چرا مسكو در برابر ژست‌هاي نظامي آنكارا، سكوت اختيار كرده است؟
اردوغان به دنبال حضور نظامي
در آذربايجان
ترجمه: هديه عابدي
دولت تركيه از مجلس اين كشور مجوز گرفته تا در جمهوري آذربايجان حضور نظامي داشته باشد و اين نشان مي‌دهد رجب طيب اردوغان در پس توافق با روسيه براي ايجاد مركز نظارت مشترك بر آتش‌بس قره‌باغ، هدف‌هايي در سر دارد. به نظر مي‌رسد حتي پس از آنكه روسيه ميان آذربايجان و ارمنستان توافق آتش‌بس برقرار كرد و نيروهايي را براي نظارت بر اين روند در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ كوهستاني مستقر كرد، اردوغان همچنان به دنبال حمايت جدي از متحد خود يعني آذربايجان باشد. اخيرا پارلمان تركيه به اردوغان اجازه داده است تا به آذربايجان نيروي نظامي اعزام كند؛ اين در حالي است كه آنكارا و مسكو بر سر جزييات مركز نظارت مشترك بر آتش‌بس كه قرار است در آذربايجان و به دور از منطقه درگيري قره باغ باشد، با يكديگر اختلاف‌نظر دارند. اين مجوز يك‌ساله به اردوغان اجازه مي‌دهد تا درباره زمان، مكان و ابعاد ماموريت‌هاي نظامي تصميم‌گيري كند. اين مجوز براي حضور از پيش تعيين شده سربازان تركيه در مركز نظارت مشترك، تعهدات اين كشور در قبال آذربايجان در چارچوب قرارداد دوجانبه «مشاركت استراتژيك و حمايت متقابل» و همچنين اهداف ديگري از جمله اجراي آتش‌بس، جلوگيري از اعمال خشونت، ايجاد صلح و ثبات در منطقه و حفاظت از منافع تركيه خواهد بود.
اما چرا اردوغان اصلا به چنين مجوزي نياز دارد؟
ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه ضمن توافقي كه در تاريخ 10 نوامبر ترتيب داد، مخالفت خود را با حضور نيروهاي حافظ صلح تركيه در منطقه قره‌باغ اعلام كرد. گفت‌وگوهاي دو كشور حاكي از آن است كه نقش تركيه در اين مناقشات به حضور كارشناسان نظامي در مركز نظارت مشترك و نظارت آنكارا با استفاده از هواپيماهاي بدون سرنشين محدود شده است و آنها حق انجام هيچ گونه ماموريت نظامي عملياتي از جمله نظارت مستقيم بر روند آتش‌بس در داخل محدوده مشخص شده و جلوگيري از نقض آتش‌بس را ندارند.
علاوه بر اين، سربازان تركيه هم‌اكنون بر اساس توافقنامه همكاري استراتژيك و حمايت متقابل كه در سال 2010 امضا شد، در خاك آذربايجان حضور دارند. آنها عملا در برنامه‌ريزي و سازماندهي جنگ در منطقه قره‌باغ و استفاده آذربايجان از هواپيماهاي بدون سرنشين مسلح ساخت تركيه در طول درگيري‌ها سهيم بوده‌اند. شايد برخي تصور كنند اين مجوز براي تضمين قانوني حقوق نظامياني كه از قبل در آذربايجان حضور داشتند ضروري بوده است، چراكه خدمت در خارج از كشور به اين سربازان مزاياي اضافي مي‌دهد. اما با اين حال هنوز همچنين حركتي به نظر نشانه‌اي از تلاش تركيه براي آمادگي فراتر از چيزي است كه با روسيه براي ايجاد مركز نظارت مشترك توافق كرده‌اند. ممكن است آنكارا براي اتفاقات ديگري نظير مداخله نظامي و حتي جنگ به فكر حضور نظامي باشد. يونال چويكوز، سفير سابق تركيه در باكو و يكي از اعضاي كنوني كميسيون امور خارجه مجلس اين كشور معتقد است كه اين مجوز بسيار گسترده‌تر از چيزي است كه مركز مشترك به آن نياز دارد. وي در گفت‌وگو با المانيتور گفت: «من فكر مي‌كنم اردوغان سعي دارد دامنه اين مساله را گسترش داده و از آن براي سياست داخلي استفاده كند. توافقنامه همكاري استراتژيك و حمايت متقابل براي ما كافي است.» با اين وجود چويكوز معتقد است كه ارجاع به توافقنامه مشاركت استراتژيك و حمايت متقابل نيز اقدامي پرخطر است، چراكه اين سند شامل قوانيني مشابه اصل دفاع جمعي ناتو است. بر اساس بند 2 اين توافقنامه در صورت حمله نظامي به يكي از طرفين، طرف ديگر مي‌تواند مطابق با ماده 51 منشور سازمان ملل در مورد دفاع از خود، از آن حمايت كند. بندهاي 7 و 8 اين توافقنامه نيز به هماهنگي فرماندهي نظامي و تجهيزات، زيرساخت‌ها و پشتيباني لجستيكي در عمليات مشترك نظامي تحت بند 2 اشاره دارد. بنابراين دولت تركيه با مراجعه به اين توافقنامه عملا مجوز جنگ را به دست آورده است. چويكوز ادامه مي‌دهد: «اگر چنين هدفي وجود داشته باشد، اين حكم نياز به مجوز جداگانه را برطرف مي‌كند.» آيدين سزر، يكي از منتقدان برجسته ترك در روسيه نيز به همين ترتيب درخواست مجوز اردوغان از پارلمان تركيه را زير سوال برد و تاكيد كرد كه اكنون پس از تسلط روسيه بر اين موضوع و ايجاد توافق آتش‌بس، احتمال وقوع مجدد جنگ بعيد است. وي در مصاحبه با المانيتور گفت: «مركز نظارت مشترك با روس‌ها نيازي به حضور نيروهاي نظامي ندارد. اين محل مركز مشاوره‌هاي فني خواهد بود.»
