گروه اقتصادي
مقايسه متوسط قيمت صادرات كالاهاي تجاري ايران و وارداتي در سه ماهه ابتدايي سال جاري، نشان از شكاف عميق بين اين دو شاخص مهم دارد. بنابر اطلاعات تازه، متوسط قيمت صادرات كالاهاي تجاري ايران طي سه ماهه نخست امسال ۲۹۰ دلار براي هر تن بوده است؛ در حالي كه متوسط قيمت واردات كالاهاي تجاري ايران در بهار ۹۹ برابر با ۸۵۴ دلار به ازاي هر تن بوده است. ميانگين قيمت هر تن كالاي وارداتي ايران هم در سه ماهه نخست سال ۹۸ برابر با يك هزار و ۱۵۷ دلار بوده است. عدد قيمت كالاي صادراتي در بهار امسال، نسبت به بهار سال گذشته، 2.1 درصد رشد كرده اما در عين حال، عدد متوسط واردات كالاهاي تجاري ايران در بهار 99 نسبت به مدت مشابه سال قبل 26.2درصد كاهش پيدا كرده است.
اين اعداد و ارقام به چه معناست و چرا در ساختار تجاري ايران اهميت دارد؟
براي پاسخ به اين سوال، بايد به يكي از مهم‌ترين شاخص‌هاي قيمتي در ساختار تجاري اشاره كرد. شاخص بهاي كالاي صادراتي، يكي از انواع شاخص‌هاي قيمت است كه تغييرات سطح عمومي قيمت كالاهاي غيرنفتي صادراتي را نشان مي‌دهد. از سال 1376 تاكنون بانك مركزي شروع به محاسبه اين شاخص كرده است. نحوه تعيين اين شاخص هم به اين صورت است كه «قيمت ارزي كالاهاي صادر شده» را به «قيمت ريالي» تبديل مي‌كنند و تغييرات اين شاخص، نمايانگر تغييرات قيمت كالاهاي صادر شده در بازارهاي جهاني و نوسانات نرخ ارز است.
افزايش شاخص كالاهاي صادراتي به اين معناست كه «قيمت تمام‌شده كالاي صادراتي» افزايش يافته است و وقتي قيمت كالاي صادراتي در يك بازه زماني به نسبت دوره قبلي بالاتر برود؛ به معناي آن است كه اين كالا در بازارهاي جهاني با قيمت بالاتري فروخته شده است. در دوراني كه «قيمت تمام شده» اثر زيادي بر «انتخاب مشتري» دارد؛ بالا رفتن قيمت تمام شده كالاي صادراتي در نهايت منجر به كاهش قدرت رقابت‌پذيري كالاهاي صادراتي در بازار داخل و كاهش ميزان سودآوري صادرات مي‌شود.
دليل به وجود آمدن چنين شرايطي را نيز بايد در نوسانات نرخ ارز و تورم در تعيين شاخص بهاي كالاهاي صادراتي ديد، چون هر چه نرخ تورم افزايش مي‌يابد هزينه‌هاي توليد يك محصول هم افزايش مي‌يابد و اين افزايش هزينه‌هاي توليد در نهايت منجر به بالارفتن قيمت تمام‌شده كالا مي‌شود. با افزايش قيمت تمام‌شده كالا، حاشيه سود توليدكنندگان و صادركنندگان نيز كاهش مي‌يابد. روي كاغذ، ممكن است كه بالا رفتن قيمت صادراتي كالاها سود بيشتري براي صادركننده داشته باشد. اما در يك بازه زماني ميان مدت و بلندمدت، افزايش قيمت كالاي صادراتي در بازار جهاني و صادراتي، منجر به رويگرداني خريداران و انتخاب كالاهاي هم‌رده و با كيفيت يكساني خواهد شد كه از قيمت پايين‌تري نيز برخوردارند.
تجارت ايران به 14 ميليارد دلار رسيد
اما روي ديگر آمارهاي تجارت خارجي ايران در بهار امسال، شيوع ويروس كرونا و بسته شدن مرزها را به تصوير مي‌كشد. ايران در سه ماهه نخست سال گذشته بيش از 11 ميليارد دلار صادرات داشت. اما با شرايط به وجود آمده در پس محدوديت‌هاي تجاري، اين رقم در بهار امسال به معادل ۶.۴ ميليارد دلار رسيده تا 44درصد نسبت به پارسال كاهش يابد و تقريبا نصف شود. همچنين در اين مدت ۷.۶ ميليارد دلار واردات صورت گرفته تا رقم كل تجارت در فصل بهار به ۱۴ ميليارد دلار برسد. صادرات ايران از نظر وزني نيز در بهار سال ۹۸ رقمي معادل ۴۰.۰ ميليون تن بود كه نسبت به مدت زمان مشابه امسال اين رقم به ۲۱.۹ ميليون تن بيشتر بوده است. مقايسه اين دو رقم حاكي از كاهش ۴۵.۱درصدي صادرات ايران از نظر وزني طي فصل بهار ۹۹ است.
