برندگان و بازندگان اصلاح بنزيني

گروه اقتصادي

با گذشت بيش از يك سال از اجراي طرح اصلاح قيمت بنزين توسط سران سه قوه در آبان سال گذشته، مركز پژوهش‌هاي مجلس به بررسي وضعيت متضررين اصلاح بنزيني پرداخته و نشان داده حدود 32 ميليون نفر در كشور كه عمدتا براي دهك‌هاي با درآمد بالا قرار دارند، از اين سياست زيان ديده‌اند. خانواده‌هاي زيان‌ديده در دهك‌هاي هشتم تا دهم قرار دارند. با استناد به اين گزارش زيان‌ديدگان اصلاح قيمت بنزين، 41.53درصد از كل افراد جامعه هستند. باتوجه به اينكه گزارش اين نهاد‌، مهم و رسمي تلقي مي‌شود، سوال در اين است كه چرا پيش از اجراي اين طرح، تحقيقات و گزارش‌هاي اينچنيني منتشر نمي‌شود؟ البته خبرگزاري فارس عنوان كرده كه اين گزارش كه اخيرا منتشر شده، يك هفته پس از اجراي افزايش 300درصدي قيمت بنزين انجام شده اما «به تازگي مجوز انتشار گرفته است.» نكته ديگري كه در اين گزارش نهفته است، افزايش حدود 3 هزار ميليارد توماني منابع نسبت به مصارف است. طبق آنچه وزارت نفت منتشر كرده، منابع حاصل از اين طرح 33 هزار و 800 ميليارد تومان بوده كه 30 هزار ميليارد تومان آن براي كمك به 60 ميليون ايراني درنظر گرفته شده اما مشخص نيست مابقي براي چه كاري است. هر چند به نظر مي‌رسد به بودجه وارد نشده است. 

اعلام متضررين پس از اجراي طرح
بازوي كارشناسي مجلس كه يك هفته پس از اجراي طرح افزايش قيمت بنزين به سراغ بررسي متضررين اين طرح رفته بود، در گزارشي به ضرر سه دهك با درآمد بالا اشاره كرد اما به باور اين نهاد متضررين مطلق فقط دهك‌هاي 8 و 9 و 10 هستند و حتي در دهك‌هاي پايين‌تر نيز خانواده‌هايي قرار دارند كه به دليل مصرف بنزين به هر دليلي، جزو زيان ديدگان اين طرح محسوب مي‌شوند. براساس آنچه اين گزارش از ميزان مصرف دهك‌هاي مختلف درآمدي در شهر و روستا از بنزين منتشر كرده، بيشترين مصرف بنزين در شهرها در دهك دهم با متوسط مصرف 92.5 ليتر در روز و كمترين مصرف نيز در دهك اول با 20.4 ليتر برآورد شده بود. از سوي ديگر مصرف دهك دهم و اول در خانوارهاي روستايي به ترتيب 65.7 و 8.4 ليتر در روز تخمين زده شد. بنابراين ميانگين مصرف بنزين در سه دهك شهرنشيني كه بيشترين ضرر را ديده‌اند، حدود 80 ليتر در روز است. اين رقم براي روستاييان 54.3 ليتر در روز بود. مركز پژوهش‌ها معتقد است افزايش ميزان مصرف بنزين با بالاتر رفتن دهك درآمدي، يعني برخورداري از يارانه انرژي بيشتر در شرايطي كه قيمت‌ها پايين است و به آنها يارانه بيشتري تعلق مي‌گيرد. هر چند به باور اين نهاد براي بررسي متضررين و منتفعين اين سياست لازم است تغييراتي كه افزايش قيمت بنزين و يارانه‌هاي حمايتي بر رفاه خانواده‌ها داشته، بررسي شود. 
جبران زيان دهك‌هاي اول تا هفتم
مركز پژوهش‌ها در ادامه گزارش خود مقاديري كه هر دهك براي جبران هزينه‌هاي خود نياز دارد، بررسي كرده است. بر اين اساس يارانه‌هاي معيشتي كه به دهك‌هاي اول تا هفتم پرداخت مي‌شود، بالاتر از مبالغي است كه خانوارهاي حاضر در اين دهك‌ها براي جبران زيان خود، نياز دارند. به عنوان مثال دهك اول درآمدي در شهر نياز به 48 هزار و 690 تومان براي جبران رفاه از دست رفته‌اش دارد؛ در حالي كه 166 هزار و 115 تومان يارانه دريافت مي‌كند. ميزان يارانه پرداختي به دهك اول درآمدي در روستاها 152 هزار و 109 تومان است در حالي كه اين دهك براي جبران رفاه خود به 18 هزار و 571 تومان نياز دارد. حركت به سمت دهك‌هاي با درآمد بالاتر، علاوه بر افزايش مبلغ جبران رفاه از دست رفته، يارانه كاهش پيدا مي‌كند. به گونه‌اي كه سه دهك آخر عملا يارانه‌اي نمي‌گيرند. با استناد به اين گزارش ميانگين رفاه از دست رفته از سه دهك درآمدي بالاتر، 165 هزار تومان براي خانواده‌هاي شهري و 102 هزار و 756 تومان براي خانواده‌هاي روستايي است. آنچه مركز پژوهش‌ها بر آن تاكيد دارد، منفعت بيشتر در دهك‌هاي درآمدي پايين از افزايش قيمت بنزين است، چراكه اولا مصرف بنزين كمتري دارند و ثانيا به دليل بعد خانوار، يارانه معيشتي بيشتري دريافت مي‌كنند.  تاكيد اين نهاد پژوهشي در حالي است كه با استناد به گزارش 25 آبان «ميراث اصلاح بنزيني» قيمت يك سبد مشخص از كالاي خوراكي در فاصله آبان 98 تا آبان سال جاري حدود 26درصد افزايش داشته است. بنابراين اگر نه فقط از بعد يارانه‌هاي معيشتي و جبران رفاه خانوارها بلكه از بعد هزينه‌هاي ساير كالا و خدمات نيز اين طرح مورد بررسي و موشكافي قرار گيرد، زيان دهك‌هاي با درآمدهاي پايين‌تر محتمل‌تر خواهد بود، چراكه اين دهك هزينه بيشتري بر مواد غذايي مي‌دهند كه پس از اجراي اين طرح افزايش‌هاي چند باره پيدا كرد. 

