راه مشترك، ضرورت اقدام مشترك
بهروز كمالوندي
نخست شايان ذكر است كه نمايندگان سياسي كشورهاي حاضر در صحنه بين‌المللي به رغم صدمات متعدد وارد آمده بر پيكره برجام به ويژه بعد از خروج يك‌جانبه و غيرمتعهدانه دولت ايالات متحده از توافق برجام كه به روشني مغاير با موازين و قواعد بين‌المللي است؛ همچنان به اهميت و ظرفيت موجود در اين دستاورد بزرگ در حوزه روابط بين‌الملل واقف هستند؛ به‌گونه‌اي كه در نشست‌هاي متعدد بين‌المللي از جمله در جريان برگزاري جلسات شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همواره بر اين نظرگاه تاكيد كرده و از مفاد اين سند بين‌المللي و ضرورت اجراي آن حمايت كرده‌اند. به عنوان نمونه بايد به اين نكته اشاره شود كه در جلسه اخير شوراي حكام نيز نمايندگان كشورهاي مختلف- به استثناي نمايندگان برخي كشورها از جمله امريكا، رژيم غاصب صهيونيستي و برخي كشورهاي حاشيه خليج فارس- بار ديگر بر اهميت و وزانت اين توافق پاي فشرده و از ابراز حمايت نسبت به ضرورت اجراي مفاد آن دريغ نكرده‌اند. نبايد از نظر دور داشت كه بر پايه مندرجات گزارش‌هاي دوره‌اي آژانس اين نكته مورد تاييد قرار گرفته كه جمهوري اسلامي ايران با حسن‌نيت و با رويكردي صادقانه، كليه تعهدات خود را مطابق سند برجام به انجام رسانده است. نمي‌توان اين نكته را از نظر دور داشت كه فعاليت‌هاي هسته‌اي كشورمان در نهايت شفافيت و از رهگذر اجراي بازرسي‌هاي متعدد و دسترسي‌هاي تكميلي به سايت‌هاي هسته‌اي ايران مورد نظارت آژانس قرار گرفته است. لازم به توضيح است كه در اين بازه زماني، مقامات برخي از كشورهاي مخالف با رويكرد تعاملي جمهوري اسلامي ايران با جامعه جهاني همزمان با تولد برجام، سرسختانه به مخالفت برخاسته و به دستاويز بهانه‌هاي گوناگون و با انگيزه‌هاي غيرسازنده تلاش كرده‌اند تا اين دستاورد تاريخي را تضعيف و يا در صورت امكان به حيات آن پايان بخشند. بايد دانست كه اين اقدام در نهايت نه تنها موجب خُسران براي خود آنان بلكه در واقع به زيان همه اعضاي جامعه بين‌الملل خواهد بود و تاثيرات منفي آن بر صلح و امنيت منطقه‌اي و بين‌المللي هويدا خواهد شد.
در اين ميان نحوه سلوك و رفتار برخي كشورهاي اروپايي خاصه 3 كشور انگليس، آلمان و فرانسه حاكي از آن است كه اين كشورها همزمان با حفظ ارتباطات و تعاملات خود با ايالات متحده در سطوح عالي بر آن هستند تا از نابودي برنامه جامع اقدام مشترك ممانعت به عمل آورند. صرف‌نظر از دشواري‌هاي موجود در مسير تداوم بخشيدن به چنين سياستي اين كشورها تلاش قابل توجهي براي حفظ برجام به عمل نمي‌آورند به نحوي كه ناكارآمدي راهكارهاي پيشنهادي كشورهاي اروپايي براي جبران تبعات اقتصادي ناشي از خروج امريكا از توافق برجام به طور كامل به اثبات رسيده است. از سوي ديگر 3 كشور اروپايي از طريق ارايه پيش‌نويس و حمايت از صدور قطعنامه ضد ايراني اخير در شوراي حكام آژانس اين واقعيت را بر همگان آشكار كردند كه در مواجهه با مطالبات زياده‌خواهانه و قلدرمآبانه سردمداران ايالات متحده ناتوان هستند. لازم به ذكر است كه در طول 20 سال گذشته براي دومين بار به توافقي قابل قبول با طرف‌هاي اروپايي دست يافته‌ايم و طُرفه آنكه هر دو توافق به واسطه مداخلات سلطه‌جويانه تصميم‌سازان كاخ سفيد به نتيجه مطلوب منجر نشده است. در توافق سال 1382 كه بدون حضور طرف امريكايي حاصل شد 3 كشور اروپايي، ناتواني و عدم تمايل جدي خود را براي حمايت از حقوق حقّه كشورمان به اثبات رسانده و به واسطه اعمال فشار از سوي مقامات امريكايي عملا توافقات صورت گرفته بلانتيجه باقي ماند. سياست‌هاي نابخردانه و يكجانبه‌گرايانه ايالات متحده طي دوره اخير مانند خروج از سازمان بهداشت جهاني، معاهده پاريس، معاهده موشك‌هاي با برد متوسط(INF)، يونسكو به ويژه خروج از توافق برجام از بارزترين مصاديق يكجانبه‌گرايي و اعمال تهديد عملي عليه هنجارها و ارزش‌هاي جامعه بين‌المللي است.
