نگاهي به آتش‌سوزي‌هاي توقف‌ناپذير در پناهگاه حيات وحش ميانكاله
آتش تعارض منافع در ميانكاله
گروه اجتماعي
پيش از اين نام ميانكاله با خبر مرگ مشكوك هزاران پرنده همراه بود، پرندگاني كه تنها انتشار عدد دقيق آن از سوي سازمان محيط‌زيست مدت‌ها زمان برد و علت و چگونگي تلف شدن چنين حجم گسترده‌اي از پرندگان پس از ورود گسترده رسانه‌ها ممكن شد. همان زمان كه به گفته رييس سازمان محيط‌زيست حدود ۴۰ هزار پرنده در ميانكاله بر اثر سم بوتوليسم تلف شدند، منابع محلي از احتمال عمدي بودن مرگ هزاران پرنده مهاجر خبر مي‌دادند. پس از انتشار ده‌ها خبر در اين مورد، هرگز دقيقا مشخص نشد كه سرنوشت اين ادعاها چه شد. گرچه اين خبر نيز مانند بسياري ديگر از خبرها از سوي سازمان محيط‌زيست تكذيب شد، اما پس از مرداد سال جاري و با وقوع آتش‌سوزي‌هاي سريالي و عيان شدن عمدي بودن آنها، تعارض منافع ميان برخي از بهره‌برداران در اين منطقه جسته و گريخته به گوش رسيد. گرچه گسترده‌ترين آتش‌سوزي در ميانكاله در ۲۹ مرداد ماه گذشته خاموش شد، با اين حال منابع محلي هفته گذشته به «اعتماد» دوباره خبر سوختن مناطقي محدود از اين تالاب ثبت جهاني را گزارش كردند.
طبق اين گزارش، سه‌شنبه ۲۵ شهريور ماه بخشي از پناهگاه حيات‌وحش ميانكاله دچار حريق شد كه اين حريق با تلاش ماموران پناهگاه حيات‌وحش ميانكاله، نيروي آتش‌نشاني بندر اميرآباد و جمعي از دامداران ميانكاله مهار شد. به گزارش روابط‌عمومي اداره كل حفاظت محيط‌زيست مازندران، اين آتش‌سوزي در ساعت ۱۳ در منطقه تركمن قبر مرتع قلعه پلنگان پناهگاه حيات‌وحش ميانكاله رخ داد و پس از سه ساعت تلاش مهار شد و در اين آتش‌سوزي، حدود ۴ و نيم هكتار سوختند. ۸۰ درصد از اين اراضي درختان انار داشتند و ۲۰ درصد مابقي سازيل و تمشك بودند كه سوختند و تلف شدند.
اين در حالي است كه از ابتداي سال جاري، مسوولان منطقه بارها اعلام كرده‌اند كه آتش‌سوزي در ميانكاله عمدي است و با جديت درصدد دستگيري عاملان وقوع حريق هستند، حالا پس از وقوع پس‌لرزه‌هاي اين آتش‌سوزي سريالي، اين پرسش همچنان بي‌پاسخ است كه چه ارتباطي ميان زمين‌خواري گسترده در حوالي منطقه حفاظت شده ميانكاله، تلف شدن هزاران پرنده در اين تالاب و آتش‌سوزي‌هاي عمدي سال جاري وجود دارد؟ آيا ساكنان اين منطقه يا بهره‌برداران در تعارض منافع شديد با سازمان محيط‌زيست قرار دارند و اين اقدامات به شكلي «انتقام‌گيري» از طبيعت است؟
سه خرداد امسال ميانكاله سوخت. پس از اين آتش‌سوزي، رضا احمدي، رييس اداره حفاظت محيط‌زيست بهشهر آغاز آتش‌سوزي‌هاي سريالي در تالاب ميانكاله را «مشكوك» خوانده و گفته بود كه از ابتداي سال ۱۳۹۹ در پناهگاه حيات‌وحش ميانكاله دو آتش‌سوزي مشكوك گزارش شده است. با اين حال آتش‌سوزي در منطقه استاد باقر ميانكاله در سوم خرداد ابعاد گسترده‌تري داشت تا جايي كه رييس اداره محيط‌زيست بهشهر از تلاش نهادهاي قضايي براي پيگيري متخلفان آتش‌سوزي‌ها خبر داد. آتش‌سوزي‌هاي سريالي در ميانكاله از ابتداي سال ۹۹ تا اواخر مرداد ماه، هشت بار ديگر اين تالاب بين‌المللي را سوزاند، آتش‌سوزي‌هايي كه ردي از عمد در تمام آنها پيدا بود.
