سپتامبر پرحادثه

توافق هسته‌اي ايران با طرف‌هاي اوليه كه به تركيب 1+5 معروف شده بودند در دو مسير متفاوت در حال پيگيري است: نيويورك و وين. 

در مقر سازمان ملل متحد، تيم دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده مهره‌هاي خود را در يك بازي يك طرفه چيده و بدون توجه به حركت‌هاي طرف مقابل آنها را به چپ و راست تكان مي‌دهد. مايك پمپئو، وزير خارجه كابينه ترامپ هر روز ادعاهاي بي‌پايه و اساس سياسي و مستندات بي‌معناي حقوقي درباره محكوميت ايران همچنين حق امريكا براي استفاده از امكانات تعريف شده در برجام و قطعنامه 2231 را تكرار كرده و هشدار مي‌دهد كه ساعت شني بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين شوراي امنيت عليه ايران فعال شده و در روز 30‌ شهريورماه تمام مفاد تحريمي اين قطعنامه‌ها عليه ايران قابل اجرا خواهند بود. البته كه ايالات متحده هم در اين ميدان تنهاست و هم با مخالفت‌هاي جدي روبه‌رو شده است. 
برجام در وين روي همان ريل تعريف شده در حركت است. ايران و 1+4 به عنوان بازماندگان در اين توافق همچنان به رايزني‌هاي دو و چندجانبه ادامه مي‌دهند. جلسات كميسيون مشترك برگزار مي‌شود و البته كه طرف ايراني در پاسخ به نقض عهد از سوي يك عضو برجام و عدم موفقيت ساير اعضا در جبران اقتصادي نبود امريكا دست به كاهش تعهدات برجامي زده است. در حال حاضر ايران و 1+4 مشغول تجربه نيمه دوم بازي در زمين برجام با نتيجه تاكنون 1-1 هستند. روسيه، چين، بريتانيا، فرانسه و آلمان نتوانستند از عهده مقابله با تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا برآيند و مكانيسم‌هايي هم كه براي تبادل مالي و بانكي با ايران طراحي كردند عملا از قدرت اجرايي چنداني در ميدان عمل برخوردار نبودند لذا ايران يك‌‌سال پس از خروج امريكا از برجام،كاهش تعهدات برجامي خود را در 5گام آغاز كرد و در آذرماه گذشته بود كه تهران رسما اعلام كرد ديگر به هيچ كدام از محدوديت‌هاي فني اعلام شده در برجام پايبند نخواهد بود اما همچنان رويه همكاري ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در حوزه نظارت و دسترسي‌هاي بازرسان آژانس به روال سابق ادامه دارد. در حال حاضر دست جبهه وين بالاتر از جبهه امريكا در نيويورك است اما نتيجه ملموس جدال ميان بازماندگان در برجام و امريكا به عنوان عضو خارج شده از اين توافق نشان مي‌دهد كه قدرت تخريبي سياست‌هاي امريكا به خصوص در حوزه تحريم را با توجه به ناتواني اروپا در مقابله با آن نبايد دست‌كم گرفت. 
امروز(سه‌شنبه) وين براي نخستين‌بار در سال جاري ميزبان نمايندگان ايران و 1+4 براي شركت در جلسه دوره‌اي كميسيون مشترك است كه به دليل شيوع كرونا زمان برگزاري آن به تعويق افتاد. آخرين بار نمايندگان 5 كشور باقيمانده در توافق هسته‌اي اسفند ماه سال گذشته در پايتخت اتريش دور هم جمع شدند و به سنت تمام جلسات كميسيون در 3 سال و نيم اخير اعلام كردند كه به دنبال حفظ برجام هستند. برجامي كه ديگر نه براي ايران منافع اقتصادي دارد و نه خواسته طرف مقابل كه محدود شدن برنامه هسته‌اي ايران براي يك بازه زماني مشخص بود را اجابت مي‌كند. با اين همه مي‌توان گفت كه ايران و 1+4 بر سر نوعي از آتش‌بس برجامي كه مدت زمان آن هم تمديد شده، توافق كرده‌اند. هر چند كه ايران تعهدات برجامي خود را كاهش داده و كشورهاي اروپايي هم مكانيسم حل و فصل اختلاف را فعال كرده‌اند اما هيچ كدام از طرفين از بند 36 برجام فراتر نرفته و طرف اروپايي پرونده را به شوراي امنيت ارجاع نداده و تفسير امريكا در ارجاع اختلاف با تهران به اين شورا را هم قبول ندارد. 
