حق فراموش شدن و امحاي داده‌ها

بشر براي هزاران سال با محاسن و معايب فراموشي روزگار گذراند و سبك و سياق زندگي‌اش بر اساس آن شكل گرفت. در طول زندگي غالبا خاطرات خوش را به ياد مي‌آوريم و ذهن به عنوان يك روش دفاعي براي حمايت از ما سعي مي‌كند، دسترسي راحتي به خاطرات تلخ نداشته باشيم تا با فراموشي بتوانيم از آنها گذر كنيم.
تصور كنيد آدمي چنين نباشد و تمامي خاطرات خوب و بد به راحتي براي ما بازنواخته شود. اشتباهات‌مان هر لحظه زنده شود و از اينكه مي‌دانيم ديگران همه اشتباهات ما را هميشه به خاطر دارند خجالت‌زده و سرخورده باشيم. امكان بخشيدن خطاي ديگران را نداشته باشيم و حوادث و رويداد‌ها هميشه سايه حضور خود را بر زندگي ما همچون روز اول گسترده باشند. 
استفاده از اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي مجازي به بخش مهمي از زندگي افراد تبديل شده است. مردم به راحتي از خودشان و ديگران مطالب، فيلم و عكس منتشر مي‌كنند يا مطالب مربوط به ديگران را به اشتراك مي‌گذارند. اگر نام خود يا دوستان را در موتورهاي جست‌وجو وارد كنيم علاوه بر اطلاعاتي كه خودمان به اشتراك گذاشته‌ايم با اطلاعاتي كه ديگران از ما درست يا غلط، دوستانه يا مغرضانه منتشر كرده‌اند، و اطلاعاتي كه سازمان‌ها و سايت‌ها از ما به عنوان عضو يا بازديدكننده نشر داده‌اند، مواجه مي‌شويم.
اگر اطلاعات بيشتر از خودتان يا دوستان‌تان مانند آدرس ايميل، نام‌هاي كاربري يا... را جست‌وجو كنيد گاه از ريز دقيق اطلاعات و جزيياتي كه مي‌توانيد در نتيجه جست‌وجو به راحتي ببينيد، شوكه خواهيد شد. 
وضعيتي را در نظر بگيريد كه به اشتباه مطلب يا تصويري را از خود به اشتراك گذاشته‌ايد، يا اينكه بعدا تغيير عقيده داده باشيد و از اشتراك مطلبي منصرف شده و آن را حذف كرده‌ايد در اين فاصله در تب و تاب كنجكاوي و همرساني، مطلب شما دست به دست شده و يك يا ده‌ها بار ممكن است بازنشر شود يا به عنوان پيام بين دوستان در پيام رسان‌هاي‌شان دست به دست شود. حذف اين مطلب يا تصوير از جايي كه شما آن را به اشتراك گذاشته‌ايد ديگر كمكي نخواهد كرد. شما نمي‌توانيد از تك تك پيام رسان‌ها، بازنشر‌ها و سرور‌ها آن را پاك كنيد. 
در حالي كه طي هزاران سال وضعيت طبيعي انسان و جامعه بر پاي فراموش كردن و فراموش شدن بنيان نهاده شده است، حال شخصي يا نهادي پيدا شده است كه همه ‌چيز را نگاه مي‌كند، ثبت مي‌كند و هيچگاه فراموش نمي‌كند. اين شخص در واقع شبكه‌اي درهم تنيده از سرور‌ها، فهرست‌كننده‌ها، پردازنده‌هاي اطلاعات، موتور‌هاي جست‌وجو، ربات‌هاي جمع‌آوري آرشيو است. موتورهاي جست‌وجو وظيفه و ماموريت خود را سازمان دهي و قابل دسترس كردن جهاني اطلاعات مي‌دانند. فارغ از اينكه طبيعت زندگي بشر بر قابل دسترس بودن اطلاعات و وقايع شكل نگرفته است. 
موتور‌هاي جست‌وجو همه ‌چيز را به خاطر مي‌آورند، مهم نيست كه خوب يا بد، تلخ يا شيرين و از همه بدتر، مهم نيست كه درست يا غلط.
