هواپيماي مسافربري ايراني به‌رغم مزاحمت جنگنده‌هاي نظامي به سلامت به تهران رسيد
شوك شامگاهي
وزير راه تهديد نظامي ايرباس ماهان را «تروريستي» خواند؛ جنيدي از پيگيري در «ايكائو» خبر داد
گروه سياسي
هواپيماي مسافربري شايد اين روزها بيشتر از هر زماني به داغ دل ايرانيان تبديل شده باشد، آن‌قدر كه حتي قياس جانباختگان شيوع موج دوم كرونا در ايران با مسافران يك هواپيماي مسافربري ازسوي صداوسيما با چنان واكنش‌هاي تندي ازسوي كاربران شبكه‌هاي اجتماعي و ناظران مواجه مي‌شود كه اگر نگاه فعلي بر ساختمان جام‌جم حاكم نبود احتمالا تغيير رويه مي‌داد و از چنين قياسي دوري مي‌كرد ولي حداقل تا زمان نگارش اين گزارش، چنين نشده تا انتقادها از رسانه‌اي كه اين روزها هم اصولگرايان و هم اصلاح‌طلبان، خط و ربطش را نمي‌پسندند، ادامه داشته باشد. در اين ميان اما كليدواژه «هواپيماي مسافربري» دوباره استرس به جان ايرانيان انداخت و ياد و خاطره انهدام هواپيماي مسافربري اوكرايني را زنده كرد با اين تفاوت كه اين بار ماجرا خطاي انساني و پدافندي و مواردي از اين دست نبود بلكه موضوع به تجاوز رسمي به آسمان سوريه و مزاحمتِ جنگنده‌هاي نظامي برمي‌گشت كه متعلق به ايالات متحده‌اند.
شامگاه پنجشنبه، تنها دقايقي تا بامداد آخرين روز هفته‌اي كه گذشت، نمانده بود كه ناگهان خبري عجيب در رسانه‌هاي ارتباط‌جمعي و شبكه‌هاي اجتماعي منتشر شد؛ «مزاحمت 2 جنگنده براي هواپيماي مسافربري ايراني.» انتشار اخبار تكميلي حكايت از آن داشت كه هواپيماي ايرباس شركت هواپيمايي ماهان در آسمان سوريه درحالي با نزديكي بيش از حد جنگنده‌هاي نظامي مورد تهديد قرار گرفته و مجبور به فرود اضطراري در بيروت، پايتخت لبنان شده كه باتوجه به بگومگوهاي مقامات جمهوري اسلامي با سردمداران رژيم صهيونيستي، ابتدا به نظر مي‌رسيد اين جنگنده‌ها اسراييلي بوده‌اند. تنش چنان بالا گرفت كه حتي فرود اضطراري هواپيماي مسافربري ايراني هم منجر به فروكش تنش‌ها نشد و انتشار خبري كذب، آن‌هم از سوي رسانه‌هاي رسمي جمهوري اسلامي براي دقايقي هم كه شده، كام ايرانيان را تلخ كرد.
سقوط خبررساني
آخرين بار كه خبررساني رسانه‌هاي ايراني به ويژه خبرگزاري صداوسيما ازسوي ناظران و كاربران شبكه‌هاي اجتماعي با انتقادات تند و تيزي مواجه شده بود به ماجراي «انفجار غرب تهران» برمي‌گردد؛ جايي كه اين خبرگزاري كنار خبرگزاري مهر انفجار را تاييد كردند ولي چندي بعد اين خبر تكذيب و انتقادات اصولگرايان به اين رسانه‌ها آغاز شد. اين اتفاق، شب گذشته نيز بار ديگر رخ داد. خبرگزاري‌ها اين‌بار نيز كليدواژه «شهاده المسافره» به كار رفته توسط «الميادين» را «شهادت مسافر» برداشت كرده و يكي پس از ديگري در كانال‌هاي تلگرامي‌شان از «شهادت يكي از مسافران هواپيماي مسافربري ماهان بر اثر سقوط اضطراري» خبر دادند؛ خبري كه البته چندي بعد تكذيب شد و همان خبرگزاري‌ها نيز به انتشار تكذيبيه پرداختند. در اين ميان البته مصدوميت برخي مسافران اين پرواز بر اثر اقدام سريع خلبان ايرباس تاييد شد و موجبات كمك‌رساني صليب‌سرخ لبنان به 25 نفر از مسافران را فراهم آورد. چندي بعد و با اعلام اخبار تكميلي مشخص شد كه جنگنده‌هاي F15 به 100 متري هواپيماي مسافربري ايراني نزديك شده بودند؛ جنگنده‌هايي كه ازقضا در سوريه، هم مورد استفاده ايالات‌متحده قرار گرفته و هم اسراييل.
