سران اروپا در مورد بسته كمك‌هاي اقتصادي ۷۵۰ ميليارد يورويي به توافق رسيدند
مصالحه بامدادي نيازمندان و دندانگردها
شهاب شهسواري
«پيروزي تاريخي» و «نقطه عطف» صفت‌هايي بود كه صبح سه‌شنبه سران اروپا به توافق‌شان براي بسته كمك‌هاي مالي به اقتصادهاي آسيب‌ديده اتحاديه از شيوع ويروس كرونا بخشيدند. پنج بامداد سه‌شنبه به وقت بروكسل، شارل ميشل، رييس شوراي اروپا با توييت كردن يك كلمه، از پايان ماراتن پنج‌روزه سران اروپا خبر داد: «توافق!» البته اين اولين بار نيست كه جلسه شبانه رهبران اروپايي تا اين اندازه طول مي‌كشد تا جايي كه مارك روته، نخست‌وزير هلند اشاره كرد: «ما قبلا ركورد ۶: ۰۵ بامداد هم داشتيم اما اين بار 5:45 به توافق رسيديم.» بهرغم توافق نهايي ميان ۲۷ كشور اروپايي، بسياري از تحليلگران پيش‌بيني مي‌كنند كه استمرار روند كنوني، باعث افزايش شكاف‌ها و اختلاف‌نظرها ميان اروپايي‌ها شود. يانيس واروفاكيس، وزير اقتصاد پيشين و منتقد اروپاي يونان در واكنش به مباحث دولت‌هاي اروپايي در مورد بسته‌هاي كمكي كلان نوشته بود: «اين مسائل ساده‌اي هستند، اما اروپايي‌ها بايد بتوانند اصلي‌ترين مشكل پيش روي خودشان را حل كنند و آن هم سياست رياضت مالي است كه در سال‌هاي آينده بايد براي تامين هزينه‌هايي كه اكنون تصويب مي‌كنند اجرا كنند.» سباستين كورتز، صدراعظم اتريش هم گفته است كه رهبران اروپايي بايد از اين به بعد اتحاد پنج كشور مشهور به «دندان‌گرد» را به عنوان يك قطب تعيين‌كننده در اقتصاد اروپا بپذيرند و اين پايان كار اين ائتلاف نيست.
رهبران ۲۷ كشور اروپايي جلسه خود را براي تصويب بودجه ۷ ساله ۱۱۰۰ ميليارد يورويي اتحاديه و بسته كمك‌هاي ۷۵۰ ميليارد يورويي براي كشورهاي آسيب‌ديده عضو از ويروس كرونا از جمعه آغاز كرده بودند. اما بعد از آنكه مذاكرات آنها تا عصر شنبه به نتيجه نرسيد مجبور شدند سه بار ديگر اين نشست را تمديد كنند. در طول اين پنج روز، دولت‌هاي اروپايي به سه دسته تقسيم شده بودند: دولت‌هاي شمالي كه از آنها با عنوان «تندروهاي بودجه‌اي» و «دندانگردها» ياد مي‌شود، از جمله هلند، سوئد، فنلاند، دانمارك و اتريش، قدرت‌هاي محوري اروپا يعني آلمان و فرانسه و اقتصادهاي ضعيف جنوب اروپا همچون اسپانيا، پرتغال و ايتاليا. دسته دندانگردها معتقد بودند كه نبايد چنين بسته حمايتي بزرگي تصويب شود و بار هزينه‌هاي بازسازي اقتصادي كشورهاي كمتر توسعه يافته اروپا را بر گردن ماليات‌دهندگان كشورهاي توسعه‌يافته‌تر بيندازد، قدرت‌هاي محور استدلال مي‌كردند كه ركود اقتصادي در كشورهاي ضعيف‌تر، بدون واسطه بر اقتصاد همه كشورهاي عضو اتحاديه اثر مي‌گذارد. كشورهاي جنوبي هم معتقد بودند كه بيشترين آسيب را از شيوع ويروس كرونا ديده‌اند و ضرورت وجود اتحاديه اروپا براي كمك به كشورهاي آسيب‌ديده در دوران بحران است و اگر قرار باشد در چنين شرايطي اتحاديه نتواند كمكي به آنها بكند، ضرورت موجوديت اين گروه كاملا از بين مي‌رود. بهرغم پايان اين سه قطبي در اروپا با يك توافق، سباستين كورتز، صدراعظم اتريش تاكيد كرده كه گروه ۵ كشور موسوم به «دندان‌گرد» قرار است كه يك قطب مهم از مذاكرات آينده اروپا را تشكيل دهند و به سلطه سنتي فرانسه و آلمان به اين اتحاديه پايان دهند.
