ترجمه جديد دو اثر سترگ فلسفي
محسن آزموده
بي‌شك لودويگ ويتگنشتاين (1889-1951م.) يكي از بزرگ‌ترين فلاسفه كل تاريخ و يكي از دو فيلسوف برجسته سده بيستم ميلادي است. شمار فراوان ارجاعات به آثار و انديشه او تنها يكي از راه‌هاي سنجش اين ادعاست. تاثير آراي فلسفي و فكري ويتگنشتاين از مرز گفتارهاي فلسفي فراتر رفته و امروزه ردپاي انديشه‌هاي او را در ساير علوم انساني همچون جامعه‌شناسي، روان‌شناسي، علوم سياسي، زبان‌شناسي، مطالعات، نقد ادبي و... مي‌توان يافت. اين اثرگذاري شگرف در حالي است كه از ويتگنشتاين در زمان حياتش تنها يك كتاب منتشر و ساير آثارش پس از مرگ، توسط شاگردان و همفكرانش چاپ شد. آن يك كتاب، رساله منطقي-فلسفي است كه بار نخست در سال 1921 به زبان آلماني منتشر شد و يك‌سال بعد ترجمه انگليسي آن به نشر رسيد. انتشار اين كتاب، بدون اغراق لرزه‌اي بر پيكر انديشه فلسفي وارد آورد و به سرعت آن را به يكي از مهم‌ترين آثار كل تاريخ فلسفه بدل كرد. اما ديگر كتاب ويتگنشتاين، يعني تحقيقات فلسفي كه تنها دو سال پس از مرگ او منتشر شد، امروز به نظر بسياري از محققان جزو مهم‌ترين بيست يا سي كتاب كل تاريخ فلسفه و به نظر برخي مهم‌ترين كتاب فلسفي پس از نقد عقل محض كانت است. تا ديرزماني به خصوص در ايران، اين تصور ساده‌انگارانه حاكم بود كه ويتگنشتاين، در دو كتاب مذكور، دو فلسفه متفاوت و بلكه متباين و متعارض بنا كرده و تنها آثار مهم او اينهاست و بنابراين مي‌توان سير تحول فكري او را به دو دوره رساله و تحقيقات تقسيم كرد، اما مطالعات عميق‌تر و دقيق‌تر نشان مي‌دهد كه اين تصور ساده‌انگارانه و خام‌دستانه است، زيرا اولا ويتگنشتاين غير از اين دو كتاب، آثار ارزشمند ديگري نيز دارد، ثانيا چنين نيست كه نگاه فلسفي در دو كتاب مذكور، كاملا متعارض باشد و رشته‌هاي فكري عميقي آنها را به هم پيوند مي‌زند و نشانگر دغدغه‌هاي جدي مشترك است و ثالثا دوره‌بندي تفكر ويتگنشتاين به دو دوره، با توجه به آثار ديگرش، خطا و ناشي از نشناختن آن آثار است.
خوشبختانه دو كتاب رساله منطقي-فلسفي و تحقيقات فلسفي، براي فارسي‌زبانان اهل فلسفه ناشناخته نيستند و برخي مترجمان صاحب‌نام، پيش‌تر به ترجمه آنها مبادرت ورزيده‌اند. براي مثال رساله منطقي-فلسفي قبلا سه بار توسط سه پژوهشگر فلسفه يعني محمود عباديان، ميرشمس‌الدين اديب سلطاني و سروش دباغ به فارسي ترجمه شده و فريدون فاطمي، مترجم آثار فلسفي، تحقيقات فلسفي را با عنوان پژوهش‌هاي فلسفي ترجمه كرده بود. اما اتفاقات خوشايند در عرصه ترجمه آثار فلسفي آن است كه اين دو كتاب به تازگي و براي مرتبه‌اي نو، توسط مالك حسيني پژوهشگر و استاد فلسفه ترجمه و از سوي دو نشر كرگدن و هرمس به صورت مشترك منتشر شده است.
مالك حسيني، استاد فلسفه كه رساله دكترايش در فلسفه را در آلمان در زمينه فلسفه ويتگنشتاين نگاشته است، پيش از اين نيز آثار ديگر ويتگنشتاين را به فارسي ترجمه كرده بود كه از آن ميان مي‌توان به اين عناوين اشاره كرد: در باب يقين، برگه‌ها، كتاب آبي و درباره اخلاق و دين. او همچنين كتاب گفتني‌ها-ناگفتني‌ها نوشته ويلهلم فسنكول را كه شامل سه مقاله درباره فلسفه ويتگنشتاين است، به فارسي ترجمه كرده است. حسيني در سال 1388 ترجمه فارسي رساله دكترايش را با عنوان ويتگنشتاين و حكمت منتشر كرد. ويژگي ترجمه‌هاي جديد رساله منطقي-فلسفي و تحقيقات فلسفي، گذشته از دقت، رواني و ابتنا بر آخرين ويرايش آثار ويتگنشتاين، ارايه متن به زبان‌هاي انگليسي و آلماني در كنار ترجمه فارسي است. محققان و پژوهشگران فلسفه، در اين دو كتاب مي‌توانند به مقايسه ترجمه فارسي با متن آلماني و ترجمه انگليسي بپردازند و به اين ترتيب بهتر به ظرافت‌هاي فكر ويتگنشتاين و مصائب و مشكلاتي كه مترجم با آنها دست و پنجه نرم كرده، پي ببرند. نكته جالب اينكه در ترجمه رساله منطقي-فلسفي، در كنار متن آلماني و ترجمه فارسي، دو ترجمه انگليسي آمده است.