واشنگتن يا تل‌آويو؟
همان‌طور كه گفته شد ابتدا بسياري تهديد هواپيماي مسافربري ايراني را به رژيم صهيونيستي نسبت دادند و حتي «جروزاليم‌پست» در توييتي كه البته چندي بعد آن را حذف كرد، اين مهم را تاييد كرد ولي در همين كش‌وقوس‌ها بود كه خبرگزاري فارس به نقل از ارتش اسراييل اعلام كرد كه اين رژيم، نقش خود در تهديد هواپيماي مسافربري ايراني را تكذيب كرده است. از آن پس انگشت اتهام به سوي ايالات‌متحده نشانه رفت؛ اتهامي كه با سكوت اوليه اين كشور و خودداري از ارايه پاسخ به خبرنگاران تا حدودي رنگ حقيقت به خود گرفت تا اينكه بالاخره پس از مدتي، ابتدا خبرگزاري رويترز به نقل از دو منبع سپس سخنگوي فرماندهي مركزي امريكا اين مهم را تاييد و تاكيد كرد كه «يك جنگنده اف15 در ماموريت هوايي هميشگي خود برفراز پايگاه التنف در سوريه اقدام به بازرسي بصري هواپيماي مسافربري ماهان ايران كرد و اين اقدام در فاصله‌اي ايمن با هواپيما انجام شد و خلبان جنگنده پس از اطمينان از آن هواپيما فاصله گرفت.» اين خبر البته پس از آن منتشر شد كه وزارت امور خارجه ايران رسما مسووليت هرگونه حادثه‌اي براي هواپيماي مسافربري ايراني را برعهده واشنگتن دانست و اين مهم را به سازمان ملل متحد همچنين سفارت سوييس در تهران به عنوان حافظ منافع امريكا در ايران اعلام كرد.
ابهام غيررسمي، تكذيب رسمي
همزمان گروهي ديگر از چرايي حضور خبرنگار صداوسيماي جمهوري اسلامي آن‌هم با تجهيزات كامل در اين پرواز هواپيمايي ماهان نوشتند و با يادآوري خاطره خلبان هواپيماي ايرباس از سفر با قاسم سليماني كه باشگاه خبرنگاران جوان پس از شهادت او منتشر كرد از احتمال حضور يكي از شخصيت‌هاي مهم لشكري و كشوري در اين هواپيما نوشتند؛ احتمالي كه درنهايت سبب شد خبرگزاري تسنيم به نقل از منابعي مطلع به آن واكنش نشان داد و يك و بيست دقيقه بامداد شنبه صراحتا حضور هرگونه شخصيت نظامي يا سياسي را در هواپيماي ماهان تكذيب كرد و مطالب منتشر شده در اين زمينه را «شايعه» خواند.
پس از تمام اين كش‌وقوس‌ها، هواپيماي مسافربري ايراني همان شب از فرودگاه بيروت عازم تهران شد؛ بازگشتي كه بازهم با حواشي همراه شد. فعالان سياسي اصولگرا و كارشناسان نظامي نزديك به جناح راست در همين رابطه با استفاده از عبارت «اقدام شجاعانه خلبان ماهان با عبور از بالاي سر نظاميان امريكايي» نوشتند كه «هواپيماي ايرباس مورد تهديد جنگنده‌هاي امريكايي با اقدام شجاعانه خلبان ايراني‌اش با عبور از آسمان التنف(يكي از اصلي‌ترين پايگاه‌هاي امريكا در سوريه) نظاميان امريكايي را تحقير كرد و راهي ايران شد.» بيان اين نكته، آن‌هم در شرايطي كه بسياري از كاربران نگران جان مسافران اين پرواز بودند اما به انتقاد از اين واكنش منجر شد و برخي كاربران از آنچه «بازي با جان مسافران هواپيماي ماهان» عنوان شد، گلايه كردند؛ حال آنكه براساس اطلاعات تكميلي منتشر شده، هواپيماي ايراني هنگام بازگشت از بيروت به سمت تهران مسافري به همراه نداشت و كاملا خالي از سرنشين بود؛ بنابراين عملا مي‌توان مطالب و برخي اخبار منتشر شده مبني بر استفاده از «سپر انساني» توسط هواپيماي ايراني را رد كرد. هر چند همچنان اين پرسش پابرجاست كه چرا خلبان اين پرواز، عبور از آسمان يكي از مهم‌ترين پايگاه‌هاي نظامي ايالات متحده در سوريه را براي بازگشت انتخاب كرده است! پرسشي كه حداقل تا زمان نگارش اين گزارش با پاسخي همراه نشده اما آنچه قطعي است، بازگشت سلامت ايرباس 310 ماهان به ايران و فرود آن، راس ساعت 2 و 45 دقيقه بامداد جمعه در فرودگاه بين‌المللي امام خميني(ره) تهران است.
