يك نظامي، يك ديپلمات و يك كارشناس از چند و چون روابط ايران و امريكا در دوران بايدن گفتند
امكان و وجوب مذاكره
اعلام پيروزي جو بايدن در انتخابات رياست‌جمهوري ايالات متحده امريكا و خروج دونالد ترامپ از كاخ سفيد در ماه‌هاي پيش رو، سبب شد تا بار ديگر گفتمان مذاكره در ايران تقويت شود. گفتماني كه البته اگر تا چند سال پيش مسيري سخت را مقابل خود براي ايجاد تعامل ميان جمهوري اسلامي و دولت‌هاي اروپايي و امريكايي مي‌ديد با اقدامات صورت گرفته توسط ترامپ و تيم همراهش در كاخ سفيد، به مراتب سخت‌تر از گذشته شده و حالا مخالفان ارتباط صلح‌آميز و با حفظ اقتدار ايران و ايراني با جهان، بيشتر از پيش قدرت يافته و خود را در آستانه پيروزي در انتخابات سيزدهمين دوره رياست‌جمهوري ايران مي‌پندارند؛ با اين حال حضور بايدن در كاخ سفيد و احتمال بازگشتش به توافقنامه هسته‌اي موسوم به برجام و لغو برخي تحريم‌هاي اقتصادي اعمال شده عليه ايران و بازگشت اموال حاصل از صادرات ايران به كشور، مي‌تواند تا حد زيادي با وجود انكارهاي صورت گرفته در انتخابات رياست‌جمهوري اثرگذار باشد و طيف ميانه‌رو را مقابل تندروها تقويت كند. هر چند كه الزاما نمي‌تواند موجبات حضور پرشور دوباره مردم در پاي صندوق‌هاي راي را فراهم اورد با اين حال آنچه در اين ميان حائز اهميت است، شرط و شروط ايران براي مذاكره با امريكاست؛ شرط و شروطي كه مشاور نظامي عالي‌ترين مقام جمهوري اسلامي تا حدي از آن سخن به ميان آورده است.
راهبردهاي ديپلماتيك يك نظامي
حسين دهقان ازجمله گزينه‌هاي احتمالي اصولگرايان براي حضور در انتخابات رياست‌جمهوري 1400 به شمار مي‌رود. او كه در دولت يازدهم به عنوان وزير دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح مشغول فعاليت بود، با خداحافظي از دولت به عنوان مشاور نظامي فرمانده كل قواي جمهوري اسلامي به فعاليت پرداخت و حالا در شرايطي زمزمه‌هاي حضورش در انتخابات رياست‌جمهوري شنيده مي‌شود كه از قرار معلوم ميان او و محمدباقر قاليباف و محسن رضايي و البته علي شمخاني، به عنوان 3 گزينه باسابقه نظامي و مدعي رياست‌جمهوري آينده ايران نيز جلساتي برگزار شده است. دهقان درجريان گفت‌وگوي مفصل خود با آسوشيتدپرس كه خبرگزاري فارس اقدام به بازنشر آن كرده، تلاش دارد راهبردهايي ديپلماتيك را براي حل و فصل تخاصم‌هاي موجود ميان تهران و واشنگتن ارايه كند ولي نفس حضور او در راس قوه مجريه مي‌تواند پيامي نه چندان مثبت به طرف‌هاي غربي به همراه داشته باشد. دهقان در پاسخ به پرسشي درباره روابط تهران و دولت آينده امريكا، در ابتدا به تجربيات حاصل از مذاكره با دولت دموكرات باراك اوباما اشاره كرده و گفته است: «ايران نشان داده كه نه قابل براندازي است و نه تسليم مي‌شود. در دو دهه اخير، به خصوص در زمان آقاي اوباما، دوره‌اي را با امريكايي‌ها تجربه كرديم به نوعي دوران صلح سرد است. در اين دوران ما مذاكره كرديم، صلح كرديم و با ديپلماسي فعال با امريكايي‌ها و اروپايي‌ها كار كرديم اما در همان دوران تحريم بوديم.» او همچنين در بخش ديگري از اظهاراتش به سابقه روابط ايران و امريكا و اقدامات دونالد ترامپ عليه ايران اشاره كرده و درباره نوع نگاه تهران به مقوله ارتباط با جهان نيز گفته است: «ما دنبال ايجاد جنگ نيستيم اما مذاكره براي مذاكره و وقت دادن و وقت خريدن از طرف مقابل براي تضعيف هر چه بيشتر ملت ما و اعمال تحريم‌هاي بيشتر بر اين ملت را هم نمي‌پذيريم.» او ترامپ را اجرا‌كننده سياست‌هاي صهيونيست‌ها اعلام كرده و شكست او در انتخابات رياست‌جمهوري امريكا را «نه بزرگ» امريكا به او توصيف كرده است. دهقان درباره دولت آينده امريكا نيز گفته است: «به نظرم چيزي كه مي‌تواند شكل بگيرد، تغيير رويكرد و نگاه امريكايي‌هاست. اگر آنان ايران و قدرتش در منطقه را به رسميت بشناسند، ايران هيچ مشكلي را براي آنان ايجاد نكرده و نمي‌كند. اگر قرار باشد كه اهداف راهبردي‌شان را در منطقه ما تعريف كنند در حالي كه اين راهبردها در نقطه مقابل اهداف راهبردي ما باشد، همواره داراي تنش خواهد بود و مي‌تواند زمينه و بستر درگيري‌هايي را فراهم كند. اما ما فكر مي‌كنيم كه امريكايي‌ها در عين اينكه توسعه‌طلب و زياده‌خواه هستند، عمل‌گرا هم هستند و كمي عقلانيت در رفتارهاي‌شان وجود دارد. به عبارت ديگر، هزينه - منفعت مي‌كنند و مي‌دانند براي تصميم‌هايي كه مي‌گيرند چه هزينه‌هايي به آنها تحميل مي‌شود.» او البته مطابق معمول مذاكره درباره صنعت دفاعي ايران را رد كرده و گفته كه «ما حتما موشك مي‌سازيم و متناسب با تهديدات اين كار را مي‌كنيم. جمهوري اسلامي در هيچ شرايطي روي توان دفاعي و عناصر قدرت ملي خود با هيچ كس مذاكره نخواهد كرد.»
