دومين روز درگيري‌هاي آذربايجان و ارمنستان 21 كشته و ده‌ها مجروح بر جا گذاشت
گفت‌وگو به زبان جنگ
شهاب شهسواري
درگيري‌ها ميان جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان، دوشنبه براي دومين روز پياپي ادامه پيدا كرد. براساس گزارش رسانه‌ها روز دوشنبه دست كم
21 نفر از شهروندان دو طرف شامل نظاميان و غيرنظاميان كشته‌شده‌اند. گزارش‌ها از كشته شدن نيروهاي نظامي و غيرنظاميان در درگيري‌هاي اخير در شرايطي مخابره مي‌شود كه جمهوري آذربايجان تقريبا تمامي مسيرهاي تماس با خارج از طريق اينترنت را از روز يكشنبه مسدود كرده است. شاهدان عيني از منطقه قره‌باغ كوهستاني گزارش مي‌دهند كه اين منطقه از روز گذشته به صورت مستمر زير حملات توپخانه‌اي قرار دارد. رويترز به نقل از يك فيلمساز ساكن منطقه قره‌باغ گزارش داده است كه تمامي فروشگاه‌ها و مراكز خدماتي در منطقه قره‌باغ تعطيل هستند و مردم نگران از گلوله‌باران توپخانه جمهوري آذربايجان در زيرزمين خانه‌ها و پناهگاه‌ها مخفي شده‌اند. دادستان كل جمهوري آذربايجان گفته است كه تاكنون 14 شهروند غيرنظامي آذربايجان بر اثر حملات مجروح شده‌اند. دو طرف يكديگر را به حمله به مناطق مسكوني و غيرنظاميان متهم مي‌كنند. پارلمان ارمنستان، درگيري اخير را «جنگ تمام‌عيار آذربايجان عليه منطقه قره‌باغ كوهستاني» توصيف كرده است.
ادامه واكنش‌هاي بين‌المللي
طرف‌هاي مختلفي در دو روز گذشته از ايروان و باكو خواسته‌اند تا درگيري‌ها در قره‌باغ را متوقف كنند و اختلافات‌شان را به جاي ميدان جنگ روي ميز مذاكره حل و فصل كنند. محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان، روز يكشنبه ساعتي بعد از صدور بيانيه سخنگوي دستگاه ديپلماسي در مورد آمادگي ايران براي ايجاد زمينه گفت‌وگو ميان دو طرف، در تماس‌هاي تلفني جداگانه با جيحون بايراموف وزير امور خارجه جمهوري آذربايجان و زهراب مناتسكانيان وزير امور خارجه ارمنستان تماس گرفت. او ضمن اطلاع از آخرين وضع و شرايط ميداني و همچنين ابراز نگراني از شرايط به وجود آمده، دوطرف را به خويشتنداري، آتش‌بس و پايان فوري خصومت‌ها و همچنين آغاز مذاكره در چارچوب حقوق و قوانين بين‌المللي دعوت كرد. او همچنين در حساب كاربري توييتر خود به زبان انگليسي نوشت: «همسايگان ما اولويت ما هستند و آماده ارايه مساعي جميله به منظور فراهم ساختن گفت‌وگوها هستيم؛ منطقه ما هم‌اكنون نيازمند صلح است.» سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه و استيون بيگون، معاون وزير خارجه امريكا هم در تماس‌هايي جداگانه با وزراي خارجه ارمنستان و آذربايجان گفت‌وگو كردند.
