نام‌ها و نشانه‌ها

معمولا در همه جاي دنيا، يكي از ملاك‌هاي اصلي در انتخاب و خريد كتاب، جوايزي است كه هر كتاب برده. به طوري كه يك بار برگزاركنندگان جايزه گنكور در انتقاد از ارزش مادي اندك جايزه‌شان (يك چك 10 يورويي، در مقايسه با جايزه يك و نيم ميليون دلاري نوبل) گفته بودند ، خود جايزه چنان اعتباري دارد كه فروش موفق كتاب نويسنده را تضمين كند و از اين راه او را ميليونر مي‌كند. در ايران اما جوايز ادبي، هنوز آنقدر اعتبار و سابقه پيدا نكرده‌اند كه بتوانند چنين تاثيرات عظيمي بر بازار نشر بگذارند. دليل عدم توفيق جوايز ادبي در ايران در چند نكته است: اول اينكه اين جوايز، عمر چنداني ندارند. مداومت يك اتفاق ادبي، گاهي حتي از محتوايش هم مهم‌تر است. چنانكه مثلا جايزه نوبل فقط به خاطر انتخاب‌هايش نيست كه اين همه اهميت دارد، بلكه برعكس در موراد زيادي به انتخاب‌هاي اين جايزه انتقادهاي اساسي وارد شده (قول معروفي است كه فهرست نوبل‌نگرفته‌هاي اين 120سال از نويسندگان نوبل‌برده غني‌تر است). اما تداوم نوبل به عنوان قديمي‌ترين جايزه ادبي دنيا برايش جايگاه ويژه‌اي ساخته. در مقابل در كشور ما هيچ جايزه ادبي عمر 20 ساله ندارد. بهترين ركورد براي جشنواره‌هاي كتاب رشد و قلم زرين است كه ۱۷ دوره برگزار شده و هنوز فعال هستند.نكته دوم روش انتخاب هر جايزه است. بسياري از جوايز ادبي دنيا، تخصصي هستند و مثلا فقط در بين كتاب‌هاي كودك و نوجوان (جوايز كريستين آندرسن و نيوبري) يا آثار پليسي (جوايز ادگار، داگر و آگاتا) انتخاب مي‌كنند. حتي اگر هم انتخاب ژانري نداشته باشند، باز خواننده تكليف خودش را مي‌داند كه طالب چه نوع كتابي است و سراغ برگزيدگان كدام يكي برود. با اين حال در كشور ما اغلب جوايز ادبي هويت مشخصي ندارند. يعني مشخصه‌اي نيست كه طبق آن بگوييم آثار اينچنيني مورد پسند فلان جايزه هستند بلكه هر سال بر حسب چينش هيات داوران نتايج فرق مي‌كند. در حالي كه در جوايز ادبي دنيا، هويت جايزه طوري است كه حتي تغييرات هيات داوران هم تفاوت چنداني در خروجي ايجاد نمي‌كند. البته در سال‌هاي اخير، چند جايزه تخصصي هم در كشور ما به راه افتاده است.نكته بعدي، وابستگي بعضي جوايز به ناشرهاست. يك جايزه ادبي اگر قرار است تاثيرگذار باشد بايد جايگاهي بالاتر از ترويج آثار يك نشر خاص را در نظر داشته باشد. اين امر هم با هويت پيدا كردن جايزه تناقض دارد و هم معمولا عمر جوايز را كوتاه مي‌كند. برگزاري جشنواره‌هاي متعدد توسط نهادهاي غيرفرهنگي هم همين حكم را دارد. جوايز متعددي كه اعتبار و عمر اندك دارند، اعتماد مخاطب را به تمام جوايز ادبي سست مي‌كنند. برگزاري جوايز ادبي خوب با انتخاب‌هاي درست اين نويد را مي‌دهد كه ما هم در آينده‌اي نزديك بتوانيم فهرست خريدمان را از روي نام‌هاي برگزيدگان جوايز ادبي انتخاب كنيم.