تاثيرات محدوديت‌هاي كرونا بر امنيت بين‌المللي
مهدي سلطاني
موضوع كرونا بار ديگر به كشورهاي دنيا يادآوري كرده است كه تامين امنيت در سطح ملي و بين‌المللي صرفا سرمايه‌گذاري‌هاي كلان در جهت تجهيز نظامي يك كشور نيست، بلكه مفهوم امنيت در دنياي امروز از تعريف سنتي آن فراتر رفته و ابعاد وسيع‌تري همچون اقتصادي، بهداشتي، اجتماعي و غذايي را شامل مي‌شود. به‌‌رغم اينكه بعد از جريان تروريستي ۱۱ سپتامبر در امريكا سركوب تروريست‌ها و دفاع پيشگيرانه بهانه مناسبي براي ايالات متحده در جهت حضور در خاورميانه بود، اما در همان سال‌ها نيز كارشناسان به غفلت از مساله بهداشت و همچنين توجه به جنبه‌هاي ديگر در جهت تامين امنيت اخطار مي‌دادند. بسياري از منتقدان بر اين باور هستند كه به موازات پيشرفت تكنولوژي در جهت تامين امنيت جهاني كه قادر به تشخيص مواد اتمي و جلوگيري از فعاليت‌هاي پنهاني هسته‌اي حتي از فاصله‌هاي دور شده، جهان امروز نيازمند وجود تجهيزاتي پيشرفته براي تشخيص تهديدات بيولوژيك و رديابي فعاليت پنهاني دولت‌ها در اين زمينه است. با نگاهي اجمالي به تاريخ متوجه خواهيم شد كه اهميت وجود اين‌گونه تجهيزات حتي در دوران جنگ سرد و رقابت ميان شوروي و كشورهاي اروپايي به خوبي درك مي‌شده است به‌طوري كه هر يك از آنها از طريق جاسوس‌هاي خود در پي حصول اطلاعات بيشتر در مورد ميزان توفيق جبهه رقيب در توليد عوامل عصبي و بيولوژيكي بودند. حال كه اپيدمي كرونا باعث تلنگري جدي به سياستمداران جهان شده و به راحتي با محك آمادگي و توانايي آنها در جهت مقابله با هرگونه تهديدات امنيتي احتمالي در آينده، نقاط ضعف آنها را به روشني آشكار كرده، لذا بهتر است براي تامين امنيت وسعت ديدمان را از توجه صرف به تجهيز نظامي به جنبه‌هاي بهداشتي، اقتصادي و … افزايش دهيم.
كرونا و تروريسم
اگرچه محدوديت‌هاي حاصله از جانب كرونا ضررهاي فراوان و تا حدي جبران‌ناپذير به قشر‌هاي گوناگون جامعه وارد آورده، اما در اين ميان هستند گروه‌هايي كه وضعيت موجود براي‌شان فرصتي منحصربه‌فرد در جهت پيشبرد اهداف‌شان است. از افرادي كه فرصت را غنيمت شمرده و انواع وسايل مورد نياز بهداشتي را با هدف كسب سود بيشتر احتكار مي‌كنند تا گروه‌ها و تفكرات افراطي كه سعي در ماهيگيري در آب گل‌آلود كرده و در پي ترويج تفكرات و اثبات ادعاهاي‌شان هستند. گزارش‌ها بيانگر تاثيرات مثبت اين هرج و مرج براي گروه‌هايي است كه به نوعي گروهي‌هاي افراطي ناميده مي‌شوند، از اعضاي گروه تروريستي داعش و القاعده گرفته تا ساير گروه‌هاي موجود در خاورميانه و شمال آفريقا يا حتي گروه‌هاي افراطي موسوم به چپ‌ها و راست‌هاي افراطي در اروپا. توجيه و تفسير هر يك از اين گروه‌ها از علل پديد آمدن اين بيماري در سطح جهان قابل توجه است. به عنوان مثال