صددرصد دهك‌هاي با درآمدهاي بالا متضرر شده‌اند
در بخش ديگري از اين گزارش، سهم خانوارهاي متضرر در دهك‌هاي مختلف درآمدي در شهر و روستا برآورد شده است. براساس آن متضرران شهري اين طرح در دهك‌هاي اول تا هفتم بين 2 تا 27.8درصد است كه 13.5درصد از كل خانواده‌هاي شهري يا يك ميليون و 703 هزار و 309 را شامل مي‌شود. تعداد خانوارهاي متضرر در هفت دهك پايين درآمدي در روستاها نيز بين 0.39 تا 6.1درصد است كه 2.89درصد از كل روستاييان يا 114 هزار و 279 را در بر مي‌گيرد. با استناد به اين گزارش كل خانواده‌هايي كه از اين طرح متضرر شدند با فرض ضرر كامل دهك‌هاي هشت تا 10، 41.5درصد يا 10 ميليون و 423 هزار و 790 يا 32 ميليون و 374 هزار و 450 نفر است. اما نكته نگران‌كننده در اين گزارش كه البته يك هفته پس از اجراي طرح افزايش 300درصد قيمت بنزين به نمايندگان داده شد، ضرر يك ميليون و 817 هزار و 588 خانوار يا 6 ميليون و 682 هزار و 412 نفري است كه در دهك‌هاي اول تا هفتم زندگي مي‌كنند. اگر براي اين تعداد خانوار چاره‌اي انديشيده نشود، چه‌بسا دهك درآمدي شان تغيير كند و به دهك‌هاي پايين‌تر بروند. در اين صورت چه‌بسا فقر مطلقي كه در آن گرفتار مي‌شوند، به نسل‌هاي آتي شان نيز منتقل شود. 

52درصد از متضررين، خودرو دارند
در بخش ديگري از گزارش مركز پژوهش‌ها نيز برآورد شده كه تنها 52.72درصد از متضررين خودرو دارند كه شامل 26 ميليون و 516 هزار و 824 نفر است. مابقي متضرران خانوارهاي بدون خودرو هستند كه جمعيتي بالغ بر 5 ميليون و 857 هزار و 626 نفر دارند. 

چقدر درآمد نصيب دولت شد؟
با گذشت يك سال از اجراي سياست اصلاح قيمت بنزين، ‌هنوز يك گزارش مستند در رابطه با منابع و مصارف اين طرح ازسوي دولت منتشر نشده است. يكي از مهم‌ترين ايرادات اجراي اين سياست در همان آبان ماه سال گذشته، از لحاظ اجرايي «عدم اطمينان مردم و برخي نمايندگان مجلس از اختصاص تمامي منابع حاصل از افزايش قيمت به خانواده‌هاي كم‌درآمد» بود. به عبارت بهتر با توجه به كسري بودجه دولت، اين ادعا براي بسياري از افراد به ‌طور كامل باورپذير نبود. علاوه ‌بر اين، ارايه برخي اطلاعات غيردقيق توسط مخالفين طرح و عدم شفاف‌سازي دولت در مورد منابع حاصل به اين مساله دامن زد. با اين حال پيش از اجراي سياست افزايش قيمت بنزين، سازمان برنامه و بودجه پيش‌بيني كرده بود منابع حاصل از افزايش قيمت بنزين در آبان‌ ماه 98 با لحاظ درآمد ناشي از صادرات اين فرآورده نفتي 33 هزار و 877 ميليارد تومان در سال باشد. بيش از 30 هزار ميليارد تومان اين رقم صرفا براي پرداخت يارانه نقدي وعده داده شده موردنياز است. باتوجه به نزديكي درآمد خانوار در دهك‌هاي 6 و 7 و 8 و دشواري شناسايي 7 دهك پايين براي پرداخت يارانه، به احتمال زياد بر تعداد خانوارهاي متقاضي و دريافت‌كننده بسته حمايت نقدي افزوده خواهد شد. بدين ترتيب پيش‌بيني مي‌شود، در عمل كل منابع حاصله (33.8 هزار ميليارد تومان) صرف حمايت شده و حتي اين خطر وجود دارد كه طرح با كسري نيز مواجه شود.