يك افتتاح سبز
عبدالحسين طوطيايي
بهره‌برداري از مرحله اول طرح ۴۶هزار هكتاري انتقال آب به اراضي دشت سيستان در سطح ۳۲هزار هكتار در بخش كشاورزي استان سيستان وبلوچستان با حضور وزير جهاد كشاورزي و با پيام رييس‌جمهور افتتاح شد. خطه زرخيز سيستان و بلوچستان به عنوان وسيع‌ترين استان از ديرباز به عنوان نمادي از فقر و توسعه‌نيافتگي و چون زخمي جانكاه بر چهره كشورمان جلوه داشته است. بروز خشكسالي‌هاي طولاني از آغاز دهه 70 گرچه تمامي پهنه كشورمان را در خود گرفت اما بدون ترديد استان سيستان و بلوچستان آماج آسيب‌هاي شديد‌تري قرار داشت. خشك شدن درياچه هامون نه تنها در اكوسيستم دشت سيستان بلكه در تمامي پارامتر‌هاي اقتصادي و اجتماعي اين منطقه به خصوص براي بخش دامداري كوچرو آن نامعادلات فراواني ايجاد كرد. دامداراني كه به روال پيشين چادرهاي خودرا بر عرصه خشكيده درياچه مي‌نهادند؛ جايي كه از گذشته درياچه‌اش تنها قايق‌هاي شكسته‌اي به جا مانده بود. افتتاح فاز اول 32 هزار هكتاري اين پروژه و در شرايطي كه دولت يازدهم در انبوهي از مشكلات درون و برون‌مرزي و پيامد‌هاي پاندومي ويروسي كرونا قرار دارد را بايد به عنوان موفقيتي چشمگير و در مسير توسعه پايدار كشور به شمار آورد. موفقيتي كه اجراي آن در كانوني ملتهب از تنش‌هاي اقليمي و اجتماعي مانند دشت سيستان ارزشي فرازمردين مي‌يابد. براي آنكه چنين سرمايه‌گذاري با ارزش ملي در ميانه راه از بزرگراه كنوني به بن‌بستي يك‌طرفه نينجامد بر خود مي‌دانم اشارات زير را مورد تاكيد قرار دهم: در ارزيابي معاونت آب و خاك وزارت جهاد كشاورزي، مبلغ كمك 850 ميليون دلاري از صندوق توسعه ملي براي اجراي پروژه بر مبناي هر دلار معادل حدود 4 هزار تومان و مجموعا 3هزار و 500 ميليارد تومان برآورد شده است. به نظر مي‌رسد براي ارزشيابي دقيق هزينه طرح، مبناي قيمت دلار را بايد براساس نرخ آزاد ارز محاسبه كرد. اگر در اين برآورد هر دلار را برابر 16 هزار تومان در نظر بگيريم هزينه پروژه به ارزش پول ملي برابر 14 هزار ميليارد تومان خواهد شد.در صورت محاسبه هزينه پروژه بر اين مبنا، ارزش سرمايه ثابت هر هكتار زمين در محدوده طرح حدود 300 ميليون تومان است، اگر عمر مفيد طرح را 50 سال و هزينه نگهداري سالانه را بر هر هكتار 15 ميليون تومان فرض كنيم، ارزش واقعي هر هكتار بالغ بر 320 ميليون تومان در يك دوره 50 ساله خواهد شد. با عنايت به تخصيص 8هزار و 800 مترمكعب آب براي هر هكتار در اين پروژه، ارزش هر مترمكعب آب نيز حدود 24 هزار تومان برآورد مي‌شود. بنابراين تاكيد اين مقام مسوول كه اراضي مورد نظر براي كشت پاييزه آماده خواهند شد جاي پرسش‌هاي فراوان دارد. ضمن ارج گذاشتن به اين قبيل برنامه‌هاي زيربنايي مانند پروژه آبرساني دشت سيستان كه در جهت زدودن بحران فقر و بيكاري از چهره منطقه صورت مي‌گيرد اما به نظر اين راقم، توليد محصولات زراعي پرمصرف با چنين آب و زمين گران‌قيمتي توجيه اقتصادي ندارد. با اين ميزان آب آبياري سالانه تنها مي‌توان يك محصول مانند گندم را در سال توليد كرد. بنابراين برنامه‌ريزي توليد در زميني كه سالانه تنها 21 ميليون تومان هزينه سرمايه‌گذاري ثابت و نگهداري آن است نياز به بازنگري هوشمندانه دارد . پيشنهاد مي‌شود با توجه به ويژگي‌هاي اقليمي منطقه و امكان توسعه صادرات به كشورهاي همسايه به تدريج الگوي كشتي تدوين و اجرا شده كه با ارزش افزوده بالاي آن، امكان اشتغالزايي بيشتري فراهم شود. بنابراين با توجه به امكان مديريت واحد در اراضي تحت اين پروژه بهتر است، برنامه الگوي كشت در اين منطقه به صورت پايلوت اجرا و براي ديگر نقاط كشور مورد تجربه قرار گيرد. ارزش بالاي زمين و آب در اين پروژه موجب مي‌شود كه مديريت بخش كشاورزي بيش از پيش اهميت حراست از منابع آب و خاك را در سراسر كشور مورد توجه قرار دهد. مناطقي كه اگر براي احياي اراضي آن سرمايه ناچيزي هم به كار رفته است اما از اين پس و در مقايسه با دشت سيستان به مثابه موهبتي به مراتب بزرگ و ارزشمند ارزيابي خواهد شد. در چنين مقايسه‌اي درمي‌يابيم كه كانون با ارزشي مانند كشت و صنعت مغان با برخورداري از خاك غني و آب كافي را چگونه به چوب حراجي نازل واگذار كرده‌ايم.
پژوهشگر كشاورزي