گروه‌هاي مذهب‌‌محور اين پاندمي را خشم خدا عليه كافران و امتحان الهي براي مومنان مي‌دانند يا از سوي ديگر چپ‌هاي افراطي وضعيت موجود را در جهت اثبات ناكارآمدي و نابرابري كاپيتاليسم و نوليبراليسم دانسته و سعي در تحريك افكار عمومي دارند. راست‌هاي افراطي نيز تئوري توطئه را در پيش گرفته و با توجه به اينكه عقيده دارند تهديد‌ها از جانب خارجي‌ها به آنها مي‌رسد پس طبيعتا كرونا را هم تهديدي از طرف عوامل بيروني عليه خود مي‌پندارند. اگر به‌طور اختصاصي بر گروه‌هاي افراطي آفريقايي متمركز شويم، تاثيرات شرايط موجود بر هر يك از آنها متفاوت خواهد بود. نه تنها گروه‌هاي افراطي بلكه تعداد زيادي از مردم در اين منطقه وجود اين بيماري صعب‌العلاج را در كشورهاي اروپايي بحق خوانده و سبب خطاي آنها در جهت ايجاد نابرابري‌هاي جهاني و آسيب رساندن به محيط زيست در طول اين سال‌ها مي‌دانند. نكته جالب اينجاست كه با وجود اينكه ذهنيت ما از تروريست‌ها افرادي بي‌باك در برابر مرگ و به خصوص انفجار‌هاي انتحاري مي‌دانيم، اما پديد آمدن چنين اوضاعي نشان داد كه مرگ به واسطه كرونا براي آنها نيز چندان راحت و جذاب نيست تا جايي كه سرايت اين بيماري در ميان اعضاي‌شان وحشت‌زده‌شان كرده و به آنها به خاطر سفر به مناطق آلوده به ويروس كرونا هشدار مي‌دهند. اما نكته‌اي كه شايد عقايدشان را به چالش مي‌كشد، اين است كه با وجود تفكرات افراطي آنها، ولي پزشكان با هر تفكر و عقيده‌اي براي‌شان از احترام و منزلت خاصي برخوردار شده‌اند و اهميت آنها را براي حفظ بقاي خود به خوبي درك كرده‌اند، حتي اگر آنها پزشكان سازمان MSF و با عقايدي كاملا متفاوت باشند.
وضعيت پساكرونا
با به وجود آمدن چنين شرايطي شاهد تعطيل شدن كسب و كارهاي زياد و بحران‌هاي اقتصادي در سراسر دنيا خواهيم بود كه موجب نااميدي بسياري از جواناني خواهد بود كه بيكار شده يا حتي قبل از ورود به اين شرايط درصدد يافتن شغل بوده‌اند، اما قابل ذكر است كه اين مساله نبايد مورد بي‌توجهي دولت‌ها به خصوص در كشورهاي درحال توسعه و داراي اقتصاد ضعيف قرار بگيرد، در غير اين صورت بدون شك باعث انحراف مسير اين قشر آسيب‌پذير به سمت جريانات افراطي خواهد شد كه خود را در برابر آينده‌اي تاريك ديده و براي جبران متوسل به هر اقدامي خواهند شد حتي اگر ملحق شدن به گروه‌هايي كه بتوانند با اعضايش حس همدردي داشته باشند و اين بهترين مجال براي عضوگيري و تجديد قواي گروه‌هاي افراطي در كشورهايي است كه بيشترين بحران اقتصادي را تجربه مي‌كنند. قابل ذكر است كه شرايط بحراني اقتصادي به خصوص در كشورهاي آفريقايي و آسياي غربي باعث تمركز بيشتر دولت‌ها بر جبران و مرمت خسارات اقتصادي است كه موجب غفلت آنها از تهديداتي مانند تجديد قواي داعش يا ترويج افكار داعشي در اين كشور‌هاست.
