تراژدي در غزه

افزايش نرخ خودكشي در ميان ساكنين نوار غزه در نيمه اول سال 2020 نشان مي‌دهد، محاصره اين باريكه از سوي اسراييل چه تاثير رواني مخربي روي فلسطينيان گذاشته است. جمال وادي، شهروند فلسطيني ساكن نوار غزه 23 سال پس از آزادي از بند اسراييل همچنان با آثار مخرب آن سال‌ها مي‌جنگيد و نهايتا پس از 3 دهه تحمل ضربه شديد روحي و مشكلات رواني، اين مرد 54 ساله در 21 ژوئن به زندگي خود پايان داد. به گزارش پايگاه خبري تحليلي «ميدل ايست آي» باريكه غزه در چهاردهمين سال از حصر ظالمانه اسراييل شاهد افزايش نرخ خودكشي است. مركز حقوق بشر المزان، مستقر در غزه مي‌گويد در نيمه نخست سال جاري ميلادي دست‌كم 16 تن از ساكنان غزه به زندگي خود پايان داده‌اند و صدها تن ديگر نيز اقدام به خودكشي كرده‌اند. گروه‌هاي حقوق بشري مي‌گويند اين تمايل به خودكشي، خواه ناشي از مشكلات اقتصادي باشد و خواه از آثار رواني ناشي از سياست‌هاي اشغالگرانه اسراييل يا هر عامل ديگري در نهايت بسيار نگران‌كننده است. در سال 2012 سازمان ملل هشدار داد با توجه به فشاري كه حصر فلج‌كننده اسراييل وارد مي‌كند و با عطف به ويراني‌هاي ناشي از 3 جنگ و چندين درگيري نظامي از سال 2007 نوار غزه تا سال 2020 «غيرقابل سكونت» خواهد شد. در نيمه سال 2020   افزايش ناراحت‌كننده آمار خودكشي نشان مي‌دهد اين هشدار براي بسياري از فلسطيني‌ها به شكلي غم‌انگيزي معنا پيدا كرده است.

اگر خودم  نميرم آنها مرا مي‌كشند
مروت، همسر وادي در گفت‌وگو با پايگاه خبري تحليلي «ميدل ايست آي» مي‌گويد: از وقتي 20 سال پيش با هم ازدواج كرديم به جز 3 ماه اول عروسي‌مان، هيچ‌ وقت يادم نمي‌آيد، جمال از نظر روحي و عاطفي در شرايط پايداري بوده باشد. او در اوايل زندگي‌مان يك آدم ديگر بود. چند ماه از ازدواج‌شان در اوايل دهه 1990 نگذشته بود كه نيروهاي اسراييلي وادي را دستگير كردند. همسرش مي‌گويد: اوايل فكرمي‌كردم بازداشت او چند روز يا نهايتا چند هفته طول مي‌كشد  اما 7 سال او را در زندان نگه داشتند. همسر وادي در ملاقات‌هايي كه هر دو هفته يك بار با او در زندان داشت كم‌كم متوجه تغيير در سلامت رواني او شده بود اما انتظار نداشت اين تغييرات منجر به ضربه رواني شديدي شود كه كل زندگي‌شان را تحت تاثير قرار دهد. او مي‌گويد: تقريبا هر بار كه او را مي‌ديدم، متوجه مي‌شدم كه مورد ضرب و شتم قرار گرفته است. اسراييلي‌ها او را در بازه‌هاي زماني طولاني در انفرادي نگه مي‌داشتند. مي‌ديدم كه او ديگر مثل گذشته نيست. چشمانش و نحوه نگاه او به اطراف تغيير كرده بود وادي ديگر آدمي نبود كه من چند ماه قبل با او ازدواج كرده بودم. پس از آزادي او در سال 1997خانواده‌اش براي درمان «ضربه روحي»اي كه به او وارد شده بود هر كاري كردند؛ از آزمايش‌هاي پزشكي مختلف تا مراجعه به بيمارستان‌هاي مختلف. اما در نهايت به آنها گفته شد كه وادي از چندين اختلال روحي و رواني مزمن مثل اسكيزوفرني، صرع بزرگ (تشنج تونيك - كلونيك) و اختلال استرس پس از سانحه رنج مي‌برد. وادي توانسته بود در تشكيلات خودگردان فلسطين براي خود كاري دست و پا كند و از اين نظر در نوار غزه از معدود افرادي بود كه تا حدي از ثبات مالي برخوردار بودند. با اين وجود وفق دادن خود با شرايط زندگي پس از زندان برايش كار بسيار دشواري بود. برادرش مي‌گويد: او هميشه اين را تكرار مي‌كرد كه مي‌ترسد دوباره زنداني‌اش كنند. در توهمات خود مي‌ديد كه نيروهاي اسراييلي به زور وارد خانه‌اش شده‌اند و او را دستگير كرده‌اند. هر چقدر هم كه تلاش مي‌كرديم به او اطمينان خاطر دهيم، باز حرف‌مان را باور نمي‌كرد. مدام فرياد مي‌زد«اگر خودم نميرم، آنها مرا مي‌كشند»  اما فكر نمي‌كرديم اين ضربه روحي منجر به خودكشي‌اش شود. اقوام او معتقدند علت خودكشي وادي اين بود كه فقط با مرگ خيالش از بابت بازگشت به زندان راحت مي‌شد.  