استمرار اظهارات تند مقام‌هاي آنكارا
رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه، روز دوشنبه در يك سخنراني بار ديگر بر جانبداري كشورش از باكو تاكيد كرد. او تصريح كرد: بايد بحران در منطقه كه با اشغال قره‌باغ كوهستاني آغاز شد، هر چه سريع‌تر پايان يابد. با ترك فوري سرزمين‌هاي اشغالي آذربايجان توسط ارمنستان، صلح و آرامش مجددا در منطقه برقرار خواهد شد. به گزارش آناتولي اردوغان با بيان اينكه بار ديگر حمله روز گذشته ارمنستان به آذربايجان را محكوم مي‌كنم، گفت: تركيه با تمام توان و قلب خود همچنان در كنار كشور دوست و برادر آذربايجان خواهد ماند. رييس‌جمهور تركيه تاكيد كرد: آذربايجان با بيان اينكه وقت حساب پس گرفتن رسيده، خواسته و ناخواسته كارش را خود حل مي‌كند. تحولات اخير فرصتي را براي همه كشورهاي صاحب نفوذ در منطقه فراهم كرده است تا روش‌هاي حل و فصل واقع‌گرايانه و منصفانه در پيش بگيرند. خلوصي آكار وزير دفاع تركيه هم ضمن تكرار همبستگي با آذربايجان، ايروان را به استفاده از نيروهاي خارجي در جنگ متهم كرد. وزير دفاع ملي تركيه در پايان تاكيد كرد: ارمنستان بايد حملات خود را فورا متوقف و مزدوران و تروريست‌هاي خارجي را از كشور خود اخراج كند. ادعاي استفاده از نيروهاي خارجي، توسط مقام‌هاي آذربايجان هم مورد اشاره قرار گرفته است. سرهنگ آنار ايوازوف، سخنگوي وزارت دفاع آذربايجان اعلام كرد كه در ميان اجساد ارتش ارمنستان، شماري مزدور ارمني‌تبار سوري شناسايي شده است. ايوازوف تاكيد كرد كه دولت ايروان استفاده از مزدوران ارمني‌تبار سوري در ارتش ارمنستان را از شهروندان خود و جامعه جهاني مخفي كرده است. در برابر اين اظهارات، مقام‌هاي ارمنستان مدعي هستند كه دولت تركيه، چهارهزار نيرو و تجهيزات آنها را در خاك اين كشور نگه داشته است.
اهميت بين‌المللي منطقه قره‌باغ
مناقشه ارضي دراز‌مدت ارمنستان و آذربايجان ممكن است در نگاه اول يك مناقشه ارضي ساده ميان دو كشور جوان به نظر برسد، اما بر‌خلاف ظاهر ساده، اين درگيري ابعاد بين‌المللي گسترده‌اي دارد. منطقه قره‌باغ درست در كنار مسير خط لوله انتقال گاز طبيعي جمهوري آذربايجان از طريق خاك گرجستان به تركيه واقع شده است. جمهوري آذربايجان با كشف منابع گسترده نفت و گاز در درياي خزر، اميدوار است كه بتواند از اين ذخايرش براي فروش نفت و گاز به اروپا از طريق خاك تركيه استفاده كند. منطقه قفقاز جنوبي، طي دهه‌هاي گذشته شاهد نفوذ گسترده ايالات‌متحده امريكا هم بود
تا جايي كه نزديك شدن جمهوري گرجستان به واشنگتن عامل درگيري‌هاي نظامي ميان روسيه و گرجستان شد. همزمان، رژيم اشغالگر سرزمين فلسطين هم حساب ويژهاي روي روابط با هر دو جمهوري آذربايجان و ارمنستان باز كرده است. جمهوري آذربايجان پيش از اين سال‌ها يكي از مشتريان دايمي سلاح‌هاي ساخت اسراييل بود و گفته مي‌شد كه سازمان‌هاي امنيتي و اطلاعاتي تل‌آويو نفوذ گسترده‌اي در باكو دارند. اما در ماه‌هاي گذشته، روابط ايروان و تل‌آويو دچار تحولاتي شده است و ارمنستان با باز كردن سفارت خود در تل‌آويو، عملا به جمع كشورهايي پيوسته است كه روابط عادي با رژيم اشغالگر برقرار كرده‌اند. گفته مي‌شود كه تل‌آويو در مقابل عادي‌سازي روابط با ايروان، اطلاعات گسترده‌اي از سلاح‌هاي فروخته شده به آذربايجان در اختيار ارمنستان قرار داده است كه باعث دست بالاي ارمنستان در درگيري‌ها اخير شده است.
