عبدالكريم حسين‌زاده و حسين مرعشي از شرايط امروز اصلاح‌طلبان گفتند
عوامل خارج از كنترل
اصلاح‌طلبان در آستانه حاشيه‌نشيني سياسي قرار دارند. از يك‌سو مجلس يازدهم را تمام و كمال از دست داده‌اند، از سوي ديگر چيزي تا پايان دوران رياست‌جمهوري روحاني باقي نمانده و از طرفي هم مجموعه شرايط ايجاد شده اقبال به مشاركت بالا در انتخابات را به اندازه‌اي پايين آورده كه احتمالا در چنين شرايطي اصلاح‌طلبان هستند كه متضرر خواهند شد. اين ميان انتقادهاي بدنه اجتماعي اين جريان سياسي، از آنها و حاملان آن را نيز نمي‌توان و نبايد ناديده گرفت. از همين‌رو برخي اصلاح‌طلبان و رفرميست‌هاي ايراني كه از قدرت نااميد شده‌اند، نگاهي به جامعه دارند و معتقدند براي اصلاحات نبايد حتما و به هر قيمتي سراغ قدرت رفت. ميان اصلاح‌طلبان البته طيف‌هايي با اين ايده مخالفند. كارگزاراني‌ها از جمله مخالفان سرسخت اين ايده‌اند و از همين‌رو در انتخابات مجلس يازدهم كه قاطبه اصلاح‌طلبان بر عدم ارايه ليست انتخاباتي توافق كردند، كارگزاراني‌ها ليست دادند. حسين مرعشي، سخنگوي حزب كارگزاران سازندگي در گفت‌وگوي اخيرش با «اعتمادآنلاين» نيز توضيح مي‌دهد كه چرا با اين ايده كه «اصلاح‌طلبان براي اصلاح‌طلبي لزوما احتياجي به بودن در قدرت ندارند» همراهي ندارند. او معتقد است: «اساسا گروه‌هاي سياسي با هر ديد و سليقه‌اي كه باشند براي تاثيرگذاري به ابزارهاي قدرت نياز دارند. اصلاح‌طلبان هم از اين قاعده مستثني نيستند و براي اينكه بتوانند تفكرات‌شان را در راستاي اصلاح امور به كار گيرند، لازم است در نهادهاي دولت و مجلس صاحب كرسي باشند.» او همچنين معتقد است كه نبايد از انتخابات ۱۴۰۰ نااميد بود و اگرچه حضور اصلاح‌طلبان در انتخابات به عوامل متعدد از جمله رفتار شوراي نگهبان كه «بعضا در كنترل خودشان نيست»، بستگي دارد اما هنوز مي‌توان اميدوار بود؛ چراكه اين اصلاحات نيست كه سرمايه اجتماعي‌اش ريزش داشته، بلكه جامعه سرمايه اجتماعي‌اش را از دست داده و مردم با صندوق راي قهر كرده‌اند، بنابراين بايد براي آن فكري كرد.
در اين حال يكي ديگر از چهره‌هاي اصلاح‌طلب و نماينده مجلس دهم به نظر ميرسد كه چندان اميدواري به انتخابات آينده ندارد. عبدالكريم حسين‌زاده در گفت‌وگويي كه با «ايلنا» داشته، ضمن تشريح كنشگري‌هاي مجالس اخير توضيح داده است كه گويا «تازگي‌ها يك جرم‌انگاري جديدي در كشور در حال شكل‌گيري است به نام اصلاح‌طلبي يا رفرميسم كه يك بينش سياسي است» اين كنشگر سياسي اصلاح‌طلب معتقد است كه مجلس از دوره اول تاكنون روند صعودي نداشته و اشاره مي‌كند كه پشتوانه واقعي هر مجلسي مردم هستند و ظرفيت‌هاي بالاي گفت‌وگوهاي مختلفي كه مي‌توانند وارد آن شوند. اگر مجلس بخواهد يك سويه به موضوعات نگاه كند؛ موضوعات را حزبي، سياسي و دسته‌اي نگاه كند و خودش را در وضعيت رقابتي قرار دهد و معيارش براي در راس امور قرار گرفتن و تقابل با دولت باشد، قطعا موفق نخواهد شد. او همچنين در بخشي از اين مصاحبه به مجموعه شرايط داخلي و بين‌المللي نيز اشاره كرده و همه اين موارد را در عملكرد مجالس وقت موثر دانسته است.
آنچه در صحبت‌هاي هر دو اصلاح‌طلب مشترك به نظر ميرسد كه گويي يكي براي قرار گرفتن در قدرت اولويت بيشتري قائل است و ديگري بر جلب راي و نظر مردم، عواملي است كه تحت اختيار اصلاح‌طلبان قرار ندارد. موارد و مسائلي چون رفتار جناحي شوراي نگهبان در جريان بررسي صلاحيت‌ها تا روابط بين‌المللي و مجموعه شرايط سياسي و اقتصادي كه بر رفتار سياسي مردم موثر است.