ترکیه و اتحادیه گمرکی
اتحادیه اروپا
محمود فاضلی
طی هفته‌های گذشته، تنش‌ها میان یونان و ترکیه در شرق دریای مدیترانه بر سر اقدامات ترکیه در قبال آغاز حفاری‌ها و فعالیت‌های اکتشافی در این منطقه وارد مرحله پیچیده‌ای شده است. یونان با همراهی برخی کشورهای اروپایی ادعا دارند که اقدامات ترکیه غیرقانونی و تنش‌آمیز است و به آنکارا درباره تبعات این اقداماتش هشدار داده‌اند. ترکیه اما اعلام کرده که این کشور تنها به دنبال تامین حقوق خود در این دریا و دریاهای سیاه و اژه است. آقای دندیاس، وزیر خارجه یونان در روزهای اخیر با ارسال نامه به مقامات خارجی و سازمان‌های بین‌المللی به تحریکات جدید ترکیه در پی انتشار نقشه حوزه اختیارات این کشور در اجرای عملیات جست‌‌وجو و نجات دریایی اعتراض و درخواست‌هایی را مطرح کرده که یکی از آنها تعلیق اتحاد گمرکی اتحادیه اروپا و ترکیه است.
یونان در نامه به کمیسر توسعه اتحادیه اروپا مدعی شده، آنکارا با اتخاذ تدابیری که در اتحادیه گمرکی بین اتحادیه اروپا و ترکیه پیش‌بینی نشده همچنان به نقض یکجانبه این توافق ادامه می‌دهد و از این اتحادیه می‌خواهد لغو اتحادیه گمرکی با ترکیه را بررسی کند. آتن استدلال کرده که ترکیه با اخذ عوارض گمرکی، صدور قوانین و انجام اقدامات دیگر به طور یک طرفه توافقات گمرکی با اتحادیه اروپا را نقض می‌کند و از کمیسیون می‌خواهد که تعلیق کامل اتحادیه گمرکی در نظر گرفته شود. طرف یونانی در این نامه با تاکید بر «رفتار‌های تخلف‌آمیز مکرر» ترکیه علیه اتحادیه اروپا از این اتحادیه خواست تدابیر مناسبی در این رابطه اتخاذ کند. در پی فراخوان کمیسیون اروپا جهت تعلیق قرارداد اتحادیه گمرکی بین اتحادیه اروپا و ترکیه، مقامات یونانی خطاب به همتایان خود در آلمان، اسپانیا و ایتالیا خواستار عدم صادرات سلاح به ترکیه شد.
ريیس فراکسیون حزب مردم اروپا در پارلمان اروپا نیز مدعی است، متن بیانیه پایانی اجلاس اخیر سران اتحادیه اروپا «به اندازه کافی قوی نبود» و از درخواست یونان جهت تعلیق اتحادیه گمرکی بین اتحادیه اروپا و ترکیه حمایت و تاکید دارد «دوره دیپلماسی به پایان رسیده است. تحریکات مداوم ترکیه در شمال قبرس با فعالیت اکتشافی و نقض حقوق بین‌المللی در شرق مدیترانه دیگر برای همه آشکار شده است. بنابراین من از هر گونه پاسخ قانونی از جمله تعلیق اتحادیه گمرکی اتحادیه اروپا و ترکیه و تحریم افراد حمایت می‌کنم. روشن است که اردوغان آماده برای انجام گفت‌‌وگوی سازنده نیست و اکنون زمان واکنش و اقدام است.»
