زيسته ات را روايت كن!
محسن آزموده
چند روز پيش در ميان ده‌ها و بلكه صدها پيام صوتي و تصويري كه اين روزها از طريق شبكه‌هاي اجتماعي در گوشي‌هاي هوشمند دست به دست مي‌شود، يك ويديوي كوتاه ديدم از بخش‌هايي از يك مسابقه تلويزيوني مربوط به سال‌هاي آغازين دهه هفتاد كه پايين آن بدون اغراق صدها كامنت و نظر نوشته شده بود، با مضامين متفاوت نوستالژيك، انتقادي، طنزآميز و... بعد از آن بلافاصله عكسي ديدم از پيست اسكي ديزين كه لباس‌ها و ظاهر آدم‌ها نشان مي‌داد، باز مربوط به همان سال‌هاست. به نظرم رسيد كه دهه هفتادي‌ها پا به سن گذاشته‌اند مشغول ياد ايام هستند، همچنان كه تا چند سال پيش مواردي اينچنين در ميان دهه شصتي‌ها رواج داشت، يعني در همين شبكه‌هاي اجتماعي و پيش از آن، در وبلاگ‌ها، افراد با رويكردهاي مختلف از دهه شصت و مظاهر فرهنگي و زيست روزمره‌اش ياد مي‌كردند، با بيان خاطراتي از آن سال‌ها يا با نشان دادن عكسي از زندگي روزمره مردم يا با ارايه اشيا و كالاهايي از آن دوره. برخي به شكلي نوستالژيك از روزگار سپري شده سخن مي‌گفتند، شماري رويكرد انتقادي داشتند و گروهي نيز مي‌كوشيدند آن ايام را خاكستري ببينند، نه سياه و سفيد. آنچه در ميان همه اين واگويه‌ها غايب بود و متاسفانه كماكان هست، روايتي منسجم و يكدست و خواندني است.
ياد كردن از گذشته زيسته به هر شكل و با هر انگيزه‌اي، امري طبيعي و از ويژگي‌هاي انسان است، آدم‌ها خواه براي گريز از امروز، يا براي حسرت و دريغ و افسوس خوردن يا براي مقايسه شرايط امروز و ديروز يا براي درد دل كردن يا به هواي حفظ تجربيات زيسته يا براي فهم آنچه امروز رخ مي‌دهد يا براي انگيزه‌هاي سياسي و اجتماعي به يادكرد گذشته زيسته مي‌پردازند، مثل پدران و مادران ما دهه شصتي‌ها كه از دهه‌هاي سي و چهل و پنجاه خاطراتي روايت مي‌كردند و مانند ما پدران و مادران دهه شصتي كه احتمالا براي فرزندان دهه هفتادي خود از روزگار جنگ و موشك باران خاطره تعريف مي‌كنيم.
آنچه اما مهم‌تر از يادكرد و نقالي صرف است، روايت است، اينكه انسان بتواند زمان زيسته را در چارچوب داستاني با سر و ته و مشخص و منطقي روايت كند، مشابه كاري كه احمد كسروي، مورخ نامدار ايراني در كتاب بزرگ «تاريخ مشروطه ايران» صورت داد. كسروي (متولد 1269 خورشيدي) در روزگار مشروطه (1285 خورشيدي)، طلبه‌اي نوجوان در محله هكماور (حكم‌آباد) تبريز بود و از نزديك شاهد مقاومت جانانه و دليرانه مجاهدان تبريز به رهبري ستارخان در مقابل نيروهاي استبداد محمد علي شاه. او در ميانسالي (سال‌هاي دهه پنجم زندگي اش) تصميم به نگارش مشاهداتش در ضمن روايتي از تاريخ مشروطه كرد و با استفاده از مدارك و اسناد مثل نامه‌ها و تلگراف‌ها و اسناد دولتي و روزنامه‌ها و كتاب‌هاي خاطرات و تحليلي (مثل تاريخ بيداري ايرانيان ناظم‌الاسلام كرماني) كوشيد تاريخ مشروطه ايران را به نگارش در آورد، اما به اذعان همه محققان، جذاب‌ترين و بديع‌ترين و موثرترين بخش‌هاي كتاب او، داستان‌هاي زنده و جاندارش از مشاهداتش از وقايع تبريز است، تجربه‌هايي زيسته كه هيچ‌كس پيش و پس از او، آنها را اينچنين روايت نكرد.
متاسفانه ما در مورد دهه‌هاي بعد از مشروطه، چنين روايتگري‌هاي زيبا و دلنشين و زنده‌اي نداريم و براي آشنايي اجمالي با دهه‌هاي تاريخي پس از مشروطه ناگزيريم به ده‌ها كتاب و مقاله و گفتار و كتاب خاطرات مراجعه كنيم. كار مهم كسروي، به تعبير استادي، كاري مورخانه بود، يعني آن تجربه زيسته را در قالب يك روايت بيان كردن يا به عبارت دقيق‌تر روايت تجربه زيسته. اين كاري است كه ما هم بايد در مورد دهه‌هاي زيسته خودمان صورت دهيم، فراتر از ذكر خاطرات جزيي و دل سوختن بابت ايام سپري‌شده و غصه و افسوس خوردن يا نوستالژي بازي با گذشته. ما نسبت به آيندگان و فرزندا‌ن‌مان و بلكه مهم‌تر از آن نسبت به خودمان وظيفه داريم كه تجربه زيسته خودمان را روايت كنيم و از خلال آن در آنچه گذشت، تامل كنيم و بينديشيم. البته اين روايتگري، الزاما با ابزار كلمات و جملات صورت نمي‌گيرد. قطعا همه ما هم نبوغ و استعداد و وقت و تجربه و مهارت كسروي را نداريم. ضمن آنكه ممكن است يكي با نقاشي، ديگري با خلق يك اثر موسيقايي، سومي با ساختن يك خانه، چهارمي با پرورش فرزندان، به انتقال تجارب زيسته‌اش به آيندگان در ساده‌ترين كار ثبت و ضبط خاطرات است. مهم آن است كه تجربه‌هاي زيسته هر انساني، به عنوان ارزشمندترين اندوخته‌هايش، به سادگي از دست نرود. تاريخ چيزي جز انباشت اين تجربيات زيسته نيست كه در نهايت مورخي چون كسروي، آنها را روايت مي‌كند و براي آيندگان به يادگار مي‌گذارد و توسعه و تكاملي پايدار و مثبت هم اگر متصور باشد، جز از راه اين تداوم و انتقال امكان‌پذير نيست.