گپي با فرهاد توحيدي به بهانه روز سينما
سينما نمي‌ميرد
تينا جلالي
امسال روز سينما با شرايط ويژه كرونايي متفاوت از سال‌هاي گذشته همراه شده تا جايي كه برگزاري مراسم و جشن ويژه اين روز را براي اهالي سينما تقريبا غيرممكن كرده است. رييس انجمن عالي هنرها و فنون سينمايي ايران اما گفته كه گذشته از مسائل مربوط به محدوديت‌هاي ناشي از شيوع ويروس كرونا، تنگناهاي معيشتي هم دليل ديگري است كه تصميم‌گيران را از برگزاري اين مراسم بازمي‌دارد. رامين فاروقي‌حيدري رفع مشكلات معيشتي گروهي از اعضاي خانه سينما را بر صرف هزينه مراسم امسال ارجح مي‌داند و مي‌گويد با اين اوصاف، خانه سينما آمادگي صرف هزينه براي جشن بزرگ سينماي ايران را ندارد. ما به اين بهانه به سراغ فرهاد توحيدي رفتيم و با او گفت‌وگو كرديم كه در دوره‌هاي سيزدهم و چهاردهم جشن خانه سينما در كسوت دبيري، مسووليت برگزاري اين گردهمايي را بر عهده داشته و از آنجايي كه سينماي ايران در هر مقطعي با مشكلات ريز و درشت زيادي همراه بوده در اين دو دوره هم توحيدي با حواشي زيادي در برپايي جشن خانه سينما همراه بوده است ضمن اينكه توحيدي در ادوار مختلف از اعضاي هيات مديره خانه سينما و در مقطعي رييس هيات مديره خانه سينما بوده نظرش را درباره حواشي بي‌شمار سينما در آستانه روز سينما جويا شويم.
امسال روز ملي سينما با شرايط پيچيده‌اي براي سينما همراه شده؛ از آنجايي كه اين روز در تقويم اهالي سينما همزمان با برگزاري جشن خانه سينما بوده و اين جشن به نوعي بزرگ‌ترين گردهمايي سالانه اصناف سينماست(با در نظر گرفتن اين نكته كه در دوره‌هاي سيزدهم و چهاردهم شما دبير اين رويداد مهم هنري بوديد) چه تعبير و تحليلي از عدم برگزاري اين جشن در شرايط پيش آمده، داريد؟ (قطعا اين پرسش برگزار نشدن جشن را زير سوال نمي‌برد.)
امسال سال خاصي براي سينماي ايران است. از بهمن ماه سال گذشته نه در كشور ما كه همه‌گيري ويروس همه دنيا را تحت تاثير قرار داده نه تنها سينماي ايران كه همه جنبه‌هاي گوناگون زندگي روزمره ما دگرگون شده؛ گروه‌هاي بزرگي از مردم براي توصيه‌هاي بهداشتي از شركت در مجامع خودداري مي‌كنند. در شرايطي كه امر مهمي مثل بازگشايي دانشگاه‌ها و مدارس به طور طبيعي با مقاومت خانواده‌ها روبه‌روست و آموزش غيرحضوري ترجيح داده مي‌شود، طبيعي است كه برگزاري جشن‌ها و مناسبت‌هاي فرهنگي با محدوديت همراه باشد بنابراين در چنين وضعيتي عدم برگزاري جشن سينماي ايران نه عجيب است و نه غريب اگر جشن برگزار مي‌شد، عجيب به نظر مي‌رسيد.
يكي از مهم‌ترين مسائل سينما در سال‌هاي اخير بحث وخيم بودن معيشت هنرمندان و عدم امنيت شغلي آنهاست كه با بروز بيماري كرونا شدت وخامت آن بيشتر هم شده است. اما نكته قابل طرح در اين بحث اينكه عده‌اي در سال كرونايي، هزينه و بودجه برگزاري هر نوع شادماني يا جشن و جشنواره‌اي را به معيشت هنرمندان ربط مي‌دهند. اين درحالي است كه برگزاري چند جشن مهم تاثير بسزايي در تلطيف روحيه مردم و هنرمندان دارد.