بي‌گمان عدم احترام به قوانين بين‌المللي از سوي تصميم‌سازان دولت ايالات متحده محكوم به شكست است. با عنايت به تجارب و اندوخته‌هاي سياسي دولتمردان نظام اسلامي طي 4 دهه گذشته مي‌توان با قاطعيت گفت كه تصميم‌سازان كاخ سفيد با اينگونه اقدامات تنها هزينه‌هاي هنگفت و غيرضروري را به خود و ديگر كشورهاي جهان تحميل مي‌كنند. در حال حاضر اجراي برجام با چالش جدي مواجه شده است. ناگفته پيداست كه بروز چنين وضعيتي موجب ناخرسندي جمهوري اسلامي ايران است و در صورت تداوم روند كنوني بي‌گمان همه طرف‌ها متضرر خواهند شد. به ديگر سخن استمرار شرايط موجود به نفع هيچ يك از طرف‌هاي موجود نخواهد بود. اكنون كاخ سفيد در تلاش است تا با اعمال نفوذ در شوراي امنيت و نيز اعمال فشار بر كشورهاي اروپايي همچنين با تكرار تهديدات خود مبني بر اجراي مكانيسم ماشه- بدون اينكه حقي براي استفاده از سازوكار تعبيه شده در برجام داشته باشد- مي‌كوشد با استفاده از روش‌هاي نامشروع و سوءاستفاده از سازوكارهاي بين‌المللي، سياست‌هاي خود را اجرايي كند. پايان دادن به معافيت‌هاي هسته‌اي مندرج در سند برجام در 3 حوزه نوسازي راكتور آب سنگين اراك، تامين اورانيوم غني شده براي راكتور تحقيقاتي تهران و... با هدف نابودي كامل برجام و برخلاف متن صريح قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل متحد توسط اين كشور در دستور كار قرار گرفته است. براساس مفاد سند برجام مقرر بود تا تحريم‌هاي اقتصادي اعمال شده عليه جمهوري اسلامي ايران لغو شود؛ اما متاسفانه اعمال تحريم‌ها تداوم يافته و طبيعي است كه به هيچ روي نمي‌توان انتظار داشت كه ايران به تنهايي نسبت به اجراي تمام و كمال برجام متعهد مانده و ديگران از اجراي تعهدات خود به روشني سر باز زنند. جمهوري اسلامي ايران مانند هر كشور ديگري تنها در چارچوب حاكميت و منافع ملي خود عمل مي‌كند. بديهي است، طرف‌هاي اروپايي درگير در جريان اجراي برجام بايد در مقابل بي‌عملي و عدم پايبندي به تعهدات خود پاسخگو بوده و انتظار تعهد كامل و بي‌چون و چراي ايران به تعهدات برجامي در چنين موقعيتي، انتظاري سخت نابجاست. بديهي است، قطعنامه اخير شوراي حكام با هدف اعمال فشار بر ايران صادر شده است. قطعا اين اقدامات عجولانه هيچ‌گونه تاثيري بر اراده خلل‌ناپذير جمهوري اسلامي ايران نخواهد گذاشت و دولت و ملت ايران به هيچ عنوان تحت فشار و زياده‌خواهي زورگويان تن به تسليم نخواهند سپرد. البته در جريان اقدام مذبوحانه اخير توسط برخي از كشورهاي مغرض در شوراي حكام، كشورهاي چين و روسيه مواضع سازنده‌اي اتخاذ كرده و در بيانيه‌هاي خود در