با وجود اوج‌گيري تعداد مبتلايان به ويروس كرونا و ركوردزني قربانيان اين اپيدمي در ايران، ستاد ملي مقابله با كرونا، همچنان در مقابل گزينه «تعطيلي دو هفته‌اي تهران» مقاومت مي‌كند. آن هم در شرايطي كه گفته مي‌شود شرايط تهران از نظر همه‌گيري اين بيماري «بحراني» است و «تخت خالي» در بيمارستان‌ها رو به اتمام است. اما به همان اندازه كه اين هشدارها نسبت به وقوع يك سونامي بيماري در يكي دو ماه آينده بيشتر مي‌شود؛ گزينه «تعطيلي تهران» نيز از روي ميز برداشته مي‌شود. چرا دولت - به عنوان مهم‌ترين متولي كنترل اين بيماري- در مقابل پيشنهاد تعطيلي تهران براي قطع موقتي زنجيره بيماري مقاومت مي‌كند؟ دليل اظهارات ضد و نقيض مسوولان وزارت بهداشت، ستاد مقابله با كرونا، نمايندگان مجلس و حتي شوراي شهر تهران درباره تعطيلي تهران چيست؟ چرا پس از يك ماه كه اين ايده مطرح شده و گفته مي‌شود اين تعطيلي مي‌تواند فرصتي بزرگ براي احياي كادر درمان و بازيابي شرايط مقابله با همه‌گيري را ايجاد كند؛ همچنان خبري از تعطيلي تهران نيست؟
به نظر مي‌رسد پاسخ به اين سوال، نيازمند نگاه «اقتصادي» به «زيان» بزرگي است كه تعطيلي دوهفته‌اي تهران به اقتصاد مهم‌ترين استان كشور از نظر سطح توليد ناخالص داخلي وارد مي‌كند و در شرايط تنگناي مالي موجود، جبران اين زيان بزرگ كار سختي براي دولت است. اما پيش از آنكه ميزان زيان اقتصادي استان تهران با عدد و رقم توضيح داده شود؛ ابتدا بايد به برخي تعاريف اشاره كرد كه در اين گزارش كاربرد دارد.
چقدر زيان مي‌بينيم؟
بنا به اطلاعاتي كه معاونت اقتصادي وزارت امور اقتصادي و دارايي از «محصول ناخالص داخلي و ارزش افزوده فعاليت‌هاي اقتصادي» به قيمت بازار منتشر كرده، استان تهران در سال گذشته بيش از 740هزار و 656 ميليارد تومان توليد ناخالص داشته است. عددي كه البته با توجه به شيوع كرونا و تعطيلي كسب و كارها، مسلما در سال جاري و در همين هفت ماه ابتدايي سال كاهش پيدا كرده است. اما در اين گزارش «مبنا»ي محاسبات ما قرار مي‌گيرد و نشان مي‌دهد اگر قرار به تعطيلي تهران باشد؛ بيش از 2هزار و 27ميليارد تومان بطور روزانه از توليد ناخالص داخلي اين استان كاسته مي‌شود. در واقع دو هفته تعطيلي تهران نزديك به 28.5 هزار ميليارد تومان زيان اقتصادي به توليد ناخالص داخلي استان تهران وارد مي‌كند.
اين زيان بزرگ تقريبا با نرخ دلار بازار آزاد بيش از 1.5 ميليارد دلار خواهد بود. اگر با نرخ دلار 4200 توماني مقايسه شود؛ عدد بسيار بزرگ‌تري به دست مي‌آيد و به 6.7 ميليارد دلار خواهد رسيد. حالا دليل مقاومت دولت در مقابل فشارها براي تعطيلي تهران، آن هم فقط براي دو هفته بهتر مشخص مي‌شود.
توليد ناخالص داخلي چيست؟
توليد ناخالص داخلي يك استان به معني برآورد ريالي ارزش كل كالاها و خدمات نهايي توليدشده در هريك از استان‌هاي كشور براي يك دوره زماني مشخص (سالانه) است. به عبارت ديگر، به كل ارزش (ريالي) محصولات و خدمات نهايي توليدشده توسط عاملان اقتصادي (مردم) در يك استان يا كشور در يك بازه زماني مشخص (معمولا يك‌ساله)، توليد ناخالص داخلي مي‌گويند. وقتي از GDP يا توليد ناخالص داخلي صحبت مي‌شود، مي‌خواهيم بدانيم در طول يك سال، چند ريال يا چند تومان يا چند دلار در كل كشور يا استان، كالا و خدمات فروخته شده است. در تعريف بالا وقتي از كالا و خدمات صحبت مي‌كنيم در واقع منظورمان كالا و خدمات نهايي است چراكه براي توليد هر محصول يا خدمتي مراحل مختلفي طي خواهد شد كه قيمت همه مراحل واسطه در قيمت نهايي ديده خواهد شد. فرض كنيد كه يك «نان» پخته شده و در اختيار مصرف‌كننده نهايي قرار مي‌گيرد. در توليد نان، مراحل مختلفي اعم از كاشت گندم، توليد آرد و نهايتا تهيه نان انجام مي‌شود. اما در محاسبه توليد ناخالص داخلي، فقط ارزش نان در نظر گرفته شده چراكه ارزش كالاهاي واسط مثل گندم و آرد در فرآيند توليد در قيمت نهايي نان لحاظ شده است و ديگر نيازي به محاسبه مجدد ارزش آنها نبوده و تنها ارزش كالاي نهايي مورد استفاده بايد در نظر گرفته شود. اگر قيمت هر نان را 200تومان فرض كنيم و ۱۰۰۰ قرص نان در دوره يك‌ساله توليد شود، كل توليد ناخالص داخلي برابر با 200هزار تومان خواهد بود. از آنجايي كه قيمت نهايي يك كالا يا خدمت حين معامله مشخص مي‌شود، مي‌توان توليد ناخالص داخلي را برابر با كل هزينه‌هاي انجام‌شده از سوي افراد و كل درآمد‌هاي به دست آمده براي آنها فرض كرد، چراكه در معامله بين دو نفر درآمد يكي، هزينه ديگري است.
