاثير شبكهاي از دلالتهاي ضمني در رمزگان فرهنگي و اجتماعي است. چنانچه در شناخت و واكاوي هويت به عنوان امري فرهنگي اين نظام مدنظر باشد، شاكله بنيان هويتي افراد و ملل مجموعهاي از معاني است كه در نظام رمزگان فرهنگي شناخته، تثبيت و معرفي ميشود.
خاصيت پويايي فرهنگ به گونهاي است كه دايما در حال توليد يا بازتوليد ارزشها است از اين رو بدان ميزان كه قدمت تاريخي ممكن است مولفهاي ممتاز به شمار آيد، وقايع و نمود معاصر فرهنگي در شناسه هويتي افراد و اقوام نيز عاملي تعيينكننده است.
در توضيح مطلب فوق نمونههاي اشياي باستاني، بازماندههاي كهن معماري و مجموعه ميراث ناملموس نقش نمود اصالت و قدمت گروهي از مردمان در يك سرزمين هستند و همچون برگه هويتي مستند و مستدل تعلق مكاني در گستره زماني را اثبات ميكنند و همچنين در رشته پيوندي كه طيف گسترده و متنوع موزهها را شامل ميشود موزههاي مرتبط با هنر و تاريخ معاصر بازگوكننده نگرش و تشخص فعلي جوامع است.
بهترين راه درك هر جامعه براي ناظر بيروني رجوع به موزههاي آنان است زيرا در موزهها آنچه مربوط به پيشينه و تاريخ يك جامعه است در زمينه توقع آن جامعه از خود يا تصوير دلخواهش به نمايش درميآيد. موزهها از معدود سازمانهايي هستند كه هر ساله در چارچوب يك شعار متحد در سراسر دنيا همگام عمل ميكنند كه اين خود وجه اعتبار اين ساختار را موكد ميسازد. شعار سال 2020 كميته جهاني (موزهها براي برابري: تنوع و جهانشمولي) تلاش ميكند با گسترده كردن موضوعات و توزيع فرصتها به تقويت بنيان موزهها كمك كند.
در مدت اخير با ظهور پديده تهديدآميز ويروس كرونا، اتخاذ راهكار ارايه خدمات مستمر از سوي موزهها بيش از ديگر نهادهاي فرهنگي و هنري به چشم آمد. اين فعاليتها كه بدون پيشبيني قبلي و با ظهور ناگهاني بيماري در سريعترين زمان با استفاده از هرگونه امكانات در دست از جمله فضاي مجازي به وقوع پيوست گوياي اين مساله هستند كه در هر شرايطي توجه و حفظ هويت از مهمترين امور است.
البته دور از نظر نيست كه موزهها خود دلالت بر هويت يك جامعه دارند و همانگونه كه نام خانوادگي افراد در يك يا چند كلمه محدود بستگي فرد با گروهي بزرگ را نشان ميدهد، هر اثر موزهاي در جايگاه گزارهاي است كه دلالت بر گستره وسيعي از عناوين دارد و همانگونه كه تنوع و گستردگي گزارهها در اوراق هويتي منتج به شناخت عميقتر از هر فرد ميشود، تنوع و گستردگي عناوين و تعداد موزههاي هر جامعه تصويري روشنتر از كيستي آن ايجاد ميكند. هفته ميراث فرهنگي و روز جهاني موزه تذكرهاي در اهميت جايگاه دلالتهاي هويتي بشريت است. موزهدار و پژوهشگر هنر