با شما كاملا موافقم و معتقدم هر چيز به جاي خويش نيكوست. بحث معيشت هنرمندان امر بسيار مهمي است اما رسيدگي به وضعيت اقتصادي منافاتي با برگزاري جشن ندارد. اقتصاد و بخش فرهنگ و هنر رابطه مستقيمي با اوضاع اقتصادي كشور دارد در شرايطي كه در كشور ما بيش از 80 درصد اقتصاد توسط دولت و ساير نهادها كنترل مي‌شود عملا كار دولت بازتوزيع پول نفت در ميان بخش‌هاي مختلف اقتصادي است. متاسفانه طي اين سال‌ها با عقب راندن و محدود كردن بخش خصوصي، اقتصاد فرهنگ و هنر تا حدود زيادي وابسته به بودجه‌ها و اعتبارات دولتي بوده است. هر چند كه ادعا مي‌شود، انقلاب اسلامي انقلابي فرهنگي بوده اما در مقام عمل طي 40 سال گذشته بزرگ‌ترين جفاها بر بخش فرهنگ و هنر رفته است! غير از دولت اصلاحات كه با وجود تنگناها به بخش فرهنگ و هنر توجهي ويژه داشت و اين توجه را در قالب دو برنامه توسعه بازتاب داد ساير دولت‌ها هرگز دغدغه فرهنگ نداشتند. بودجه بخش فرهنگ كمترين سهم را از بودجه‌هاي سالانه كشور داشته و كماكان دارد. اگر وضعيت حكمراني در ايران متفاوت بود، مي‌گفتم اقتصاد هنر نيازي به حمايت هيچ دولتي ندارد. حاكميت در كشوري مثل ما مي‌خواهد صداي خود را از گلوي هنرمندان بشنود بنابراين ترجيح مي‌دهد، بخش خصوصي را تعطيل كند و با تزريق بودجه‌هاي بخور و نمير به مقصود برسد. اقتصاد هنر در همه جاي دنيا مهم و پول‌ساز است. به ويژه سينماگران در ميان گروه‌هاي برخوردار جامعه هستند. بهبود وضعيت معيشتي هنرمندان در ايران به تغيير رابطه جدي حاكميت با هنرمندان و هنرمندان و سينماگران با مردم نيازمند است. شكوفايي بخش خصوصي متكي به مردم كه موضوع و تقاضاي كار خود را نه از مسوولان دولتي و نظامي كه از مردم مي‌گيرند، وابسته به اين تغيير رويكرد است. نگاه امنيتي به بخش فرهنگ و كنترل توليدات بر پايه قوانين دست‌وپاگير سبب مي‌شود تا بخش خصوصي عملا فاقد اين نوع سرمايه‌گذاري باشد و طبيعتا در غياب بخش خصوصي خلاق و ايران‌دوست و دلسوز فرهنگ و هنر نه تنها امنيت شغلي هنرمندان و سينماگران به مخاطره مي‌افتد كه سنگيني بار معيشت و حمايت از بخش فرهنگ و هنر به دوش دولت‌ها مي‌افتد. مثال زنده اين امر اخلالي است كه اخيرا سازمان صداوسيما در روند توليد محصولات شبكه خانگي ايجاد كرده و در سالي كه به عنوان سال «جهش توليد» نام‌گذاري شده نه تنها مخل جهش توليد شده كه حتي به قدم آهسته بخش خصوصي هم رضايت نمي‌دهد.
كه با اين تفاسير شبكه نمايش خانگي در اين مسير تا حدودي موفق بوده و توانسته مخاطب داخلي را جذب كند.