اختلاف‌نظر ميان رهبران اروپايي در روزهاي گذشته كار را به حملات شخصي و توهين به يكديگر رسانده بود. جوزپه نخست‌وزير ايتاليا كشورهاي شمال را به «باج‌گيري» متهم كرد، ويكتور اوربان، نخست‌وزير مجارستان همتاي هلندي‌اش را به «تنفر» از شخص خودش متهم كرد. رسانه‌هاي ايتاليايي نخست‌وزير هلند را به عنوان رهبر بلوك كشورهاي «دندان‌گرد» با عناويني مانند «آقاي نه» و «دكتر خيلي سختگير» توصيف كردند. اما شارل ميشل، رييس كميسيون اروپا اين واكنش‌ها را عادي توصيف مي‌كند و مي‌گويد: «وقتي مذاكرات تند و حساسي در جريان است، احساسات در ميان همه طرف‌ها برانگيخته مي‌شود و آدرنالين در بدن‌شان زياد مي‌شود. گهگاه اين احساس به آدم دست مي‌دهد كه قرار نيست چيزي درست شود، گاهي فكر مي‌كنيم كه بايد تسليم شويم و گاهي هم به اين نتيجه مي‌رسيد كه بايد آستين‌ها را بالا بزنيم و پافشاري كنيم.»
بعد از اعلام توافق ميان رهبران اروپايي بعد از مذاكرات طولاني بامداد سه‌شنبه، امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه توافق حاصل شده را «تاريخي» توصيف كرد و شارل ميشل آن را نقطه عطفي در تاريخ اروپا دانست. در تاريخ ۶۳ ساله اروپا، اين بزرگ‌ترين بسته كمكي است كه براي نجات اقتصادهاي اروپايي تعيين مي‌شود. قرار است كه كميسيون اروپا به نمايندگي از دولت‌هاي عضو از بازارهاي سرمايه اروپايي از طريق انتشار اوراق قرضه مبلغ ۷۵۰ ميليارد يورو براي پرداخت به اقتصادهاي آسيب‌ديده اروپايي از ويروس كرونا تامين كند. بخشي از اين پول به صورت وام بلاعوض و بخش ديگري از آن به عنوان وام بلندمدت ۳۰ ساله با استمهال ۵ ساله در اختيار كشورهاي آسيب‌ديده قرار مي‌گيرد. بر اساس مصوبه نهايي ۳۹۰ ميليارد يورو به عنوان وام بلاعوض و ۳۶۰ ميليارد يورو به عنوان وام‌هاي طولاني‌مدت ارزان در اختيار كشورهاي ضعيف‌تر اروپايي قرار مي‌گيرد. در پيشنهاد اوليه قرار بود كه ۵۰۰ ميليارد يورو به عنوان كمك بلاعوض حساب شود كه با مخالفت كشورهاي شمالي، عاقبت رقم ۳۹۰ ميليارد يورو مورد تصويب قرار گرفت.
پيتر آلتماير، وزير اقتصاد آلمان گفته است كه با تصويب اين بسته كمكي مي‌توان انتظار داشت كه «رشد تدريجي اروپا از نيمه دوم سال جاري» بعد از يك دوره ركود از سر گرفته شود. يكي از نكاتي كه از سوي كشورهاي شمال اروپا به ويژه هلند در مورد نظارت بر نحوه حكمراني در كشورهاي دريافت‌كننده كمك‌ها به ويژه لهستان و مجارستان مورد تاكيد قرار مي‌گرفت، عاقبت در جلسه سران اروپا تصويب نشد. نخست‌وزير مجارستان تهديد كرده بود كه در صورت تصويب شدن ساز و كاري براي نظارت اتحاديه بر نحوه عملكرد حكومت اين كشور در حوزه‌هاي دموكراسي و حقوق بشر، جلوي تصويب بودجه و بسته كمكي را مي‌گيرد. رهبران اروپايي در پايان توافق كردند در صورتي‌كه انحراف فاحشي از اصلاحات مورد نياز براي دريافت وام در كشور دريافت كننده رخ دهد، يك مكانيسم تعليق فوري براي توقف پرداخت پول بيشتر اجرايي شود.
نكته ديگري كه در مصوبه نهايي كشورهاي اروپاي مورد توجه قرار گرفت، مجبور شدن آنها به كم كردن از بودجه سرمايه‌گذاري در اقتصاد سبز و سازگار با محيط زيست بود. كشورهاي اروپايي بعد از سال‌ها پافشاري در اجراي بي‌كم و كاست مصوبات محيط زيستي و افزايش سرمايه‌گذاري در اين حوزه، اين بار به دليل كمبود منابع و مشكلات ناشي از شيوع بيماري كرونا تصميم گرفتند كه سرمايه‌گذاري خود را در اين حوزه كاهش دهند.