برادرش سامي مي‌گويد: ما كاملا بهت‌مان زده بود. هرگز انتظار نداشتيم اين اتفاق واقعا رخ بدهد. اما او تنها كسي نيست كه خودش را كشته است. بسياري از فلسطيني‌ها پس از زندان اقدام به خودكشي كرده‌اند. سازمان حقوق زندانيان الضمير مي‌گويد حدود 4700 فلسطيني از جمله 267 نفر از غزه هم‌اكنون در زندان‌هاي اسراييل هستند.

 استيصال روز به روز بيشتر مي‌شود
فلسطيني‌ها بدتر شدن شرايط انساني و اقتصادي در نوار غزه را عامل افزايش نرخ خودكشي مي‌دانند. اتحاديه اروپا مي‌گويد، محاصره نوار غزه و درگيري‌هايي كه هر چند وقت يك بار شدت مي‌گيرد، باعث تضعيف اقتصاد اين منطقه شده است تا حدي كه حدود 5/1 ميليون نفر، نزديك به 80 درصد از جمعيت غزه، به كمك وابسته‌اند. به گفته ديد‌بان حقوق بشر يورو مديترانه از آغاز حصر غزه در سال 2007 تعداد كسب وكارهاي اين باريكه از 3500 به 250 كاهش يافته است. در حال حاضر نزديك به 54 درصد از خانواده‌ها در نوار غزه زير خط فقر زندگي مي‌كنند. اقداماتي كه براي كاهش شيوع ويروس كرونا اتخاذ شده است، بحران اقتصادي غزه را شديدتر كرده است. در نتيجه اين محدوديت‌ها 26 هزار و 500 نفر از مردم در 3 ماهه نخست سال 2020 شغل خود را از دست داده‌اند. اداره مركزي آمار فلسطين مي‌گويد در 3 ماه نخست سال جاري ميلادي نرخ بيكاري به 46 درصد رسيده است در حالي كه اين رقم در مدت مشابه سال گذشته 7/42 درصد بود. اين آمار نشان مي‌دهد، اوضاع پيش از سال 2020 چقدر وخيم بوده است.  نوريا اسوالد، مدير امور حقوقي مركز المزان مي‌گويد: اين آمارهاي نگران‌كننده شاهدي بر استيصال و وضعيت وخيم رواني مردم در نتيجه محدوديت‌هاست. در گذشته بخش‌هاي ماهيگيري و كشاورزي منطقه رونق فراواني داشت اما اكنون آن دسته از شهروندان غزه كه در اين حوزه‌ها فعاليت مي‌كنند به دليل تهديد نظاميان اسراييلي به خشونت و محدوديت‌هايي كه بر امرار معاش‌شان تاثير گذاشته است  بيشتر در معرض خطر هستند. حيثم عرفات پدر 37 ساله‌اي كه 4فرزند دارد، نتوانسته بدهي‌هاي خود را بپردازد و اكنون در شرايط اقتصادي بسيار بدي قرار دارد. او در اوايل ماه جاري ميلادي تلاش كرد خودش را آتش بزند اما يك عابر او را نجات داد. عرفات مي‌گويد: من يك مقرري ماهيانه از دولت خودگردان فلسطين دريافت مي‌كنم اما اين براي تامين هزينه‌هاي من و بچه‌هايم كافي نيست چراكه به‌شدت زير بار قرض هستم. تلاش كردم در حوزه‌هاي مختلف كار كرده و درآمد ديگري براي خودم دست و پا كنم اما نتوانستم. دستم دچار مشكلي است كه بيمارستان‌ها و دكترهاي غزه تشخيصش نمي‌دهند. نمي‌توانم بار سنگين بلند كنم.  استيصال امانم را بريد.  بچه‌هايم هميشه گرسنه‌اند و هيچ كاري نمي‌توانم برايشان انجام دهم جز اينكه گريه‌شان را تماشا كنم. اسراييل و متحدانش از جمله مقامات امريكايي مستقر در سازمان ملل بارها مشكلات اقتصادي، امنيتي و رواني غزه را به گردن رهبري جنبش حماس انداخته‌اند. اما بسياري از فلسطيني‌ها از جمله خانواده وادي به ‌شدت اين اتهامات را رد مي‌كنند. برادر وادي مي‌گويد: اشغالگران عامل اين مشكلات هستند. هيچ‌كس ديگري مقصر كشتار خاموش فلسطيني‌ها به دست اشغالگران نيست. برادرم و صدها تن ديگري كه خودشان را كشته‌اند يا اقدام به خودكشي كرده‌اند، روزگاري زندگي را دوست داشتند. اما زندگي تحت حصر و اشغال، آن قدر برايشان سخت و طاقت‌فرسا بوده كه اكنون مرگ را ترجيح مي‌دهند.