در مساله حق فراموش شدن فقط صحبت از فراموش شدن اشتباهات يا عقايد گذشته ما در اخبار و شبكه‌هاي اجتماعي نيست، حق كنترل داده‌هاي شخصي يا حق امحا داده‌ها نيز بخشي از اين مساله است. داده‌هاي شخصي كه روزانه از خود در ادارات، شركت‌هاي خصوصي، سايت‌ها، مطب‌ها، كلينيك‌ها و مراكز مشاوره به جا مي‌گذاريم، بخشي از حريم خصوصي ماست كه به راحتي توسط نرم‌افزار‌ها و ربات‌هاي مختلف قابل تحليل و پردازش است. گاه به حدي الگوريتم‌هاي پردازش اين داده‌ها پيشرفته است كه مي‌تواند تحليلي دقيق از رفتار اقتصادي، اجتماعي يا سياسي ما را در اختيار استفاده‌كننده قرار دهد.
استفاده‌كننده از داده‌ها مي‌تواند تحليل كند كه ما چه چيزي خواهيم خريد، به چه چيز راي خواهيم داد، به كجا سفر خواهيم كرد و هزاران نمونه از اين دست. دارنده يا استفاده‌كننده از داده‌هاي شخصي ما مي‌تواند تلاش كند از داده‌هاي ما، حتي بدون دسترسي به اصل داده‌هاي ما، از تحليل داده‌هاي ما يا الگوريتم آنها، جهت تاثير بر رفتار اقتصادي، سياسي يا اجتماعي ما بهره برد يا ما و رفتار ما را پيش‌بيني كند يا مورد رهگيري
قرار دهد. 
به دليل تاثيرات شناخته شده و مهم‌تر از آن تاثيرات شناخته نشده جمع‌آوري و پردازش داده‌هاي شخصي و اطلاعاتي كه از ما ذخيره مي‌شود، ما حق داريم پس از اينكه ضرورت نگهداري آنها از ميان رفت از جمع‌آوري‌كننده يا در اختيار دارنده داده‌ها بخواهيم كه داده‌هاي شخصي ما را از همه بايگاني‌هايش، چه الكترونيكي و چه كاغذي، به نحوي غيرقابل بازيافت و بدون تاخير غيرضروري، حذف و امحا كند؛ فارغ از اينكه داده‌ها در دسترس عموم باشد يا خير؛ فارغ از اينكه خطر درز اطلاعات شخصي در ميان باشد يا خير؛ فارغ از اينكه قصد استفاده يا سوءاستفاده از آنها در ميان باشد؛ فارغ از اينكه قبلا حق نگهداري و پردازش اطلاعات خود را به آنها داده‌ايم يا خير. 
اين فقط خود داده‌ها نيستند كه حريم خصوصي ما را تشكيل مي‌دهند، تحليل آنها و الگوريتم‌هاي آنها نيز متعلق به ما و جزو حريم خصوصي ماست. دارنده يا پردازش‌كننده اطلاعات شخصي ما ‌بايد در صورت درخواست ما نه تنها اصل اطلاعات را امحا كند بلكه ‌بايد الگوريتم‌ها، تحليل‌ها و نتايج حاصل از آن را نيز حذف كند. به عنوان مثال در نظر بگيريد يك سايت تصوير صورت شما را مطابق درخواست شما يا مطابق تعهدش حذف كند اما الگوريتم تشخيص چهره شما كه بر اساس تصوير چهره شما به دست آورده است را از سرور خود حذف نكند. تصوير شما به عنوان داده شخصي ديگر در اختيار شركت فوق نيست اما قابليت شناسايي و رهگيري شما همچنان در اختيار آنهاست. در دنياي ديجيتال، تنها اصل اين داده‌ها و تصاوير نيست كه مهم است بلكه الگوريتم‌ها، پردازش‌ها و تحليل‌هاي انجام شده در واقع نقش يك رونوشت ديجيتال از داده‌هاي شما را بازي مي‌كند. 
حق كنترل و امحاي داده‌هاي شخصي نه تنها زمان رفع ضرورت نگهداري داده‌ها قابل اعمال است بلكه شامل زماني نيز مي‌شود كه شخص به رغم رضايت قبلي تغيير نظر داده و رضايت خود را براي نگهداري و پردازش ديتا پس مي‌گيرد. صد البته كه حق فراموش شدن و حق كنترل و امحاي داده‌هاي شخصي يك حق مطلق و غيرمشروط نيست. شرايط و حدود آن لازم است توسط كارشناسان حقوقي و كارشناسان فناوري اطلاعات مورد بررسي بيشتر قرار بگيرد. بدون دقت‌هاي لازم حقوقي و كارشناسي ممكن است از حق فراموش شدن به منظور محدود كردن آزادي رسانه يا اعمال نوعي سانسور بهره‌برداري شود.