توماس دو وال، پژوهشگر ارشد قفقاز در موسسه كارنگي اورپا به الجزيره مي‌گويد: «اين منطقه به لحاظ بين‌المللي اهميت ويژهاي داشت و در 25 سال گذشته به صورت مستمر اهميت آن بيشتر و بيشتر شده است. اين منطقه از جنوب هم‌مرز ايران است و از شمال با اروپا و روسيه همسايه است. در طول دهه 1990 دولت ايالات‌متحده امريكا هم به شكل گسترده‌اي در مسائل جاري منطقه نقش بازي مي‌كرد. در سال‌هاي گذشته به تدريج شاهد عقب‌نشيني امريكا از دخالت در مسائل قفقاز جنوبي بوديم. اگر يك ناظر بدبين ادعا كند كه جمهوري آذربايجان، عامدانه اين درگيري اخير را شروع كرده باشد، يكي از انگيزه‌هاي آن ممكن است فقدان حضور امريكا در منطقه باشد.» اين كارشناس مسائل قفقاز مي‌گويد: «متاسفانه به نظر مي‌رسد كه درگيري‌هاي اخير بدتر از هر درگيري ديگري از آتش‌بس 1994 تاكنون باشد. درگيري‌هاي دو كشور در دهه 1990 با فناوري‌هاي كهنه و مبتني بر نيروي انساني بود، اما آنچه امروز مشاهده مي‌كنيم استفاده از سلاح‌هاي بسيار سنگين‌تر از سوي هر دو طرف درگيري است كه قدرت تخريب بسيار بيشتري نسبت به سلاح‌هاي دهه 1990 دارند.» دو وال معتقد است كه دخالت خارجي چندان كمكي به حل و فصل موضوع قره‌باغ نمي‌كند و مي‌گويد: «نهايتا اين مناقشه مربوط به هويت ملي و اختلاف اراضي ميان دو ملت است، دنياي خارج نمي‌تواند آن را حل كند، بايد دو ملت بتوانند براساس محاسبات خود اين قضيه را حل و فصل كنند.»
آنكارا و مسكو بار ديگر در دو سوي ميدان
نگراني ديگر در مورد ادامه درگيري‌هاي نظامي ميان جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان، كشيده شدن پاي قدرت‌هاي منطقه‌اي به اين مناقشه است. دولت تركيه، با قاطعيت از جمهوري آذربايجان جانبداري مي‌كند و خصومت خود با ارمنستان را پنهان نمي‌كند. در سوي ديگر ماجرا، روسيه قرار گرفته است كه هر چند به لحاظ نظامي و سياسي، متحد جمهوري آذربايجان هم محسوب مي‌شود، اما پيمان امنيتي مشتركي با ارمنستان دارد كه اجازه مي‌دهد نيروهاي نظامي روسيه براي دفاع از ارمنستان وارد نبرد شوند. ادامه درگيري‌ها در قفقاز جنوبي باعث مي‌شود تا احتمال رويارويي سنگين‌تر نيابتي يا حتي مستقيم نيروهاي روسيه و تركيه در منطقه افزايش پيدا كند. آنكارا و مسكو، در طول 5 سال گذشته كم و بيش توانسته‌اند در سوريه و در يك سال گذشته در ليبي، به‌رغم ايستادن در كنار جبهه‌هاي رو در رو، از درگيري مستقيم با يكديگر اجتناب كرده و مسائل في‌مابين را روي ميز مذاكره حل كرده‌اند. مشخص نيست با ادامه درگيري‌ها در قره‌باغ، روسيه و تركيه تا چه اندازه بتوانند خويشتنداري به خرج دهند و از دخالت مستقيم اجتناب كنند.