مذاكره از ديد يك ديپلمات
آن سوي ميدان اما يك ديپلمات واقعي نه در گفت‌وگو با رسانه‌هاي برون‌مرزي، بلكه در صفحه شخصي‌اش در شبكه اجتماعي توييتر در يادداشتي به نوع روابط ايران و دولت آينده امريكا اشاره كرده و صراحتا از مواضع اخير محمدجواد ظريف در قامت وزير امور خارجه انتقاد كرده است. وزير امور خارجه جمهوري اسلامي پيش‌تر بازگشت امريكا به برجام را بي‌نياز از مذاكره اعلام كرده بود ولي حميد ابوطالبي كه تا همين چندي پيش به عنوان مشاور سياسي رييس‌جمهوري مشغول فعاليت بود، آن را «خطايي استراتژيك» خوانده و نوشته است: «بايدن به احتمال قوي نخواهد پذيرفت بدون مذاكره به برجام بازگردد؛ و اعلام كرده خواهان مذاكره‌اي همه‌جانبه با ايران براي بازگشت و رفع تحريم‌ها است. ايران چه استراتژي روشني در اين برهه براي بازگشت طرفين دارد؟ و چه اهدافي را براي تامين منافع ملي دنبال خواهد كرد؟ ترامپ منطقه را هم به برجام گره زده است، لذا معضلات ايران و امريكا ديگر منحصر به مسائل هسته‌اي نبوده و تمام مشكلات فيمابين را دربر مي‌گيرد؛ از اين رو، رفع تمامي تحريم‌ها و بازگشت مطمئن طرفين نيازمند اجماعي ملي براي حضور در ميز مذاكره خواهد بود.» اين ديپلمات ايراني همچنين درباره برخي اظهارات مطرح شده در ايران به عنوان شروط مذاكره با امريكا نوشت كه «مبناي هر مذاكره در سياست خارجي، نه قابل اطمينان بودنِ طرفين است و نه قابل اعتماد بودن و نه دست برداشتن از خلق و خو؛ چنين امكاني در هيچ كجاي دنياي روابط بين‌الملل وجود ندارد. هدف مذاكره در روابط خارجي، صرفا تامين منافع ملي است؛ نه ايجاد تغيير در مسوولان كشورها.» او همچنين خواستار حل و فصل معضلات موجود ميان ايران و امريكا به صورت يكجا شد و نوشت: «چنانچه مشكلات ايران و امريكا يكجا حل و فصل نشود، اجتماعيات و سياست و اقتصاد ايران همواره دستخوش تغييرات سياسي در امريكا، تحولات مخرب منطقه‌اي و تابعي از تصميمات ديگران و هزينه‌هاي ناشي از آن خواهد بود. منطق علوم اجتماعي، غير از اين حكم نمي‌كند. لذا هرگونه رد يا تعليقِ مذاكرات، حل ناقص و بدون راهبرد، شروط مبهم پيش از مذاكرات و بازگشتِ امريكا و ايران بدون مذاكره واقعي به برجام، خطاهايي اساسي و استراتژيكند كه نتيجه‌اي را جز خدشه‌دار كردن منافع ملي ايران رقم نمي‌زنند.»
موانع داخلي به روايت يك تحليلگر
حشمت‌الله فلاحت‌پيشه، رييس كميسيون امنيت ملي دهمين دوره مجلس شوراي اسلامي، سومين چهره‌اي بود كه روز گذشته درباره مذاكره ايران و امريكا اظهارنظر كرد. گفته‌هاي او نيز به نوعي در پاسخ به اظهارات وزير امور خارجه جمهوري اسلامي بود. اين تحليلگر مسائل جهان برخلاف ابوطالبي كه بازگشت امريكا را فرآيندي حقوقي دانسته بود، معتقد است كه «برگشت به برجام كار دشواري نيست؛ هم براي ايران و هم براي امريكا و صرفا نيازمند يك عزم سياسي است.» او همچنين مخالفان داخلي حل معضلات بين تهران و واشنگتن را عاملي پررنگ دانسته و تاكيد كرده كه «در مقطع كنوني آنچه بيش از ارتباط به خود برجام داشته باشد، موانع داخلي ايران و امريكاست.» فلاحت‌پيشه البته مذاكره با امريكا را شمشيري دولبه توصيف كرده ولي با تاكيد بر لزوم دوري ايران از تحريم‌ها، خاطرنشان كرده است: «واقعيت اين است كه هر كس بتواند ايران را از تحريم دور كند، خدمت كرده است و هر فرد يا هر جرياني كه تحريم‌ها را براي ايران تحكيم كند، مرتكب خيانت شده است و خيانت به كشور هم افتخار نيست. اكنون كه اميد تغيير نسبي وضعيت در عرصه بين‌المللي وجود دارد فرصت‌سوزي به هيچ وجه مورد پذيرش واقع نمي‌شود و بلكه حماقت است. پس تاكيد مي‌كنم اگر شرايط بين‌المللي مهياي رفع تحريم‌ها باشد و برخي در جهت حفظ كردن تحريم‌ها قدم بردارند هم حماقت كرده‌اند هم خيانت.»