مصلحت‌سنجي اروپا
عبدالرضا فرجي‌راد
سه كشور اروپايي عضو برنامه جامع اقدام مشترك روز گذشته با انتشار نامه‌اي خطاب به شوراي امنيت اعلام كردند كه هر اقدامي از سوي امريكا در راستاي بازگرداندن تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران و فعالسازي دوباره قطعنامه‌هاي شوراي امنيت كه به موجب قطعنامه 2231 اين شورا بلااثر شده بودند، «فاقد وجاهت قانوني» است. اين اقدام از اين جهت صورت گرفته است كه كشورهاي اروپايي احساس كرده‌اند اگر روند اقدامات يكجانبه‌گرايانه امريكا در راستاي تضعيف نقش شوراي امنيت و چندجانبه‌گرايي در عرصه بين‌المللي ادامه پيدا كند، سنگ روي سنگ بند نخواهد شد.
در ماه‌هاي اخير شوراي امنيت دست‌كم دوبار در برابر خواست امريكا ايستاده و اعضا به‌طور قاطع و يك‌صدا اعلام كرده‌اند كه حاضر نيستند در راستاي تامين منافع ايالات متحده براي تمديد تحريم تسليحاتي كه نقض توافق هسته‌اي به حساب مي‌آيد و همچنين بازگرداندن تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران همكاري كنند.
اروپا در مقطع زماني كنوني مايل نيست كه دولت ترامپ در آستانه برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري دستاوردي جديد براي خود فراهم آورد و به راي‌دهندگان امريكايي اعلام كند كه در پرونده ايران به موفقيت دست يافته است. ترامپ در سال 2016 به راي‌دهندگان امريكايي وعده داده بود كه ضمن خروج از برنامه جامع اقدام مشترك، خيلي زود به توافقي بهتر با ايران دست خواهد يافت اما با ناكامي در اين زمينه اكنون رييس‌جمهور امريكا تمايل دارد با استفاده از ابزار شوراي امنيت، فشار بين‌المللي عليه جمهوري اسلامي را افزايش دهد. كشورهاي اروپايي كه تمايلي به ابقاي ترامپ در كاخ سفيد ندارند، تصميم گرفته‌اند كه در برابر اين خواست غيرقانوني او بايستند و مانع از آن شوند كه دونالد ترامپ با بهره‌جويي از مساله ايران بتواند در انتخابات نوامبر به پيروزي برسد.
در ماه‌هاي اخير صحبت‌هاي ترامپ و همچنين مقاله‌نويسي بايدن نشان داده است كه مساله ايران مساله‌اي تاثيرگذار در انتخابات امريكا است و كانديداها تلاش دارند تا با نقد سياست رقيب در اين زمينه، سياست خارجي دولت خود را به عنوان سياستي كارآمدتر به راي‌دهندگان عرضه كنند.
اروپا اميدوار است با روي كار آمدن جو بايدن، بتواند روابط خود را با ايالات متحده اصلاح كرده و در مسير بازگرداندن جهان به چندجانبه‌گرايي گام بردارد. آنها مي‌دانند كه اگر با خواسته دونالد ترامپ همراهي كنند و اجازه دهند كه رييس‌جمهور كنوني ايالات متحده به اهداف خود در بازگرداندن تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران دست يابد، برجام به عنوان يكي از دستاوردهاي ديپلماسي چندجانبه از بين خواهد رفت و از بين رفتن اين توافق خطري امنيتي براي آينده اروپا برآورد مي‌شود. ايران به كشورهاي اروپايي هشدار داده است در صورتي كه در مقابل امريكا نايستند از برجام خارج خواهد شد و علاوه بر توقف اجراي پروتكل الحاقي به خروج از معاهده منع گسترش تسليحات هسته‌اي (NPT) خواهد انديشيد. منافع اروپا ايجاب مي‌كند در راستاي جلوگيري از فروپاشي توافق هسته‌اي، مانع از آن شوند كه ايالات متحده به صورت غيرقانوني اقدام به بازگرداندن تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران كند. با توجه به اين شرايط مي‌توان انتظار داشت دست كم تا زمان برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري امريكا، تقابل سياسي دو سوي آتلانتيك در موضوع برجام ادامه پيدا كند. بايد در نظر داشت در صورت پيروزي جو بايدن در انتخابات فضا كمي متفاوت خواهد شد و احتمالا به مرور زمان شاهد نزديك‌تر شدن مواضع كشورهاي اروپايي به مواضع دولت احتمالي دموكرات‌ها خواهيم بود. فشاري كه ترامپ بر ايران وارد آورده تغييراتي را در برجام سبب شده كه اين تغييرات در مذاكرات احتمالي موثر خواهد بود. در حال حاضر ايالات متحده به‌طور كامل از برجام خارج شده، اروپا قادر به اجراي تعهداتش نيست و جمهوري اسلامي ايران نيز 5 فاز كاهش تعهدات برداشته و عملا تعهدي فني براي خود در برجام قائل نيست. بنابراين نمي‌توان شرايط موجود را با شرايط پيش از خروج امريكا از برجام مقايسه كرد و با همان سياست‌ها با مساله برخورد كرد.
احتمالا زماني كه بايدن روي كار بيايد اعلام خواهد كرد كه ايالات متحده به برجام بازگشته است اما اينكه آيا تحريم‌ها لغو خواهند شد يا نه، اعتقاد نگارنده بر اين است كه به بعد از مذاكرات 1+5 موكول خواهد شد. به آن معنا كه همه طرف‌هاي فعلي برجام به علاوه ايالات متحده پشت يك ميز خواهند نشست و در مذاكره با يكديگر راهي براي بازگشت برجام خواهند يافت. در اين مذاكرات، ايران تلاش خواهد كرد تا همه چيز بدون تغيير باقي بماند و روسيه و چين نيز حامي همين موضع خواهند بود، در مقابل امريكا خواستار اضافه شدن برخي مسائل به برجام خواهد بود و اروپا هم كه بي‌ميل نيست مسائلي نظير مساله موشكي به توافق هسته‌اي اضافه شود. آينده اين مذاكراتي كه شايد روزي با پيروزي احتمالي جو بايدن، معاون اول باراك اوباما در انتخابات رياست‌جمهوري نوامبر 2020 شكل گيرد مشخص نيست اما مشخص است كه بايدن با درس گرفتن از اشتباهات مكرر دولت دونالد ترامپ در تقابل با ايران، تلاش خواهد كرد از طريق ديپلماسي به حل و فصل اين مساله بپردازد.