تبعات برخي دلسوزي‌هاي بي مورد
سيد ابوالفضل ميرقاسمي
تجربيات جهاني در زمينه فقرزدايي و محروميت‌زدايي، حاكي از آن است كه پرداخت‌هاي نقدي بلاعوض و يا برخي كمك‌هاي نقدي و جنسي مستمر سبب بدعادت شدن اقشار آسيب‌پذير و تشديد وابستگي ايشان به مستمري پرداختي توسط نهادهاي حمايتي (نظير كميته امداد و سازمان بهزيستي) و يا وابستگي به كمك‌هاي بيروني (موسسات خيريه) مي‌شود.
علاوه بر پرداخت يارانه حامل‌هاي انرژي (كه البته به‌دليل كاهش ارزش پول ملي، مبلغ آن در حال حاضر، چندان قابل توجه نيست) اخيرا نهادهاي مختلفي در عرصه محروميت‌زدايي وارد شده و به بهانه‌هاي مختلف، كمك‌هاي نقدي و جنسي متعددي را به مردم و اقشار كم‌درآمد ارايه مي‌دهند كه بيشتر، نقش مُسكن و موقتي داشته و تاثيري در توان افزايي ايشان ندارد.
از آنجايي كه دستگاه‌هاي مداخله‌گر در حوزه حمايت اجتماعي (شامل دستگاه‌هاي حاكميتي، دولتي و غيردولتي و خيلي از موسسات نيكوكاري و خيريه و يا بخش مرتبط با بنگاه‌هاي بخش خصوصي در قالب مسووليت اجتماعي) از كار همديگر خبر ندارند، چه بسا بخشي از اقشار مردم تحت پوشش چند نهاد و موسسه باشند و برعكس، بعضي‌ها از قلم افتاده باشند و هيچ حمايتي را دريافت نكنند.
در گذشته، تلاش‌هايي جهت ايجاد پنجره واحد براي ايجاد هماهنگي هر چه بيشتر در زمينه ارايه خدمات حمايتي (به‌خصوص در بين دو نهاد اصلي كميته امداد و سازمان بهزيستي) صورت پذيرفته است و انتظار مي‌رود شوراي عالي رفاه اجتماعي، نقش هماهنگي و همكاري موثرتر و كارآمدتر در بين دستگاه‌هاي ذي‌ربط را ايفا كند.
خوشبختانه اخيرا نهادهاي مختلفي در حوزه آموزش، ظرفيت‌سازي و توان‌افزايي ورود كرده‌اند و با استفاده از روش‌هاي مشاركتي و مداخله توسط تسهيلگران خبره و دلسوز سعي مي‌كنند كه در زمينه توانمندسازي روانشناختي و انگيزشي (تقويت روحيه خودباوري، اعتماد به نفس، خوداتكايي، عزت نفس، خلاقيت و نوآوري) بيشتر متمركز شوند. هرچند اين رويكرد جديد، تاثيرات مثبتي داشته است ولي در بعضي موارد، مردمي كه به كمك‌هاي بيروني وابسته شده‌اند، تمايل چنداني جهت سوادآموزي، يادگيري و مهارت‌آموزي و راه‌اندازي كسب و كار خُرد و خانگي ندارند. شايد به دليل تبعات منفي ناشي از آن كمك‌هاي حمايتي بيروني است كه بعضي از اقشار ضعيف جامعه، راحت‌طلب شده‌اند و يا به آن زندگي ساده و محقر خويش عادت كرده و ظاهرا قانع هستند و انگيزه‌اي جهت كار و تلاش و توليد و در نتيجه بهبود وضعيت زندگي خود و خانواده خويش ندارند.
به نظر مي‌رسد كه تسهيلگران بايد از طريق ارائه آموزش‌هاي مناسب در خصوص سبك زندگي، مهارت‌هاي زندگي، خلاقيت و نوآوري، ايشان را تشويق به مثبت‌انديشي، اميدواري و كار و تلاش جهت بهبود شرايط زندگي خويش كنند. همچنين از طريق معرفي كتاب‌هاي مناسب (نظير كتاب آيين زندگي از آقاي ديل كارنگي)، پخش فيلم‌هايي از وضعيت زندگي مردم ساير نقاط كه داراي شرايط مشابهي بوده‌اند ولي توانسته‌اند به تدريج از تله فقر خارج شوند و يا برگزاري بازديدهاي ميداني از ساير مناطق روستايي كه وضعيت آبادتر و بهتري دارند، مي‌تواند بسيار تاثيرگذار باشد.
اقدامات ذيل مي‌تواند به تغيير نگرش و جلب مشاركت فعال جامعه محلي در فرآيند ظرفيت‌سازي، توان‌افزايي و تحقق توسعه محلي كمك كند:
- احياي مراسم آييني و مذهبي و فرهنگي و هنري در سطح روستا كه سبب حفظ ارزش‌هاي فرهنگي و همچنين حفظ اصالت و هويت روستا مي‌شود.
- ارايه خدمات آموزشي و تقويت سرمايه‌هاي انساني، اجتماعي و مالي (از طريق پس‌اندازهاي خُرد و قرض‌الحسنه) و تلاش در زمينه احياي جنگل‌ها و مراتع (سرمايه طبيعي) و بهره‌برداري اصولي و پايدار از آنها.
- ايجاد تشكل‌هاي مناسب براي افزايش قدرت و توان جامعه محلي (نظير تاسيس شركت تعاوني فراگير و يا شركت تعاوني تامين نياز مشاغل خانگي و يا شركت تعاوني‌هاي توليدي- توزيعي متعارف).
- تلاش در زمينه به دست آوردن موفقيت‌هاي كوچك و اميدبخش نظير راه‌اندازي كسب و كارهاي بسيار ساده و خانگي كه متناسب با نياز همان جامعه محلي باشد و نيازي به اخذ مجوز و تامين سرمايه نداشته باشد (به قول معروف، سنگ بزرگ علامت نزدن است.)
- تلاش در زمينه مهارت‌آموزي و شناسايي پتانسيل‌ها و ظرفيت‌هاي محلي (مزيت‌هاي نسبي و رقابتي منطقه)
- انجام كارهاي گروهي و جمعي به خصوص در زمينه تكميل زنجيره تامين و ارزش و توزيع.
- استفاده از ظرفيت روستاها و شهرهاي همجوار و برقراري تعامل سازنده با آنها.
- شبكه‌سازي و برقراري تعامل و همكاري در بين گروه‌هاي خُرد محلي (هر گروه بايد نقش مركز رشد را ايفا كرده و بستر مناسبي براي همفكري و هم‌انديشي و چاره‌جويي جهت بررسي و تحليل اوضاع موجود و ارائه راه‌حل براي مسائل و مشكلات محلي را فراهم كند.)
- استفاده از ظرفيت فارغ‌التحصيلان بيكار در سطح روستا در زمينه بازاريابي و عرضه محصولات توليدي
- اجتناب از خام‌فروشي محصولات كشاورزي و دامي و تلاش در زمينه فرآوري آنها و ايجاد ارزش افزوده.
- تلاش در زمينه برندسازي و بهبود بسته‌بندي محصولات روستايي متناسب با نياز و سلايق مشتريان.
- استفاده از ظرفيت گردشگري اجتماع محور جهت بهبود وضعيت اقتصادي - اجتماعي روستا