نقض «شيكاگو»، پيگيري در «ايكائو»
با پايان شوك شبانگاهي وارد شده به ايرانيان، نوبت به بررسي حقوقي و تخصصي پرونده ازسوي مقامات جمهوري اسلامي به عنوان ذي‌نفعان اين پرواز رسيد. در همين رابطه خبرگزاري فارس به نقل از عليرضا منظري نماينده اسبق ايران در سازمان جهاني هواپيمايي از احتمال تشكيل كارگروهي در سوريه براي پيگيري اين مساله و بررسي جعبه سياه هواپيما خبر داد. در ادامه اما لعيا جنيدي در يادداشتي كه در خبرگزاري‌هاي مختلف ايراني منتشر شده درباره روند پيگيري تهديد نظامي هواپيماي مسافربري ايراني نوشت كه «رفتار هواپيماهاي جنگنده در قبال پرواز 1152 هواپيمايي ماهان و ايجاد مزاحمت براي يك هواپيماي مسافربري آن‌هم در خاك كشور ثالث نقض آشكار امنيت هوانوردي، تخلف از اصل آزادي پرواز هواپيماهاي غيرنظامي به‌علاوه در مغايرت با مواد 3 مكرر و 44 پيمان هواپيمايي كشوري بين‌المللي(كنوانسيون شيكاگو) و ضميمه‌هاي مربوطه و كنوانسيون مونترال 1971 و نيز زير پا گذاشتن اصول مسلم حقوق بين‌الملل است.» معاون حقوقي رييس‌جمهوري تاكيد كرد:«توضيحاتي كه تاكنون ارايه شده غيرموجه و فاقد وجه اقناعي است؛ لذا اقدامات صورت‌گرفته توسط اين جنگنده‌ها موجب مسووليت بين‌المللي دولت متبوع آنها بوده و قابليت تعقيب حقوقي را ازجمله در شوراي ايكائو و دادگاه دادگستري بين‌المللي به دنبال خواهد داشت.»
اقدام متقابل
تشديد روابط خصمانه ميان جمهوري اسلامي و ايالات‌متحده امريكا به ويژه پس از ترور دولتي يكي از عاليرتبه‌ترين فرماندهان نظامي ايراني سبب شده تا هنگام وقوع چنين حوادثي اكثر قريب به اتفاق كاربران موسوم به «ارزشي» توييتر با حمايت رسانه‌هاي ارتباط‌جمعي نزديك به جناح راست از لزوم واكنش متقابل ايران سخن بگويند؛ اقدامي كه ازقضا موردحمايت قائم‌مقام دبير شوراي نگهبان نيز قرار گرفت. عباسعلي كدخدايي در همين رابطه در توييتي نوشت: «مقابل تخلفات كشورها علاوه بر پيگيري حقوقي، لازم است از اقدام متقابل نيز استفاده شود چراكه ذات اقدامات حقوقي مستلزم طي زمان طولاني است. اين اقدام تروريستي رژيم امريكا علاوه بر تعقيب حقوقي كه مقامات محترم دولت تاكيد كردند مستلزم اقدام متقابل نيز هست.» نكته قابل‌توجه آنكه محمد اسلامي، وزير راه و شهرسازي در اظهاراتي كه خبرگزاري تسنيم آن را منتشر كرد با «تروريستي» خواندن تهديد نظامي ايرباس 310 ماهان عملا راه را براي «اقدام متقابل» ايران باز كرد. اقدامي كه حسام‌الدين آشنا، مشاور رييس‌جمهوري نيز در توييتي تهديدآميز بي‌آنكه نامي از واشنگتن به ميان آورد درباره جزييات احتمالي آن نوشت كه «كسي كه جان رهبرانش را دوست دارد با جان مسافران ما بازي نمي‌كند.»
حال و از قرار معلوم بايد منتظر ماند و ديد روابط تهران و واشنگتن در آستانه انتخابات رياست‌جمهوري امريكا و سقوط محبوبيت دونالد ترامپ، بازهم رو به وخامت مي‌گذارد يا اينكه اين نوبت بايد منتظر تغييراتي در رويه‌ها باشيم.