پس از اين هشت آتش‌سوزي مقطعي، ميانكاله در آخرين روزهاي مرداد سال ۹۹ با وسعت بسيار بالايي سوخت. به نقل از برنا، علي‌اكبر يداللهي، معاون فني اداره كل محيط‌زيست مازندران ۲۹ مرداد از سوختن ۳۴۰ هكتار از اراضي ميانكاله خبر داده و گفته بود كه در اين آتش‌سوزي، ۶۰ درصد از اراضي كه طعمه حريق شدند، داراي درخت انار بودند كه تمامي اين درخت‌هاي انار سوخته و نابود شده‌اند. علاوه بر اين، در آتش‌سوزي گسترده ۲۷ مرداد ماه، ۴۰ درصد از پوشش گياهي سازيل، تمشك و گز نيز سوختند. معاون فني اداره كل محيط‌زيست مازندران در اين گفت‌وگو اشاره كرده بود كه آتش‌سوزي از ۲ بامداد و در ۳۵ كيلومتري حدفاصل پاسگاه مركزي به طرف محيط‌باني ميان قلعه رخ داده بود. پس از گذشت حدود ۳ ساعت اداره محيط‌زيست از وقوع آتش‌سوزي باخبر شده بود اما با توجه به اينكه در اين منطقه ثبت جهاني، حتي يك لودر هم براي مقابله با آتش‌سوزي وجود ندارد، مقابله با آتش و اطفاي آن با دشواري‌هاي فراواني همراه بود. يداللهي گفته بود: «در مواقعي كه آتش‌سوزي رخ مي‌دهد ما لودر را از مجموعه‌هاي ديگر قرض مي‌گيريم تا بتوانيم آتش‌بر احداث كنيم. در حادثه اخير ما از راهداري بهشهر لودر قرض گرفتيم كه اين دستگاه با سرعت ۳۰ كيلومتر در ساعت حركت مي‌كند و تا به محل آتش‌سوزي برسد، كار از كار گذشته است.» نبود امكانات و تجهيزات كافي براي اطفاي حريق داستان مشترك تمام آتش‌سوزي‌هاي بهار و تابستان امسال بود، با وجود اين، آنچه آتش‌سوزي‌هاي ميانكاله را از ساير آتش‌سوزي‌ها مجاز مي‌كرد، وقوع آتش‌هاي سريالي با دخالت عمدي افراد ساكن در منطقه بود. دخالتي كه منجر شد تا تالاب ميانكاله از ابتداي سال ۹۹، به‌طور ميانگين هر ۱۶ روز يك‌بار آتش بگيرد.
دو روز پس از شروع آتش‌سوزي نهم در ميانكاله، حر منصوري از ديد‌بان ميانكاله به همشهري از كشت مواد مخدر (ماري‌جوانا) در ميانكاله خبر داد و آتش‌سوزي گسترده مرداد ماه را به اين امر مرتبط دانست. بر اساس آنچه حر منصوري به همشهري گفته، شيوه كشت موادمخدر در ميانكاله بدين صورت است كه فرد بخشي را به كاشت گياه مخدر ماري‌جوانا در اين منطقه اختصاص مي‌دهد و نهال‌هاي كوچك‌تر اين گياه مخدر را نيز زير بطري آب پنهان مي‌كند تا كشتزارهاي ماري‌جوانا را از ديده‌ها پنهان كند. به گفته ديد‌بان ميانكاله، فرد متخلف پس از مدتي براي برداشت گياه مخدر به ميانكاله بازمي‌گردد چون اين اقدام غيرقانوني سود زيادي براي او دارد. به گفته حر منصوري، نيروي انتظامي و يگان حفاظت محيط‌زيست طي گشت‌هاي خود البته درختچه‌هاي مخدر ماري‌جوانا را در ميانكاله از بين مي‌برند ولي تاكنون نتوانسته‌اند عاملان كشت ماري‌جوانا در ميانكاله را دستگير كنند. ديد‌بان ميانكاله مطرح كرده بود كه وقتي فرد كشت‌كننده مخدر ماري‌جوانا در بخش‌هايي از ميانكاله با بوته‌هاي از بين رفته توسط نيروي انتظامي و يگان حفاظت محيط‌زيست مواجه شد، تصميم گرفت انتقام خود را از ميانكاله با آتش‌افروزي در اين منطقه بگيرد. تضاد منافع بهره‌برداران با محيط‌زيست و يگان حفاظت دليل اصلي آتش‌سوزي‌هاي ميانكاله عنوان شده است. به گفته حر منصوري به همشهري، كاشت درختچه‌ها در سال‌هاي اخير نيز به دليل وسعت يافتن سطح خشك ميانكاله و كاهش تراز آب درياي خزر افزايش چشمگيري داشته است.
