چنين كنند بزرگان
علي مسعودي‌نيا
در بررسي تاريخ ايران بعد از انقلاب مشروطه كه روند رشد فرهنگي و ادبي ايران كليد خورد و به تدريج با رسيدن به دو دهه 30 و 40 اوج گرفت، نقش مترجمان ادبي بيش از هر زمان ديگري برجسته به نظر مي‌رسد. مترجمان تراز اولي كه خودشان اديب بودند، يعني تنها به واسطه تسلط بر يك زبان خارجي وارد عرصه ترجمه نشده بودند، با انتخاب هوشمندانه آثار خارجي و برگردان‌هاي پروسواس و دقيق دو خدمت بزرگ به فرهنگ معاصر كردند؛ نخست اينكه امكان دسترسي مخاطب فارسي‌زبان را به بسياري از شاهكارهاي ادبيات جهان فراهم آوردند و گامي بزرگ به سوي گسترش گفتمان‌هاي ادبي برداشتند، دوم اينكه برخي از آنان چنان در ترجمه حوصله و هنر به خرج دادند كه اثرشان فارغ از هنر نويسنده، خود به بخشي از ادبيات ايران تبديل شد. در اين ميان يكي از نخستين نام‌هايي كه به ياد مي‌آوريم نجف دريابندري است كه هنوز سكوت و رفتنش را نمي‌توان باور كرد. دريابندري كار ترجمه را با آثار همينگوي آغاز كرد و البته به فراخور علاقه‌هاي ايدئولوژيكش رمان «وداع با اسلحه» را برگزيد. هنوز هم بايد بهترين ترجمه‌هاي او را در ميان آثاري كه از نويسندگان امريكايي عرضه كرد بجوييم؛ «هكلبري فين» اثر مارك تواين با آن ترجمه گرم و آكنده از ظرافت و انتخاب لحن و واژه مناسب، «پيرمرد و دريا» اثر همينگوي كه چيزي فراتر از ترجمه و نوعي بازآفريني است انگار، «يك گل سرخ براي اميلي» اثر ويليام فاكنر كه يكي از بهترين برگردان‌هاي فارسي از اين نويسنده است و البته كار درخشان و دشواري كه در «رگتايم» اثر‌اي. ال. دكتروف به ثمر رساند. هرچند از انتخاب خلاقانه نوع نثر در «بازمانده روز» نوشته كازوئو ايشي‌گورو هم ساده نمي‌توان گذشت و نيز ترجمه‌هايش از بكت و ترجمه و بازتاليف «چنين كنند بزرگان» اثر ويل كاپي. فارغ از اين اما در ترجمه غيرادبي هم بايد دريابندري را حاذق و معتمد دانست. آن هم با كار سترگي چون «تاريخ فلسفه غرب» نوشته برتراند راسل. دريابندري كه خود ذوق و هنرش در نوشتن و خاصه در حوزه طنز را در دوران روزنامه‌نگاري و «كتاب مستطاب آشپزي» به همگان اثبات كرد، شايد از آخرين بازمانده‌هاي نسل طلايي مترجمان بود كه تعهد و هنرمندي هم بخشي لاينفك از كارشان به حساب مي‌آمد. همتي كه براي ترجمه به كار مي‌گرفت در حد تاليف يك كتاب بود و چنان با دايره واژگان گسترده و شناخت دقيقش از نحو و دستور فارسي خواننده را مسحور مي‌كرد كه قدرش براي ما ايرانيان اگر بيش از خود همينگوي نباشد، كمتر هم نيست.