تاثير مثبت كرونا بر كنترل تروريسم
اگر بخواهيم به تاثيرات مثبت شرايط حاكم بر روابط بين‌الملل به دليل محدوديت‌هاي ايجاد شده توسط كرونا اشاره كنيم، قطعا از مورد توجه‌ترين آنها كاهش فعاليت گروه‌هاي تروريستي در سراسر جهان است. از مهم‌ترين عوامل كاهش اين عمليات‌ها مي‌توان به سياست‌هاي محدود‌كننده روابط بين‌الملل و ممنوعيت سفرهاي بين‌المللي از سوي كشورها اشاره كرد كه باعث كاهش نقل و انتقال وسايل و همچنين منابع مالي مورد نياز براي انجام عمليات‌هاي تروريستي شده است. از طرفي ديگر با توجه به اين نكته كه استراتژي ترور و گروه‌هاي تروريستي بر جلب توجه استوار است، تروريست‌ها مي‌كشند كه ديده و شنيده شوند، انتحاري مي‌زنند كه بترسانند و نگاه‌ها را به خود جلب كنند، اما اين روزها آنها با رقيبي قدرتمند‌تر روبه‌رو شده‌اند و آن هم بيماري كروناست. كمتر كسي است كه امروز اخبار داعش را دنبال كند يا ترسي از انجام عمليات انتحاري داشته باشد، اما تقريبا همه مردم دنيا اين روزها چندين بار در طول روز آمار شيوع كرونا را دنبال كرده و به هراس آنها افزوده مي‌شود، لذا اين عامل در جهت بي‌انگيزه شدن آنها و كاهش فعاليت تروريست‌ها در اين روزهاست. نبايد فراموش كنيم كه اگرچه فرصت براي انجام عمليات‌هاي تروريستي كاهش پيدا كرده است، اما از طرفي ناكارآمدي برخي دولت‌ها در مقابله و مهار بحران كرونا، سابقه وضعيت بد اقتصادي در دوران قبل از كرونا و همچنين قصور در ارايه خدمات بهداشتي ضروري از طرف مسوولان مربوطه به ويژه در برخي كشورهاي آفريقايي باعث ايجاد شرايطي مناسب براي بعضي گروه‌هاي افراطي در جهت جلب مشروعيت در ميان مردم شده است به‌طوري كه اين گروه‌ها از فرصت استفاده و عزم پر كردن خلأ‌ها و جبران كم‌كاري‌هاي دولت در زمينه بهداشتي كرده و سعي در جلب نظر مردم به سمت خود دارند. به عنوان مثال گروه تروريستي بوكوحرام نمونه گروهي است كه با تظاهر به دلسوزي سعي در ترفيع كاستي‌هاي دولت در حل بحران كرده و قصد جايگزيني دولت را دارد.
غذا و امنيت بين‌الملل
اگرچه تاثيرات شرايط موجود را بر وضعيت اقتصادي و اجتماعي بررسي كرديم، اما اين اثرگذاري صرفا بر جنبه‌هاي ياد شده محدود نخواهد بود، بلكه از مهم‌ترين قسمت‌هايي مورد متاثر شده از محدوديت‌هاي كرونايي مي‌توان به بخش غذايي اشاره كرد كه محدود شدن زنجيره آن باعث هراس بسياري از كشورهاي وابسته و حتي سازمان‌هاي بين‌المللي نظير FAO شده است. تاثير اين پاندمي بر روابط بين‌الملل سبب بروز مشكلاتي در زمينه تامين مواد غذايي كشورها شده است. علاوه بر افزايش قيمت مواد غذايي، ايجاد محدوديت در روابط اقتصادي بين كشورها و هراس از كاهش و كمبود منابع غذايي در دوران قرنطينه باعث ممانعت بعضي از كشورها نظير روسيه، ويتنام و قزاقزستان از صادرات مواد غذايي شده است. از طرفي ديگر سازمان FAO تاثيرات منفي اين موضوع را بر امنيت غذايي كشورها به خصوص كشورهاي آفريقايي هشدارآميز مي‌داند.
امنيت بين‌الملل و اكوسيستم
اكوسيستم تخريب شده از عوامل مهم ايجاد بيماري‌هاي فراگير است. از عوامل اصلي اين تخريب‌ها و ايجاد بيماري‌ها و انتقال آن به انسان را مي‌توان تجاوز خود انسان‌ها به محيط زيست دانست. تضمين سلامت انسان‌ها در گرو اكوسيستم سالم است. سازمان محيط زيست ملل متحد مسوول حفاظت از اكوسيستم و جلوگيري از شيوع بيماري‌هايي است كه از حيوانات به انسان منتقل مي‌شوند و خسارات جبران‌ناپذيري ايجاد مي‌كنند. بيماري‌هايي مانند ابولا، ويروس نيل غربي، زيكا و آنفلوآنزاي مرغي از نمونه‌هاي قبلي و ويروس كرونا جديد‌ترين نمونه اين مدل بيماري‌هاست.