اتحاد گمرکی ترکیه و اتحادیه اروپا، برپایی کنفرانس شرق دریای مدیترانه و حتی لغو روادید از سوی اتحادیه برای اتباع ترکیه از جمله امتیازاتی است که آنکارا سال‌ها به دنبال کسب آن از اتحادیه اروپا بوده است. آنکارا به فشارهای اتحادیه اروپا عادت کرده و از دید دولتمردان و حتی مردم ترکیه قول‌هایی که تاکنون اتحادیه به آنها داده است هیچ کدام برآورده نشده و بهترین شاهد بر این مدعا، عدم عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا به رغم گذشت بیش از 60 سال از درخواست ترکیه جهت عضویت در اتحادیه و نزدیک به 20 سال از آغاز مذاکرات طرفین در این زمینه است. به باور ترکیه در مدت یاد شده تعداد اعضای اتحادیه به 28 کشور رسید. کشورهایی که از لحاظ اقتصادی، سیاسی و حتی اجتماعی در ردیف‌های بعد از ترکیه قرار داشتند به عضویت اتحادیه درآمدند ولی تاکنون سرفصل‌های مورد مذاکره ترکیه با اتحادیه حتی به نصف نیز تقلیل نیافته و مذاکرات بین طرفین هیچ پیشرفتی نداشته است.
اعلام مذاکره در زمینه اتحادیه گمرکی، لغو ویزا برای اتباع ترکیه، تجدید نظر در قرارداد 2016 بین طرفین در زمینه مهاجرت و آغاز نشست‌های عالی میان دو طرف، مشوق‌هایی است که در مقابل تهدید به تحریم ترکیه در صورتی که این کشور بخواهد عملیات اکتشافی را در مدیترانه از سر بگیرد، مطرح شده است.
کمیسیون اروپا اخیرا گزارش خود درباره پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا را منتشر کرد؛ گزارشی که در آن ادعا شد دولت ترکیه اقتصاد این کشور را تضعیف، دموکراسی را فرسوده و دادگاه‌های مستقل را نابود کرده و ترکیه به اولویت‌های اتحادیه اروپا پایبند نبوده است. آنکارا نیز در واکنش به این گزارش اعلام کرد، گزارش سال 2020 کمیسیون اروپا در رابطه با ترکیه امسال نیز رویکرد مغرضانه، غیرسازنده و مبتنی بر استاندارد دوگانه اتحادیه اروپا را منعکس می‌کند. اتحادیه اروپا در این گزارش به مسوولیت‌ها و تعهدات خود اشاره نکرده و با استدلال‌های بی‌اساس مغرضانه، غیرعادلانه و نامتناسب از نظام مدیریتی، انتخابات، حقوق اساسی، برخی تصمیمات قضایی و اداری ترکیه انتقاد می‌کند.
به باور ترکیه این کشور به عنوان نامزد عضویت در اتحادیه اروپا به دلیل رویکردهای تنگ‌نظرانه برخی محافل اتحادیه اروپا، روند مذاکراتش مسدود شده است. ترکیه نه تنها از اتحادیه اروپا دور نشده بلکه با وجود تلاش برخی محافل برای دور کردن آن از این اتحادیه همچنان مایل است به روند عضویت در اتحادیه اروپا پایبند بماند. اگرچه گروهی از کشورهای اروپایی با ترکیه دارای اختلافات اساسی هستند اما با این وجود اعضای اتحادیه به خاطر منافع ملی خود خط‌مشی‌های متفاوتی در قبال اردوغان را در دستورکار خود قرار داده و نزاع گازی در دریای مدیترانه یونان و قبرس را به طرفداران تحریم ترکیه توسط اتحادیه تبدیل کرده است. نفوذ شدید اردوغان در لیبی، استیلای فرانسه بر آفریقای شمالی را به چالش کشیده و تهدید ترکیه در زمینه پناهجویان برای برلین تهدید جدی محسوب می‌شود. افزایش تنش میان ترکیه و یونان و دخالت مستقیم آنکارا در درگیری بین آذربایجان و ارمنستان بر نگرانی اروپایی‌ها افزوده است. اردوغان برای اتحادیه به یک چالش جدید و چند وجهی تبدیل شده که مستلزم تبیین سیاست مشترک کل اتحادیه اروپا برای مواجهه با ترکیه است.