شركاي تجاري
صادرات ايران طي اين مدت به چين يك ميليارد و ۸۴۰ ميليون دلار، به عراق يك ميليارد و ۴۹۰ ميليون دلار، به امارات ۹۷۰ ميليون دلار، به افغانستان ۵۰۰ ميليون دلار و به تركيه ۲۵۰ ميليون دلار بوده است. بر اين اساس چين سهمي ۲۸.۹درصدي از كل صادرات ايران طي سه ماهه نخست امسال داشته و به ترتيب سهم كشورهاي عراق، امارات، افغانستان و تركيه از كل صادرات ايران برابر با ۲۳.۴درصد، ۱۵.۲درصد، ۷.۸درصد و ۳.۹درصد بوده است.
كاهش واردات
اگر بسته شدن مرزها ميزان صادرات را تا نزديك 50درصد كاهش داده، اما نتوانسته واردات ايران را تا همين حد پايين بياورد. طي اين مدت، واردات ايران ۷.۶ ميليارد دلار بوده كه نسبت به واردات ۱۰.۴ ميليارد دلاري مدت مشابه سال قبل ۲۶.۸درصد كاهش داشته است.
با اين حال از نظر وزني واردات ايران طي اين مدت رقمي معادل ۸.۹ ميليون تن بوده كه تنها ۰.۸درصد از مدت زمان مشابه سال قبل كمتر است. ايران در سه ماهه نخست سال ۹۸ رقمي معادل ۹.۰ ميليون تن كالا وارد كرده بود.
پنج مقصد عمده واردات كالاي ايران نيز كشورهاي چين، امارات، تركيه، هند و روسيه بوده‌اند. صادرات چين به ايران طي اين مدت بالغ بر يك ميليارد و ۹۴۰ ميليون دلار بوده است. همچنين واردات ايران از امارات برابر با يك ميليارد و ۷۰۰ ميليون دلار، از تركيه ۸۲۰ ميليون دلار، از هند ۵۳۰ ميليون دلار و از روسيه ۴۲۰ ميليون دلار بوده است. بر اين اساس و به ترتيب سهم كشورهاي چين، امارات، تركيه، هند و روسيه از كل واردات ايران در فصل بهار به ترتيب برابر با ۲۵.۴درصد، ۲۲.۳درصد، ۱۰.۷درصد، ۶.۹درصد و ۵.۵درصد بوده است.
ترخيص فوري كالا
به نظر مي‌رسد بخش عمده‌اي از آمار واردات كالا به ايران به دليل «رسوب كالاها در بنادر» قابل اصلاح است. معاون امور گمركي گمرك جمهوري اسلامي ايران، در اطلاعيه‌اي از كليه صاحبان كالا اعم از حقيقي يا حقوقي درخواست كرده همچنين، صاحبان كالاهاي اشاره شده يا نمايندگان قانوني آنها مي‌توانند ازامروز شنبه راس ساعت ۱۱ به بعد با رعايت كليه پروتكل‌هاي بهداشتي، به‌صورت حضوري نسبت به پيگيري تقاضاي ترخيص كالاهاي اشاره شده، با مراجعه مستقيم به ميز خدمت گمرك ايران واقع در طبقه همكف ساختمان شهيد بهشتي، اقدام كنند. چنانچه درخواستي مبني بر ترخيص درصدي يا كامل كالاهاي درصف تخصيص خود به گمركات اجرايي يا گمرك ايران ارايه داده‌اند و ليكن تاكنون مشكل ترخيص كالاهاي ثبت سفارش شده آنها مرتفع نشده و نتوانسته‌اند نسبت به ترخيص كالا با رعايت مقررات مربوطه اقدام كنند نسبت به ارسال درخواست آني خود با ذكر شماره ثبت سفارش از طريق اتوماسيون اداري با عنوان معاون امور گمركي گمرك ايران اقدام كرده يا از طريق تماس تلفني با حوزه معاونت فني و امور گمركي گمرك ايران به شماره ۰۲۱۸۸۵۰۱۴۳۵، مراتب را اعلام يا از طريق نمابر ۰۲۱۸۸۷۵۶۴۶۸ نسبت به ارسال درخواست مربوطه اقدام كنند تا مشكلات مربوطه به قيد فوريت رسيدگي شود.