هر چند كه اين دور از نشست كميسيون مشترك برجام در روزهاي پرحادثه براي پرونده هسته‌اي ايران برگزار مي‌شود اما به گفته يك منبع آگاه اين نشست را بايد از مجموعه نشست‌هاي دوره‌اي دانست كه در آن تحول خاصي در رابطه با مكانيسم تمديد شده حل و فصل اختلاف رخ نخواهد داد. نكته قابل توجه درباره حضور هيات ايراني در وين به رياست عباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه كشورمان، حل و فصل اختلاف ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است. عراقچي تنها چند روز پس از سفر رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران راهي وين شد. نخستين سفر گروسي در ماموريت جديد به تهران با دستاورد مهمي در رابطه تقريبا متشنج ايران و آژانس همراه شد. در رايزني‌هاي گروسي با رييس سازمان انرژي اتمي، وزير خارجه و در پايان هم رييس‌جمهور دو طرف بر سر اجراي يك نقشه راه براي حل و فصل اختلاف به تفاهم رسيدند. بر اساس اين نقشه راه، تهران موافقت داوطلبانه خود با اعطاي دسترسي به آژانس براي بازرسي از دو مكان(در اطراف تهران و اصفهان) را اعلام كرد و در مقابل آژانس هم پذيرفت كه در پرونده اسناد ادعايي اسراييل درباره برنامه هسته‌اي ايران سوال‌هاي بيشتري را مطرح نكند. بر اساس اين توافق، اسنادي كه نتانياهو با ژست گرفتن مقابل آنها از انحراف در برنامه هسته‌اي ايران سخن گفته و تهران را به دروغگويي متهم كرده بود، همگي به تاريخ پيوستند و آژانس ديگر نمي‌تواند با استناد به آنها درخواست‌هاي بيشتري از ايران را مطرح كند. به گفته كاظم غريب‌آبادي، نماينده ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، عراقچي در زمان حضور در وين با گروسي هم تجديد ديدار مي‌كند كه به نظر مي‌رسد،پيگيري توافق‌هاي انجام شده ميان ايران و آژانس، دستور كار اصلي اين ديدار باشد. در حالي كه در نشست پيشين شوراي حكام، اعضا ايران را با قطعنامه‌اي ملزم به همكاري با آژانس كرده بودند پيش‌بيني مي‌شود كه در نشست آتي كه روزهاي 27 و 28 شهريور ماه برگزار خواهد شد، گزارش منفي درباره ايران قرائت نشود و رابطه ايران و آژانس در سايه توافق جديد صورت گرفته، روي ريل عادي قرار بگيرد. 
نشست امروز بازماندگان در برجام در وين در نخستين روز از سپتامبر كه يك ماه پرحادثه براي ايران است، برگزار مي‌شود. هر چند كه به نظر مي‌رسد خروجي اين نشست براي ايران و 1+4 حمايت از تداوم برجام به همين سبك و سياق باشد اما واكنش 1+4 به اقدام‌هاي آتي امريكا در قبال ايران از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است. در حالي كه تيم امريكا به گمان خود شمارش معكوس براي بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين شوراي امنيت عليه ايران را از بازه زماني آغاز كرد كه به نوعي تاريخ قيد شده در برجام براي لغو تحريم‌هاي تسليحاتي ايران را هم شامل شود اما مسابقه با زمان، متضمن پيروزي امريكا در اين پرونده نيست چراكه تنها چند روز پس از موعد لغو تحريم تسليحاتي ايران از سوي شوراي امنيت، انتخابات سراسري در ايالات متحده برگزار خواهد شد. رويدادي كه مهم‌ترين عامل در تصميم‌گيري‌هاي 1+4 درباره برجام در چند ماه اخير بوده است. طرف‌هاي مقابل ايران در برجام اعتقاد دارند كه اگر بتوانند وضعيت فعلي را تا پس از انتخابات امريكا حفظ كنند شايد با پيروزي بايدن، بازگشت امريكا به برجام كليد بخورد و پرونده توافق هسته‌اي از بن‌بست خارج شود.
 با اين وجود از امروز تا 31 اكتبر كه موعد لغو تحريم تسليحاتي كشورمان است، ايران و 1+4 به خصوص 3 كشور اروپايي باقيمانده در برجام در حال بازي روي زميني از يخ خواهند بود. در شرايطي كه اروپايي‌ها از پيروزي مجدد ترامپ مطمئن شوند احتمال دارد كه ريسك تشديد تنش با امريكا به بهاي حفظ برجام را نپذيرفته و به جبهه امريكا و متحدان عربي و عبري‌اش در درخواست براي تمديد تحريم تسليحاتي ايران بپيوندند. اروپايي‌ها در چند ماه اخير زمزمه‌هاي چنين پيشنهادي را هم با ايران مطرح كرده بودند كه با مخالفت جدي تهران روبه‌رو شد. مقام‌هاي متفاوت كشورمان تاكنون بارها هشدار داده‌اندكه تمديد تحريم تسليحاتي ايران با واكنش تند تهران روبه‌رو خواهد شد. در حالي كه ايران با دقت مشغول رصد رفتار 3 كشور اروپايي در برجام است به نظر مي‌رسد كه در دو ماه آتي شاهد همراهي‌هاي بيشتر چين، روسيه و ايران براي مقابله با كج‌روي‌هاي احتمالي 3 كشور اروپايي و چرخش آنها به سمت امريكا خواهيم بود.