چهلمين سالگرد آغاز دفاع مقدس، متفاوت از سال‌هاي پيش سپري شد
از جنگ تحميلي تا تحريم اقتصادي
«آقا گمنام ۶۱ داري؟ ۱۸ ساله؟»، «حاج خانم كدوم پايگاه بوده؟»، «سومار...» صداي گريه‌هاي مادري كه ميان تابوت‌هاي شهداي گمنام پي جوان ۱۸ساله‌اش مي‌گشت، امسال گوش كاربران فضاي مجازي را پُر كرد. فيلم قديمي است. از تصويرش مشخص است. در اين قطعه فيلم قديمي، مادر ۲۳ سال است كه به‌دنبال فرزندش مي‌گردد. پسري كه اگر زنده بود، دهه ششم زندگي‌اش را سپري مي‌كرد. اين ويديو همچون بسياري فريم‌هاي عكس و بريده‌هاي جبهه‌هاي خوزستان بارها و بارها در هفته‌اي كه گذشت، در فضاي مجازي چرخيد تا دست آخر برخي كاربران نوشتند او شهيد بهروز صبوري است كه يك‌بار سال ۸۹ به عنوان شهيد گمنام در بوشهر به خاك سپرده شد و بار ديگر در سال ۹۲ با آزمايش شناسايي در صحن امام‌زاده حسن تهران، تشييع. همين است كه مي‌گويند «جنگ» پايان ندارد! تلخي‌هايش همواره ياد آن را زنده نگه مي‌دارد، به‌خصوص كه در ايران مراسم گراميداشت و يادبود اين واقعه تاريخي همزمان با آغاز جنگ تحميلي و «دفاع مقدس» است، نه زمان انعقاد قرارداد صلح. هفته گراميداشت دفاع مقدس امسال و ۴۰سال پس از واقعه هم امروز به پايان مي‌رسد، با اين تفاوت كه امسال هيچ‌چيز شبيه سال‌هاي پيش از اين نبود. ۴۰ سال پس از يك جنگ تمام‌عيار نظامي، ايران درگير سخت‌ترين جنگ اقتصادي تاريخ پس از انقلاب است. شيوع يك ويروس تازه شناخته شده تمام وجوه زندگي فردي و اجتماعي را تحت تاثير قرار داده و شيوه‌هاي حكمراني مختلف را در معرض آزموني بزرگ. در اين گير‌و‌دار بخشي ديگر از ناگفته‌هاي جنگ ۸ ساله نيز منتشر شده كه شايد اگر همه چيز سر جاي خود بود، اقتصاد تحت تحريم تا مرز بحراني شدن پيش نرفته‌بود و خبري از كوويد-۱۹ با قطر ۱۰۰ نانومتري نبود، جنجالي به راه مي‌انداخت.
تدبيرِ «جام زهر»
همان‌طور كه كرونا با سرعت هرچه تمام‌تر، تمام جهان را درمي‌نوردد، امسال به مناسبت فرا رسيدن دفاع مقدس صبح دوشنبه ۳۱ شهريور، رهبر انقلاب به‌صورت ويديو كنفرانس براي قريب به يك ميليون نفر از يادگاران جنگ تحميلي كه در باغ‌موزه دفاع مقدس حضور يافتند، سخنراني ايراد كردند. اما تنها تفاوت سخنراني امسال با سال‌هاي پيشين در مجازي بودن آن نبود. رهبر انقلاب در خلال اين سخنراني با تعبيري تازه از پايان جنگ ياد كردند. ايشان در بخشي از اين سخنراني گفتند كه «قبول قطعنامه مبتني بر عقلانيت و تدبير بود.» اين گزاره در خلال اين سخنراني تفصيلي آنجا اهميت پيدا مي‌كند كه پذيرش قطعنامه و پايان جنگ در افكار و اذهان عمومي و در افواه مقامات ومسوولان با عنوان «جام زهر» تداعي مي‌شده است. توصيفي كه بنيانگذار انقلاب و رهبر آن در دوران جنگ تحميلي براي پذيرش قطعنامه استفاده كرد، گرچه آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني، فرمانده جنگ پيشنهاد داده بود كه مسووليت آن را خود به‌صورت تمام و كمال برعهده بگيرد. اين موضوع سال‌ها مورد مناقشه بود و جرياني خاص اصرار داشت كه بگويد اگر هاشمي‌رفسنجاني اطلاعات غلط به امام نمي‌داد، امام جام زهر را سرنمي‌كشيد! اگرچه كه در اسناد تاريخي نيز خبري از بي‌خبري امام از جبهه و جنگ ديده نمي‌شود. از همين روي اطلاق صفت عقلاني بر نقطه پايان جنگ از سوي رهبر انقلاب دست كم به اين جريان خاص نشان داد كه عزم جمعي براي پايان دادن به جنگي ۸ ساله وجود داشته است.