تهران چگونه شهري است؟
مطابق گزارش مركز آمار بيش از 70 درصد از توليد ناخالص داخلي ايران در سال گذشته، در 10 استان متمركز بوده و 30 درصد مابقي مربوط به 22 استان است. سه استان تهران، خوزستان و بوشهر در بالاترين جايگاه اين رنكينگ ايستاده‌اند و در ميان اين سه استان هم، اين پايتخت است كه بالاترين ميزان توليد ناخالص داخلي ايران را به خود اختصاص داده است. داده‌ها نشان مي‌دهد مجموع توليد ناخالص داخلي در 18 استان مركزي، گيلان، آذربايجان‌غربي، كرمانشاه، سيستان‌وبلوچستان، كردستان، همدان، چهارمحال‌وبختياري، لرستان، ايلام، كهگيلويه‌وبويراحمد، زنجان، سمنان، اردبيل، قم، گلستان، خراسان شمالي و خراسان جنوبي به اندازه كل استان تهران است.
چه مشاغلي زيان مي‌كنند؟
از فروردين ماه امسال، اتاق اصناف ايران فهرست مشاغل پرخطر در دوران شيوع كرونا را منتشر كرده و همان زمان نيز اعلام كرد كه «اين مشاغل بايد تا زمان نامشخصي تعطيل باشند.» در آن زمان، تالارها، رستوران‌ها، كافه‌ها، استخر و سونا، سالن‌هاي زيبايي زنانه، مراكز تجاري و بازارهاي سرپوشيده، باشگاه‌هاي ورزشي و آموزشگاه‌هاي علمي از جمله مشاغل پرخطر شناخته شدند. اين فهرست بعدها «به‌روز» شد و پاساژها و مجتمع‌هاي تجاري و بازارهاي مسقف، آموزشگاه‌هاي رانندگي، طباخي و فست‌فود، قهوه‌خانه و چايخانه نيز به آن افزوده شد. البته با شروع فصل تابستان و اين فرضيه كه «در فصل گرما ميزان سرايت بيماري را كاهش خواهد داد» دولت نسبت به بازگشايي بسياري از اين مشاغل و كسب و كارها اقدام كرد. تا فصل پاييز كه بار ديگر محدوديت به فضاي كسب و كار تهران بازگشته و حتي كار به جايي رسيده كه از روز گذشته، ساعت كاري شبكه حمل و نقل عمومي تهران به ساعت 20 كاهش يافته و پيشنهاد «منع تردد شبانه در تهران» نيز روي ميز استانداري قرار دارد. بنابراين مي‌توان اين موضوع را مطرح كرد كه بيشترين سطح آسيب‌ديدگي از تعطيلي دو هفته‌اي براي تهران، براي كسب و كارهايي است كه در حوزه خدمات فعاليت دارند. مطابق آمار موجود، اين كسب و كارها در سال گذشته 528هزار ميليارد تومان توليد ناخالص داخلي تهران را داشته‌اند. بنابراين اگر اين آمار سال گذشته كه آخرين آمار موجود نيز هست، مستند قرار گيرد؛ تعطيلي اين كسب و كارها روزانه حدود 1.46 هزار ميليارد تومان زيان اقتصادي مي‌بينند. بنابراين مي‌توان گفت كه بيش از دو سوم زيان اقتصادي كه به توليد ناخالص داخلي تهران تحميل مي‌شود از محل بخش عمده و خرده‌فروشي و فعاليت‌هاي خدماتي مربوط به تامين جا و خوراكي‌هاست.