وي افزود: «هيچ راهي براي مداخله تركيه در برابر تخلفات احتمالي وجود ندارد. هر گونه تخلف از سوي ارمنستان به ضرر اين كشور خواهد بود و حتي در صورت چنين اتفاقي، روسيه كشوري است كه مي‌تواند در آن مداخله كند.» به گفته سزر، سياست داخلي تنها توجيه باقي مانده است. چنين مجوزي، اين پيام را به افكار عمومي تركيه مي‌دهد كه اين كشور هنوز هم از لحاظ نظامي در آذربايجان فعال و بانفوذ است. وي افزود: «ما هم‌اكنون طبق بند 2 توافقنامه همكاري استراتژيك و حمايت متقابل مشاوران و مربيان نظامي در آذربايجان داريم. آنها با مجوز مجلس به آذربايجان نرفته‌اند. آنها براي آموزش‌هاي نظامي رفته و در آنجا ماندند. اكنون ممكن است مشكلي در مورد حقوق زيردستان آنها به وجود آمده باشد، بنابراين چنين مجوزي مي‌تواند اقدامي براي حل اين مشكل باشد. اما از نظر سياسي چنين حركتي كاملا بي‌معناست. اين كار آذربايجان را ضعيف جلوه مي‌دهد، با اينكه اين كشور توانسته تمامي مناطق اشغال شده و بخش‌هايي از قره‌باغ را از ارمنستان باز پس گيرد.»
سزر معتقد است كه حاميان روسيه در آذربايجان نسبت به افزايش نفوذ سياسي و نظامي تركيه در اين كشور ناراحتند، اين در حالي است كه طرفداران تركيه و غرب، بازگشت روسيه به كشورشان را بد مي‌دانند. او چنين ادامه مي‌دهد كه اگرچه چنين اختلاف‌نظرهايي عملا بيان نمي‌شود، اما الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان در تلاش است تا هر دو كشور تركيه و روسيه را در موضوع قره‌باغ راضي نگه دارد.
در داخل، رسانه‌هاي تركيه كسب اين مجوز را نشان‌دهنده نفوذ روزافزون تركيه از خاورميانه و آفريقا تا قفقاز و آسياي ميانه توصيف كرده و بر پيوند قومي و اشتراكات تاريخي تركيه و آذربايجان تاكيد كردند. بسياري از رسانه‌هاي طرفدار دولت براي مقالات خود از يك تيتر مشترك استفاده كردند: «اتحاد دوباره پس از 102 سال! سربازان تركيه به آذربايجان اعزام مي‌شوند». در اين گزارش‌هاي تكراري مي‌خوانيم: «102 سال پس از نجات باكو از دست اشرار ارمني و اشغالگران بلشويك، سربازان ترك بار ديگر به ماموريت صلح در آذربايجان اعزام مي‌شوند. اتحاد دوباره يك ملت و دو كشور بار ديگر در تاريخ ثبت و به جهان ثابت شد. تركيه با ايجاد كريدور صلح از درياي خزر تا درياي مديترانه، ضمن كنترل اين منطقه حساس و استراتژيك، صلح، آرامش و ثبات را در منطقه و جهان برقرار مي‌كند.» در اين گزارش‌ها اشاره شده كه تركيه در حال حاضر در 15 كشور در آسيا، آفريقا و اروپا نيروي نظامي دارد.
طبق توافق 10 نوامبر، آذربايجان مي‌تواند از طريق يك مسير حمل و نقل جديد، به جمهوري خودمختار نخجوان متصل شود؛ منطقه‌اي كه بخشي از آذربايجان محسوب مي‌شود، اما از سرزمين اصلي اين كشور جدا افتاده و در دل كشور ارمنستان واقع شده است. اين منطقه مرز بسيار كوچكي با تركيه نيز دارد. همين بند از توافق باعث بالا رفتن بيش از حد انتظارها در تركيه شده است: ترك‌ها اكنون انتظار دارند كريدور نخجوان، آنها را به جمهوري‌هاي ترك‌زبان آسياي ميانه متصل كرده و مسيرهاي تجاري جاده ابريشم را احيا كند.
در حقيقت بر اساس توافق جديد، نيروهاي نظامي روس هشت سال پس از خروج از پايگاه قبله در آذربايجان، دوباره به اين كشور بازمي‌گردند. مسكو نشان داده كه در منطقه قفقاز چه كسي حرف آخر را مي‌زند. بنابراين، مي‌توان درك كرد كه چرا به ايجاد مركز نظارت مشترك با تركيه رضايت داده و در برابر ژست‌هاي نظامي آنكارا، سكوت اختيار كرده است. شايد دو طرف در بيانيه‌هاي رسمي به چالش‌ها و مشكلات موجود اشاره‌اي نكنند، اما اين مسائل در سطح فني خود را بروز مي‌دهند. در جريان مذاكرات دو روزه هفته گذشته در آنكارا، دو طرف نتوانستند در مورد جزييات فني به توافق برسند. طرف ترك ظاهرا خواستار استقرار گروه كوچكي از نيروهاي نظامي خود در منطقه قره‌باغ كوهستاني و در كنار نيروهاي حافظ صلح روس بوده، اما مسكو تنها با نظارت پهپادي آنكارا موافقت كرده و اجازه حضور نيروهاي ترك در منطقه درگيري را نداده است. بن‌بست در مذاكرات در نهايت باعث شد هيات روس براي مشورت به مسكو بازگردد.
منبع: المانيتور