كودتاي خزنده
همزمان با شروع هفته جنگ تحميلي، بخش فارسي شبكه «بي‌بي‌سي» مستندي با عنوان «كودتاي خزنده» پخش كرد. مستندي ساخته حسين باستاني كه در آن صوت جلسه خصوصي برخي رزمندگان رده‌بالا با محسن رضايي، فرمانده سپاه وقت منتشر شده كه پيش از اين شنيده نشده بود. صوت منتشر شده از اين جلسه كه احتمالا اوايل آذرماه ۶۳ برگزار شده، برخي اختلافات بر سر نوع فرماندهي جنگ و انتقادات به عملكرد محسن رضايي و طيف همراه او را نشان مي‌دهد. پس از انتشار اين مستند كه اطلاعات آن براي اولين‌بار منتشر مي‌شد، به‌جز چند واكنش پراكنده و واكنش‌هاي كاربران در فضاي مجازي دست‌كم تا چند روز هيچ مقام رسمي سخن نگفت. درنهايت حسام‌الدين آشنا، مشاور رييس‌جمهوري اين مستند را مصداق «جاسوسي جنگي» توصيف كرد. همچنين پايگاه اطلاع‌رساني «نورنيوز» ارگان رسانه‌اي شوراي عالي امنيت ملي نيز در يادداشت-گزارشي بلندبالا به برخي پرسش‌هاي ايجاد شده واكنش نشان داد. البته واكنش‌هاي ديگري از برخي متخصصان حوزه تاريخ جنگ نيز در رسانه‌ها ديده شد. با اين حال محسن رضايي، محسن رفيقدوست، محمدباقر ذوالقدر، حسين علايي، غلامعلي رشيد، حسين طائب و كساني كه از آنها نام برده شده و امروز در قيد حيات هستند، هيچ‌كدام واكنشي به مطالب مطرح شده در اين مستند نداشتند. سردار حسين نجات، جانشين قرارگاه ثارالله تهران اما روز پنجشنبه ضمن تشريح وقايع آن سال‌ها گفت: «جرياني كه فريب خورده بودند، شهيد شدند!» در همين اثنا البته شبكه عراقي الاتجاه نيز خبري منتشر كرد مبني بر اينكه اسناد به دست آمده از سرويس اطلاعات رژيم سابق عراق نشان مي‌دهد محمدرضا پهلوي و برخي نزديكانش در جريان هشت سال دفاع مقدس از رژيم بعث حمايت كرده‌اند تا به ايران حمله كند. در اين گزارش مشخصا از فرح پهلوي نام برده‌شد كه برخي جنگنده‌هاي امريكايي و فرانسوي را كه در زمان محمدرضا شاه خريداري شده‌بود، به رژيم بعث عراق تحويل داده بود.
تغيير «جنگ جنگ تا پيروزي»
در هفته دفاع مقدس به‌جز آنچه شرح آن رفت، مقايسه روزهايي كه از سر مي‌گذرانيم با دوران دفاع مقدس نيز، گزاره‌اي بود كه به وفور شنيده شد و مورد توجه قرار گرفت. رييس‌جمهوري در اولين سخنراني‌اش در هفته دفاع مقدس تاكيد كرد كه مردم بايد باور كنند كه در جنگ اقتصادي قرار داريم. او تاكيد كرد كه اگرچه تحريم‌ها از سال ۵۹ به اين‌سو وجود داشت اما از ارديبهشت‌ماه ۹۷ ما در شرايط جنگ اقتصادي قرار گرفتيم كه كم از جنگ نظامي ندارد. اين گزاره البته تنها ازسوي رييس دولت مطرح نشد. در اين چند روز چهره‌هاي نظامي هم بودند كه شرايط امروز را به «جنگ اقتصادي» توصيف كردند و مشابهت‌هايي ميان ۸ سال جنگ تحميلي با اين چند سال گذشته قائل شدند. سرلشكر سيديحيي صفوي دستيار و مشاور عالي فرمانده معظم كل قوا كه خود از فرماندهان دوران جنگ بوده نيز از تركيب «جنگ اقتصادي» استفاده و تاكيد كرد كه اگر دوران جنگ تحميلي بدون به‌كارگيري توان مردم در صحنه جنگ، به پيروزي نمي‌رسيديم، اكنون هم در جنگ اقتصادي، دولت به تنهايي پيروز نخواهد شد و از همين روي نيازمند وحدت گروه‌هاي سياسي و همراهي مردم هستيم. صداي بلند جنگ اقتصادي از دستگاه قضا نيز شنيده شد و منتظري، دادستان كل كشور نيز تاكيد كرد كه جنگ اقتصادي و فرهنگي از جنگ نظامي هم سخت‌تر است. در خلال اظهارنظر اغلب كنشگران سياسي و مقامات و مسوولان قياس اين دو بازه زماني به وضوح به چشم مي‌خورد. ۸ سال ابتداي انقلاب و اين چند سال كه انقلاب وارد دهه پنجم شده است.