انتخاب بين هزينه‌ها و شيوع گسترده
اين اعداد و ارقام مربوط به سال گذشته است و به‌طور قطع در سال جاري اين آمار قابل استناد نيست و فقط «برآوردي» است از آنچه يك تعطيلي دو هفته‌اي بر فضاي كسب‌وكارها مي‌گذارد. دولت آقاي روحاني در سالي كه با شدت گرفتن تحريم‌ها، بسته شدن مرزها و سخت‌تر شدن مراودات تجاري و فروش نفت، با بحراني به نام كرونا نيز روبرو شده، حالا براي تعطيلي دو هفته‌اي تهران با هدف قطع يا كندتر شدن زنجيره شيوع كرونا نيز تحت فشار است. افكار عمومي اين سوال را مي‌پرسد كه «چرا دولت براي كاهش هزينه‌هاي بهداشت و درمان و البته تعداد فوتي‌ها و مبتلايان دست به تعطيلي نمي‌زند؟» برخي نمايندگان مجلس از يك طرح «سه فوريتي» براي مجبور كردن دولت به تعطيلي دو هفته‌اي صحبت مي‌كنند و از شوراي شهر تهران نيز هر روز يك نفر صحبت مي‌كند و از «لزوم تعطيلي» مي‌گويد. در اين ميان هيچگاه از «بار مالي» سنگين چنين تعطيلي سخن گفته نمي‌شود. اينكه با چه «سياست جبراني» قرار است يك قرنطينه دو هفته‌اي به تهران وارد شود و چه تضميني وجود دارد كه اين اقدام نيز راهكار درستي باشد؟ تجربه ماه‌هاي گذشته نشان داده كه دولت توان مالي لازم براي اجراي سياست جبراني زيان اقتصادي كسب و كارها را ندارد و اگر هم داشت، آنقدر سيستم بروكراسي ايران پيچيده و تو در تو هست كه هيچ‌يك از اين سياست‌ها به هدف واقعي خود نرسد. نگاه كنيد به طرح پرداخت وام وديعه مسكن، بيمه بيكاري ناشي از كرونا و چندين نمونه ديگر از آنكه اين روزها فضاي رسانه‌اي، مملو از شكايت‌ها و گلايه‌هايي است كه از جانب مردم در اين باره ارايه شده است. واقعيت همين جاست. دولت براي جبران اين زيان بزرگ «پول» ندارد يا به هر دليلي، اولويت‌هاي ديگري دارد كه تعطيلي دو هفته‌اي تهران، جزو آنها نيست.
برخي اظهارنظرها درباره تعطيلي دو هفته‌اي تهران
حسينعلي شهرياري، رييس كميسيون بهداشت و درمان مجلس شوراي اسلامي: بايد تهران و كلانشهر‌ها حداقل به مدت دو هفته تعطيل شوند و براي بعد از آن هم برنامه‌ريزي اساسي صورت گيرد در غير اين صورت ما هفته آينده طرح دو فوريتي را براي الزام دولت به اين كار ارايه خواهيم كرد.
عليرضا رييسي، سخنگوي ستاد مقابله با كرونا: مخالفت رييس‌جمهور در اين خصوص وجود نداشته و تاكنون در ستاد ملي كرونا چنين موضوعي در خصوص تعطيلي سراسري تهران مطرح نشده است.
محسن هاشمي: متاسفانه ستاد ملي مبارزه با كرونا هنوز پاسخي به پيشنهاد كارشناسي شوراي شهر و مجمع نمايندگان تهران مبني بر تعطيلي دو هفته‌اي تهران نداده است. فرمانده ستاد مقابله با كرونا در تهران [عليرضا زالي]، نظر مثبت خود را نسبت به اين پيشنهاد ابراز كرده، اما ظاهرا مسوولان تصميم‌گيرنده جسارت و اراده لازم را براي اين اقدام ضروري كه موجب شكستن زنجيره ابتلا و ايجاد يك فرصت حداقلي براي بازسازي توان سيستم سلامت و كاركنان خدوم بخش‌هاي خدماتي در اين حوزه مي‌شود را ندارند.
مينو محرز، عضو ستاد ملي مقابله با ويروس كرونا: عدم تعطيلي تهران فاجعه است. آيا مي‌خواهند وضعيت از اين بدتر شود؟
نادر توكلي، معاون درمان ستاد مقابله با كرونا: براي انجام برنامه‌ريزي‌هاي بعدي و اينكه بتوانيم در حوزه بهداشت با تمركز بر قرارگاه وزارت كشور و اقدامات منسجمي كه براي افزايش تست‌ها صورت گرفته است، موفق عمل كنيم، بايد يك فاز موقت تعطيلي دو هفته‌اي در تهران را داشته باشيم تا موج بيماري اندكي كنترل شود و سپس وارد برنامه‌ريزي شويم.
حميد سوري، استاد اپيدميولوژي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي: بدون تعطيلي نمي‌توانيم نتايج موثر و موفقي به دست بياوريم. اين برنامه‌ها فقط يك وقتي به ما مي‌دهد، فقط يك مسكن كوتاه‌مدت است كه باعث مي‌شود تا دوباره اين قله‌ها و پيك‌هاي اپيدمي را كمي بالا و پايين بكنيم، اما تاثير اساسي بر رسيدن به مرز كنترل اپيدمي ندارد.
عليرضا زالي، فرمانده ستاد مقابله با كرونا در تهران: تعطيلي تهران صرفا براي كنترل اپيدمي نيست بلكه براي فرصت احيا و ايجاد بازيابي و تجديد قوا و توان كادر پزشكي است.