نشست اخير شوراي حكام خواستار خودداري از صدور قطعنامه عليه كشورمان شدند و از كشورهاي ديگر نيز درخواست كردند تا فضاي سازنده و شرايط مناسبي براي همكاري آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و ايران ايجاد كنند؛ اما متاسفانه اين پيشنهاد سازنده با واكنش مناسب برخي كشورها همراه نشد. شايد نيازي به تكرار اين حقيقت عيان و آشكار نباشد كه صنعت هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران صنعتي صلحآميز است. شاخص‌هاي توسعه كشور و توجه ملي به اين صنعت راهبردي را نمي‌توان ناديده انگاشت. جمهوري اسلامي ايران ظرفيت‌هاي لازم را براي گسترش و استفاده از برنامه صلحآميز هسته‌اي در حوزه توليد برق، بهداشت، صنعت و كشاورزي به كار گرفته و پيشرفت‌ها و دستاوردهاي شگرفي را در اين خصوص حاصل كرده است. جمهوري اسلامي ايران بر مبناي ظرفيت‌هاي عظيم خود در حوزه نيروي انساني آمادگي دارد تا در زمينه‌هاي مختلف صنعتي، كشاورزي و پزشكي هسته‌اي مانند توليد و صادرات راديوداروها، آب سنگين و مشتقات و محصولات جانبي آن نظير دوتره با كشورهاي ديگر همكاري كند. همچنين از آنجا كه يكي از بخش‌هاي مهم و البته ارزشمند سند برجام، تعريف حوزه‌هاي متعدد و متنوع همكاري‌هاي صلحآميز هسته‌اي با ايران است؛ در اين راستا جمهوري اسلامي ايران از تعامل با شركاي علاقه‌مند به اين فناوري جهت ارتقاي سطح همكاري‌هاي صلحآميز استقبال مي‌كند. در اين زمينه همكاري ايران و اتحاديه اروپا مي‌تواند توسعه پيدا كند و ادامه اين همكاري‌ها يقينا به نفع دو طرف است. در پايان لازم مي‌دانم اشاراتي به نوع واكنش رسانه‌هاي بين‌المللي و مواضع كشورهاي اروپايي نسبت به حادثه اخير سايت غني‌سازي شهيد احمدي‌روشن(نطنز) كنم. در حالي كه رسانه‌هاي غربي- صهيونيستي علت اين حادثه را خرابكاري يا حمله اعلام كرده‌اند لحني كه از آن تقبيح و محكوميت برداشت شود، مشاهده نمي‌شود. اينگونه موضع‌گيري رسانه‌ها و مقامات غربي رفتاري دوگانه و غيرقابل قبول است. ترديدي نيست كه ايران سرافراز اقدامات خود را براساس مصالح كشور اتخاذ خواهد كرد. سياست راهبردي و تخلف‌ناپذير نظام اسلامي در موارد و مواضع گوناگون، واكنش هوشمندانه و داهيانه براساس 3 اصل عزت، حكمت و مصلحت است. اكنون فرصت‌ها چون ابرهاي بهاري درگذرند و انتظار مي‌رود كشورهايي كه در ديدارهاي رسمي بر استقلال موضع خود در قبال برخي قدرت‌ها پافشاري مي‌كنند به بازنگري در رهيافت‌هاي خود در حوزه سياست خارجي پرداخته و با اتخاذ سياستي معقول، فرهنگ چندجانبه‌گرايي و مسووليت‌پذيري در صحنه بين‌المللي را در مقام عمل ترويج كنند.