 شرايط غير قابل زندگي
عرفات كه همه اعضاي خانواده‌اش را در كشتار صبرا و شتيلا در سال 1982 از دست داده و خود تنها بازمانده آن واقعه است، مي‌گويد احساس مي‌كند در شرايط غير قابل تحملي قرار گرفته و همه او را تنها گذاشته‌اند.دكتر يوسف عوض‌الله، روانشناس ساكن غزه مي‌گويد با وجود افزايش نرخ خودكشي در ميان ساكنان اين منطقه،هنوز نمي‌تواند آن را يك روند عمومي در غزه بخواند. در سال 2019 در سرتاسر نوار غزه كه دو ميليون سكنه دارد 22 مورد خودكشي گزارش شده است. اين ميزان هنوز در حدي نيست كه آن را يك پديده بدانيم اما درست است كه شرايط اقتصادي و اجتماعي در نوار غزه باعث افزايش مشكلات مردم شده است. عوض‌الله مي‌گويد برخلاف آنچه تصور مي‌شود، اقدام به خودكشي اغلب ناشي از خوددرگيري مزمن است. اين طور نيست كه ناگهان فكر خودكشي به سر كسي بزند و بلافاصله جان خود را بگيرد. اين فكر حاصل روزها و ماه‌ها تفكر عميق است تا آنجا كه فرد قانع مي‌شود، پايان دادن به زندگي تنها راه نجات از وضعيت فعلي اوست. كساني كه با مشكلات روحي و رواني روبه‌رو هستند يا فكر خودكشي در سر دارند، مي‌توانند با خط اضطراري برنامه سلامت روان غزه تماس بگيرند. با وجود اينكه فكر به خودكشي از دلايل پيچيده و متفاوتي نشات مي‌گيرد اما ساكنان غزه معتقدند شرايط زندگي‌شان باعث اين مشكلات رواني شده است.عرفات مي‌گويد اگر غزه تحت اشغال نبود  ديگر چه كسي به خودكشي فكر مي‌كرد؟ ما مي‌توانيم مستقل و زندگي موفقي داشته باشيم اما اينكه بخوابيم و هر روز در همان خفقان بيدار شويم، روح و روان ما را از بين مي‌برد.

اداره مركزي آمار فلسطين مي‌گويد در سه ماه نخست سال جاري ميلادي، نرخ بيكاري به 46 درصد رسيده است، در حالي كه اين رقم در مدت مشابه سال گذشته 7/42 درصد بود. اين آمار نشان مي‌دهد اوضاع پيش از سال 2020 چقدر وخيم بوده است.  نوريا اسوالد، مدير امور حقوقي مركز المزان مي‌گويد: اين آمارهاي نگران‌كننده شاهدي بر استيصال و وضعيت وخيم رواني مردم در نتيجه محدوديت‌هاست. در گذشته بخش‌هاي ماهيگيري و كشاورزي منطقه رونق فراواني داشت، اما اكنون آن دسته از شهروندان غزه كه در اين حوزه‌ها فعاليت مي‌كنند به دليل تهديد نظاميان اسراييلي به خشونت و محدوديت‌هايي كه بر امرار معاش‌شان تأثير گذاشته است، بيشتر در معرض خطر هستند.