وقتي بازار گردشگري سلامت افغانستان را نمي‌بينيم
«شما مي‌توانيد بازار دارويي افغانستان را ارزيابي كنيد. اگر علاقه‌مند به حضور در بازار دارويي كشور ما هستيد، مي‌توانيد با تربيت پزشكان افغان آنها را طوري آموزش دهيد كه مشتاق تجويز داروي ايراني باشند.» دي ماه سال گذشته، نخستين نشست توسعه گردشگري در سلامت ايران و افغانستان با حضور سخنگوي وزارت بهداشت افغانستان تشكيل شد، وحيد مجروح، مشاور امور بين‌الملل وزارت صحه عامه كه پيش از اين گفته بود بازار گردشگري سلامت افغانستان 300 تا 400 ميليون دلارارزش دارد اما ايران نگاهي به اين بازار ندارد، در اين نشست علاوه بر تاكيد دوباره به ارزش مالي اين بازار و غياب سياست‌گذاري ايران براي جذب اين سرمايه به سوي خود، حتي پيشنهاد كرده بود كه ايران مي‌تواند با تربيت پزشكان افغانستاني، نه تنها از اين بازار گردشگري سلامت به نفع خود بهره ببرد، بلكه حتي به صادرات داروهاي ساخت ايران به افغانستان نيز ورود كند و سهم بيشتري از اين مبادلات ارزآور داشته باشد. نگاهي به اقدامات بدنه گردشگري سلامت وزارت بهداشت در اين نشست نشان مي‌داد كه اقدامات ايران براي جذب گردشگران سلامت ايران به چند محور محدود خلاصه مي‌شود. محسن اسدي لاري، مدير كل امور بين‌الملل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي اين اقدامات را چنين تبيين كرده بود: تحصيل حدود 590 دانشجوي افغانستاني در دانشگاه‌هاي علوم‌پزشكي ايران، پروژه جنوب-جنوب كه براي تربيت ماما با حضور 40 ماماي افغانستاني در ايران. اين اقداماتي است كه از سوي وزارت بهداشت براي گردشگري سلامت عنوان مي‌شود، عنواني كه خود نشان از نياز به همكاري و تعامل دو وزارتخانه ميراث‌فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي و وزارت بهداشت دارد. از سوي ديگر، طبق آمار منتشر شده از وزارت ميراث‌فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي، در سال 1398، حدود نيمي از گردشگران سلامت ايران از افغانستان بودند. اين آمار در حالي قابل توجه است كه بسترسازي ايران براي جذب بازار گردشگري سلامت افغانستان هنوز در مراحل ابتدايي خود است و اگر ايران بخواهد، مثل هندوستان روي اين بازار سرمايه‌گذاري كند، قطعا اين رقم بسيار بالاتر خواهد بود، درواقع ايران بدون برنامه‌ريزي، تبليغ و بازاريابي نيمي از درآمد ارزي خود را در زمينه گردشگري سلامت وابسته به حضور افغانستاني‌هاست، همين نكته است كه وزير ميراث فرهنگي را بر آن مي‌دارد تا بگويد اين وزارتخانه آمادگي دارد تا دغدغه‌هاي دستگاه‌هاي مختلف در داخل و خارج از كشور را براي تسهيل ورود اتباع افغاني و جلوگيري از رسوب آنها برطرف كند. پيش از اين روزنامه اعتماد در 30 آبان 1398 در پرونده‌اي به تاثير گردشگري سلامت در رونق كسب‌و‌كار و ارتقاي سطح معيشت استان سيستان و بلوچستان پرداخته بود. به نقل از اين گزارش، عباسعلي سليماني، نماينده ولي فقيه استان سيستان و بلوچستان در حاشيه بازديد از بيمارستان فوق تخصصي چشم پزشكي الزهرا در ۲۶ شهريور ۱۳۹۷ گفته بود كه «مدعي هستيم زاهدان در عرصه چشم پزشكي مي‌تواند كشورهاي منطقه و حاشيه خليج فارس را پوشش دهد.» با گذشت يك سال از اين صحبت، احمد براهوني نژاد، مدير سمن «پويش مهرورزان شرق آباد» به اعتماد گفته بود كه سيستاني و بلوچستاني‌ها به سطح خدمات ارايه‌شده در اين بيمارستان اعتماد ندارند و براي دريافت خدمات دندان‌پزشكي ارزان به پاكستان مراجعه مي‌كنند. گرچه سعيد هاشم‌زاده، رييس اداره گردشگري سلامت در پرونده امروز به «اعتماد» مي‌گويد كه حتي در دوران شيوع كرونا، گردشگراني از افغانستان، پاكستان و عمان از خدمات پزشكي اين بيمارستان منتفع شده‌اند اما حتي او نيز معترف است كه تعداد اين گردشگران چندان چشمگير نبوده است. طبق گزارش سازمان جهاني گردشگري در سال ۲۰۱۷، هر گردشگر سلامت در دنيا ۳ تا ۴ برابر يك گردشگر عادي در كشور مقصد هزينه مي‌كند و در سال ۲۰۱۷ برآورد گردش مالي اين نوع گردشگري ۱.۳۴ تريليون دلار بود. همانطور كه گردشگران عراقي با توجه به زيرساخت‌هاي موجود در خراسان از خدمات پزشكي اين استان بهره مي‌برند، شايد گردشگري سلامت گزينه‌اي بسيار مناسب براي توسعه سيستان‌و‌بلوچستان باشد، تمركز بر بازار گردشگري سلامت افغانستان به شرطي كه زيرساخت‌هاي لازم در اين استان شكل بگيرد، مي‌تواند با توجه به مسافت كم اين استان با دو كشور همسايه شرقي به منبعي پايدار براي مراوده انساني و توسعه استان بدل شود. شايد تصور كسب درآمد از طريق گردشگري سلامت افغان‌ها هنوز ناممكن باشد. اما چشم بستن به اين بازار بزرگ در شرايطي رخ مي‌دهد كه خراسان رضوي با هدف قراردادن بازار عراقي‌ها توانسته است به يكي از پررونق‌ترين بازارهاي گردشگري سلامت ايران با پذيرش ۱۳ هزار بيمار خارجي در سال ۹۷ و رشد ۹۰ درصدي نسبت به سال ۹۶ باشد، شايد مسير توسعه سيستان‌و‌بلوچستان نيز بتواند از همين راه پيش برود.