گزارش تازه سازمان هواپيمايي كشوري از سقوط هواپيماي اوكرايني
هواپيماي اوكرايني
از پدافند مجوز پرواز گرفته بود
سازمان هواپيمايي كشوري در گزارشي كه شامگاه شنبه روي وب‌سايت خود قرار داد به برخي از ابعاد تحقيقات «سقوط هواپيماي اوكرايني» پرداخته است. در اين گزارش تازه، دلايل اينكه چرا هواپيماي اوكرايني توسط يكي از سامانه‌هاي دفاع هوايي به عنوان يك تهديد شناسايي و به سمت آن شليك شده، صحبت شده است. بويينگ ۷۳۷ شركت هواپيمايي اوكراين در نخستين ساعات بامداد ۱۸ دي ماه ۱۳۹۸، دقايقي پس از برخاستن از فرودگاه امام خميني تهران هدف دو موشك قرار گرفت و سقوط كرد و همه ۱۷۶ سرنشين آن جان باختند. اين هواپيما حامل 57 كانادايي، 11 اوكرايني، 17 سوئدي، 4 افغان و 4 انگليسي بود. از زمان سقوط اين هواپيما، مجادلات بر سر چگونگي هدف قرار گرفتن آن بالا گرفته و حتي مسوولان سازمان هواپيمايي كشوري به عنوان عالي‌ترين نهاد مسوول پروازهاي تجاري متهم به پنهانكاري درباره اين هواپيما شده‌اند.
اما سازمان هواپيمايي در گزارش جديد خود تاكيد كرده كه «تمركز اين گزارش بر بيان رويدادهاي مهمي است كه تاكنون به دست آورده‌ايم» و اينكه «چه اتفاقاتي رخ داده كه پرواز PS۷۵۲ توسط يكي از سامانه‌هاي دفاع هوايي به عنوان يك تهديد شناسايي شده و به سمت آن شليك شده است.»
در روايتي كه سازمان هواپيمايي كشوري ارايه كرده، آمده كه « در ساعت ۵ و ۵۳ دقيقه بامداد چهارشنبه ۱۸ دي ماه ۱۳۹۸ درخواست پرواز هواپيماي اوكرايني به مركز هماهنگي شبكه پدافند ارايه شده و مركز داده و مركز هماهنگي پدافند اين مجوز را صادر مي‌كند» چراكه « با توجه به تغيير در سطح آمادگي پدافند هوايي كشور، بخش نظامي به بخش غيرنظامي كنترل فضاي كشور اطلاع مي‌دهد كه تنها پروازهايي مجاز به برخاست از باند فرودگاه‌ها هستند كه از قبل توسط شبكه پدافند شناسايي شده و مجوز پرواز آنها توسط شبكه صادر شده باشد» در ادامه اين گزارش پس از اشاره به تيك آف هواپيما در ساعت 6:10 بامداد آمده است: «در يكي از سامانه‌هاي دفاع هوايي تهران، پس از جابه‌جايي سامانه كه منجر به تغيير مكان جغرافيايي و سمت سامانه شده بود، فرآيند تنظيم مجدد راستاي شمال سيستم بر اثر خطاي انساني و اجرا نكردن مراحل الزامي بعد از جابه‌جايي فراموش مي‌شود. اين سامانه به دليل تنظيم كردن صحيح مجدد شمال، دچار خطايي برابر با ۱۰۷ درجه مي‌شود و در زمان پرواز هواپيماي اوكرايني، سمت اهداف و اشياي شناسايي شده توسط سامانه با افزايشي برابر با ۱۰۷ درجه توسط كاربر سامانه دفاع هوايي مشاهده مي‌شد. اين رخداد، آغاز ايجاد يك مخاطره است» البته سازمان هواپيمايي تاكيد دارد كه «اين مخاطره در صورت اجرا و پياده‌سازي ساير تمهيدات پيش‌بيني شده، قابل كنترل بوده است.»
گزارش سازمان هواپيمايي كشوري سپس اين‌گونه ادامه پيدا مي‌كند كه «در ساعت ۰۶:۱۳:۵۶ كاربر سامانه دفاع هوايي، هدفي را در سمت ۲۵۰ درجه نسبت به شمال خود شناسايي كرد كه در حال طي كردن مسير ۵۶ درجه بود. در همين زمان پرواز اوكرايني پس از برخاست از فرودگاه از سمت ۱۴۳ درجه نسبت به سامانه در حال نزديك شدن به سمت سامانه پدافند بود. هواپيما در حال طي كردن مسير ۳۰۹ درجه بود.» بنابراين «كاربر سامانه دفاع هوايي» اين هدف را «متخاصم» تشخيص داده و « مشخصات هدف شناسايي شده را در ساعت12:41:60 روي بستر ارتباطي به مركز هماهنگي مربوطه اعلام مي‌كند.» به‌نوشته نويسندگان اين گزارش، «اگر در اين مرحله، كاربر سامانه دفاع هوايي، هدف را يك هواپيماي تجاري تشخيص مي‌داد، شليك موشك منتفي مي‌شد. اين شناسايي اشتباه نيز زنجيره ديگري از رويداد است.»
سازمان هواپيمايي كشوري مي‌گويد: «بر اساس اطلاعات ثبت شده پيام سامانه دفاعي با مركز هماهنگي مبادله نشده است و در ساعت 14:41:60 كاربر سامانه دفاع هوايي، بدون دريافت پاسخ از مركز هماهنگي، يك فروند موشك به سمت هدف متخاصمي كه شناسايي كرده بود، شليك مي‌كند» به گفته سازمان هواپيمايي كشوري، «حلقه چهارم رويدادها كه منجر به شليك موشك شد در اين مرحله شكل گرفته است» چراكه «مطابق دستورالعمل‌هاي مربوطه در صورتي كه سامانه دفاعي موفق به برقراري ارتباط با مركز هماهنگي نبوده و فرمان شليك را دريافت نكرده باشد، مجاز به شليك نبوده است.» به گفته نويسندگان اين گزارش « پس از فعال شدن فيوز راديويي موشك اول، همچنان قفل راداري سامانه پدافندي روي هدف باقي مانده و سامانه همچنان هدف را شناسايي و مسير حركت آن را رديابي مي‌كند و با توجه به تداوم مسير حركتي هدف كشف شده، موشك دومي در زمان ۰۶:۱۵:۱۱ از سامانه دفاعي به سمت هواپيما شليك مي‌شود.» در واقع بين شليك اول و دوم پدافند هوايي ايران، 30 ثانيه فاصله وجود داشته است. آخرين ارتباط موشك با سامانه پدافندي در زمان ۰۶:۱۵:۲۴ در مكاني نزديك مسير حركت هواپيما ثبت شده است. پس از آن، پيام موفقيت‌آميز نبودن عملكرد موشك در سامانه نشان داده مي‌شود و هواپيما پس از مدتي از قفل راداري سامانه خارج مي‌شود.
سازمان هواپيمايي كشوري نتيجه گرفته كه «مسير حركت هواپيما و وضعيت آن در زمان شليك موشك اول عادي بوده و هيچ نوع عمليات پروازي كه باعث گمراه كردن سامانه دفاعي شود تاكنون مشاهده نشده است. خطاي سامانه دفاعي از خطاي كاربر در فراموش كردن تنظيم مجدد شمال سامانه آغاز شده و با افزوده شدن برخي شرايط به دامنه خطاي اوليه افزوده شده، تا جايي كه منجر به هدف‌گيري اشتباهي هواپيماي مسافري مي‌شود.»