دقيقا. مي‌گويند فقط به قطاري كه در حال حركت است، سنگ پرتاب مي‌كنند. با همه اشكالاتي كه به لحاظ محتوايي به توليدات شبكه خانگي وارد است اين شبكه در جذب مخاطب موفق بوده است. به خصوص در دوران همه‌گيري كرونا تعداد مخاطبان اين شبكه از رشد قابل توجهي برخوردار شده است. متاسفانه به جاي تقدير و تشويق توليدكنندگان محتوا در اين شبكه و كمك به رونق بيشتر آن كه طبيعتا از بار دولت خواهد كاست يك بخش از حاكميت براي محدود كردن شبكه نمايش خانگي شمشير را از رو بسته است. معتقدم سينماگران ما در آفرينش ارزش افزوده بسيار توانا هستند مشروط بر آنكه آزاد بوده و آيينه تمام‌نماي جامعه ايران باشند. اگر مردم تصوير واقعي خود و مشكلات‌شان را در سينما ببينند و اگر سينما بتواند نقد منصفانه و دلسوزانه از شرايط موجود را در قالب توليدات دراماتيك عرضه كند، آن روز است كه اقتصاد سينماي ايران و بخش نمايش خانگي زير و رو خواهد شد.
نكته مهم و حايز اهميت ديگر اينكه شرايط بحراني‌اي كه كرونا براي سينما به وجود آورده، باعث تقويت شدن اين حدس و گمان‌ها شده كه تا پايان سال سينما از بين برود. شما در اين زمينه چه نظري داريد؟
ما امروز با بحران اكران روبه‌رو هستيم. فيلم‌هايي كه در سينماها اكران مي‌شوند به دليل اكراه مردم از حضور در فضاهاي عمومي سربسته با رونق همراه نيستند. اكران آنلاين هم عملا نتوانسته رونق لازم را ايجاد كند. فيلم‌هايي كه به سوداي فروش بالا توليد شده‌اند هم عملا از تحقق هدف‌شان باز مانده‌اند. در اين شرايط طبيعي است كه دست و دل سرمايه‌گذاران و تهيه‌كنندگان براي توليد تازه بلرزد. متخصصان هشدار مي‌دهند كه در پاييز و زمستان با همپوشاني كرونا و آنفلوآنزا شرايط به مراتب سخت‌تري داشته باشيم. بنابراين شرايط سخت و مبهم براي سينما هم ادامه پيدا خواهد كرد. هر چند ترديد ندارم كه در سينما با ورشكستگي و شرايط دشوار اقتصادي روبه‌رو خواهيم شد اما پيش‌بيني مرگ و از بين رفتن سينما غيرواقع‌بينانه است. سينماي ايران پيش و پس از انقلاب شرايط دشوار را تجربه كرده و سر پا مانده است. ترديدي دارم كه با تدبير درست در حل و فصل مسائل مربوط به شبكه نمايش خانگي و رونق اين شبكه، سينما مي‌تواند از اين بحران عبور كند. سينما ضربه خورده و خواهد خورد اما قطعا نخواهد مرد.
متخصصان هشدار مي‌دهند كه در پاييز و زمستان با همپوشاني كرونا و آنفلوآنزا شرايط به مراتب سخت‌تري داشته باشيم. بنابراين شرايط سخت و مبهم براي سينما هم ادامه پيدا خواهد كرد. هر چند ترديد ندارم كه در سينما با ورشكستگي و شرايط دشوار اقتصادي روبه‌رو خواهيم شد اما پيش‌بيني مرگ و از بين رفتن سينما غيرواقع‌بينانه است. سينماي ايران پيش و پس از انقلاب شرايط دشوار را تجربه كرده و سر پا مانده است. ترديدي دارم كه با تدبير درست در حل و فصل مسائل مربوط به شبكه نمايش خانگي و رونق اين شبكه، سينما مي‌تواند از اين بحران عبور كند. سينما ضربه خورده و خواهد خورد اما قطعا نخواهد مرد.