يك تحريم و3 سناريو
نوذر شفيعي
رييس‌جمهوري روز گذشته در نشست هيات دولت به مساله تلاش ايالات متحده امريكا براي لغو معافيت‌هاي تسليحاتي جمهوري اسلامي اشاره كرد و از نقش روسيه و چين به عنوان دو كشور نزديك ايران و عضو شوراي امنيت سازمان ملل متحد كنار اتحاديه اروپا سخن به ميان آورد. در اين چارچوب اگر قرار بر تحليل شرايط باشد، ايران بايد در مرحله اول مدل يا سناريو صريح و بدون تعارفي از آنچه ممكن است به وقوع بپيوندد براي خود ترسيم كرده تا بتواند بهترين تصميم را اتخاذ كند. اين سناريو صريح از سوي بنده به عنوان سناريو ممكن نامگذاري مي‌شود. در اين سناريو اصل بر منافع ملي كشورها گذاشته شده و اين بدان معناست كه ممكن است روسيه، چين و حتي اتحاديه اروپا با در نظرگيري اين مهم، در مسيري گام بردارند كه مطلوب جمهوري اسلامي نيست.
در چنين شرايطي اگر روسيه، چين و اتحاديه اروپا در پرتو همكاري خود با ايالات متحده امريكا عايدي ارزشمند‌تر از رابطه با جمهوري اسلامي ببينند؛ واشنگتن را در مسير لغو معافيت‌هاي تسليحاتي تهران همراهي مي‌كنند.
كنار سناريو ممكن، سناريويي وجود دارد به نام سناريو محتمل كه در آن به تعارض منافع ميان كشورها دقت شده است. بر اساس اين سناريو، ميان منافع ايالات متحده امريكا با چين تعارضات بسيار قابل توجهي وجود دارد كه رقابت قدرت ميان اين دو كشور بخشي از آن است. از سوي ديگر ميان ايالات متحده و اتحاديه اروپا نيز ملاحظات ساختاري وجود دارد كه هنجارهاي متفاوت اين دو بخشي از آن را شامل مي‌شود. بدين‌ترتيب و با درنظرگيري اين نكته كه ميان قدرت‌هاي بزرگي نظير روسيه، چين، اتحاديه اروپا و امريكا رقابتي ذاتي وجود دارد، بايد گفت كه اين رقابت به نوعي منجر به ايجاد احساس ناامني و بي‌اعتمادي ميان آنان شده است، عاملي كه مي‌تواند به سود تهران تمام شود.
براي روشن‌تر شدن اين مساله بايد به عنوان نمونه به نوع رابطه ايران با روسيه و چين اشاره كرد. مسكو و پكن به خوبي مي‌دانند اگر در مسير لغو معافيت‌هاي تسليحاتي جمهوري اسلامي با واشنگتن همراه شوند و در مسيري مغاير با منافع تهران گام بردارند، عملا موجبات دوري ايران از خود را فراهم كرده‌اند. در چنين شرايطي جمهوري اسلامي هر ميزان كه از روسيه و چين دور شود، به ايالات متحده و به‌طور كلي غرب نزديك خواهد شد و اين مساله‌اي نيست كه مسكو و پكن خواستار تحقق آن باشند.
در باب تشريح ملاحظه هنجارها كه تعارض ميان اتحاديه اروپا و ايالات متحده را فراهم آورده، بايد گفت كه اروپا از زمان جنگ جهاني دوم به بعد تلاش‌هاي گسترده‌اي را براي معرفي خود به عنوان نظام احترام به هنجارها ترتيب داده است. اروپا امروز جهان‌بيني، استراتژي و سياست خود را بر مبناي احترام به ارزش‌هاي دموكراتيك و بين‌المللي استوار كرده و از اين طريق به دنبال كسب اعتبار براي خود است. بدين‌ترتيب اگر اروپا در مسير لغو معافيت‌هاي تسليحاتي جمهوري اسلامي با واشنگتن همراهي كند، عملا با دست خود اعتبارش را زير سوال برده، چراكه توافق برجام بيش از هر چيز براي اروپا به معناي يك هنجار و قاعده رفتاري بين‌المللي است و اعتبار اروپا امروز در گروي اين توافق است؛ بنابراين هر گونه اقدامي كه بتواند اين توافق را ضعيف‌تر از حالت فعلي كند، به بي‌اعتباري اروپا خواهد انجاميد.
كنار دو سناريو ممكن و محتمل، سناريو ديگر به عنوان سناريو مرجح نيز وجود دارد كه در آن، به شرايط داخلي ايالات متحده توجه شده و بر آن مبنا تحليل صورت گرفته است. بر اساس اين سناريو، ايالات متحده در مسير صدور قطعنامه عليه جمهوري اسلامي و لغو معافيت‌هاي تسليحاتي ايران حركت نخواهد كرد؛ چراكه با 3 خطر مواجه خواهد شد. خطر نخست براي واشنگتن عدم پذيرش اين مهم از سوي افكار عمومي داخل مرزهاي اين كشور و البته خارج آن است. ناآرامي‌هاي امروز ايالات متحده از يك‌سو و نزديكي به انتخابات رياست‌جمهوري اين كشور از سوي ديگر، امريكا را با خطر عدم پذيرش اقدام ضدايراني‌اش مواجه كرده و مي‌تواند اين كشور را از اين مسير منصرف كند.
خطر دوم در اين مسير احتمال وتوي قطعنامه عليه جمهوري اسلامي از سوي روسيه و چين است. موضوعي كه از قضا روز گذشته در سخنان رييس‌جمهوري نيز مورد اشاره و تاكيد قرار گرفت. در صورت وقوع اين اقدام دونالد ترامپ، در قامت رييس‌جمهوري ايالات متحده را در معرض شكستي تلخ در مقابل ايران قرار مي‌دهد. در اين مسير خطر سومي نيز وجود دارد و آن هم احتمال عدم همكاري اتحاديه اروپا با ايالات متحده است؛ بنابراين چنين احتمالي هم وجود دارد كه واشنگتن ميانه راه از تلاش براي لغو معافيت‌هاي تسليحاتي تهران صرف‌نظر كرده و به سمتي ديگر و به دنبال اعمال و اجراي سياست فشار حداكثري خود عليه جمهوري اسلامي باشد.