با اين حال خبر كشت ماري‌جوانا و تعارض منافع اين فرد با محيط‌زيست در ۵ شهريور توسط رييس اداره حفاظت محيط‌زيست به شكل مبهمي تكذيب شد. رضا احمدي به برنا گفته بود كه آتش‌سوزي آخر كه در ميانكاله رقم خورد ارتباطي با كشت ماري‌جوانا در اين منطقه ندارد اما در سال گذشته شاهد چنين اتفاقي بوديم. در بررسي كاملي كه از منطقه به عمل آمد هيچ نشانه‌اي از ماري‌جوانا رصد نشد. با اين حال احمدي تاكيد كرده بود كه در اين منطقه و در زمين‌هاي صد متري، برخي متخلفان اقدام به كشت ماده مخدر كرده‌اند، گرچه به گفته او چنين كشتي در سال ۹۹ رويت نشده است، اما در سال ۹۸ و با همكاري نيروهاي انتظامي چند مزرعه كوچك ماري‌جوانا در ميانكاله معدوم شده‌اند.
علاوه بر اين، رييس اداره حفاظت محيط زيست بهشهر با اشاره به از بين رفتن برخي گونه‌هاي جانوري در آتش‌سوزي اخير ميانكاله اذعان كرده بود: «در اين آتش‌سوزي خزندگان زيادي از بين رفتند. لاك‌پشت و برخي گونه‌هاي مار بيشترين فراواني را در اين ميان داشتند اما از تعداد تلفات اين دو گونه آماري در دست نيست. اين حيوانات به قدري از بين رفته بودند كه نوع دقيق آنها نيز قابل شناسايي نبود.»
معضل حل نشده به نام تعارض منافع
پس از اطفاي آتش‌سوزي نهم در ميانكاله، ۱۶ شهريور، معاون محيط زيست طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست در سفري يك‌روزه به مازندران و بازديد از پناهگاه حيات وحش ميانكاله از ايجاد پايگاه اطفاي حريق در اين پناهگاه خبر داد. كيومرث كلانتري در اين سفر كه به منظور بررسي راهكارهاي پيشگيري از حريق در تالاب ميانكاله در استانداري مازندران برگزار شده بود، از ايجاد دو پايگاه اطفاي حريق در مركز استان و پناهگاه حيات‌وحش ميانكاله خبر داد و قرار شد تا دو دستگاه لودر براي اطفاي حريق به پناهگاه حيات‌وحش اين منطقه اختصاص يابد. علاوه بر اين، مقرر شد جهت پيشگيري از تلفات پرندگان در ميانكاله، شركت آب منطقه‌اي استان بخشي از آب سد گلورد را به تالاب ميانكاله اختصاص دهد. آنچه در اين سفر يك‌روزه مورد توجه قرار نگرفت، تلاش براي حل تعارض منافع ميان بهره‌برداران و سازمان محيط‌زيست بود، مساله‌اي كه شعله تمام آتش‌سوزي‌ها و آسيب‌ها به محيط‌زيست از آن نشات گرفته بودند. گرچه كلانتري در اين سفر با پيشنهاد طرح گردشگري ميانكاله نامي از مشاركت مردم برد، اما مشخص نشد كه براي حل تعارضات ميان مردم و محيط‌زيست، دقيقا چه چاره‌انديشي صورت گرفته است.
يكي از اشكال تعارض منافع در ميانكاله كه پيش از اين مثل مرگ پرندگان در ميانكاله قويا از سوي سازمان محيط‌زيست رد شده بود، ماجراي زمين‌خواري گسترده در اراضي ملي در منطقه ميانكاله بود. گزارش خبرگزاري مهر نشان مي‌داد كه اراضي تالابي قره‌تپه در شهرستان‌هاي كردكوي و بندرتركمن مورد تعرض زمين‌خواران قرار گرفته و حداقل براي ۸ نفر در اين مناطق پرونده تخلف تشكيل شده بود. اين گزارش نشان مي‌داد كه در منابع رسمي، مساحت پناهگاه حيات‌وحش ميانكاله ۶۸ هزار و ۸۰۰ هكتار عنوان شده است، در حالي كه اين منطقه مرز ندارد و علاوه بر آن در سال‌هاي اخير حدود ۲ هزار از مساحت آن كم شده است. هر چند كه سازمان محيط‌زيست جز انتشار تكذيبيه تلاشي براي روشن كردن ابهامات زمين‌خواري گسترده در اين منطقه نكرد، اما حتي در آتش‌سوزي‌هاي سريالي امسال در ميانكاله، شايعاتي مبني بر تلاش براي خشك كردن ميانكاله و توسعه بندر اميرآباد شنيده مي‌شد، شايعاتي كه با توجه به بكر بودن اين منطقه چندان دور از ذهن نيست. گفتني است كه در حاشيه درياي خزر، هيچ منطقه‌اي مثل ميانكاله از ساخت‌و‌ساز و تخريب گسترده ساحل در امان نمانده است و حالا عرصه ميانكاله همچون صفحه خالي مي‌تواند طعمه‌اي مناسب براي زمين‌خواران باشد.