بازارگرداني، چالش بزرگ صندوق‌هاي ETF
امير سيدي
صندوق‌هاي اي‌اتي‌اف (ETF) يك اتفاق مثبت براي بازار سرمايه ايران بود و بخش عمده‌اي از رونق بورس در ابتداي سال جاري به واسطه همين عرضه‌هاي در قالب آي‌تي‌اف بود كه موجب روي آوردن خيل عظيمي از مردم به سمت بازار شد. از آنجا كه اين صندوق‌ها درگاه توزيع شبكه بانكي بودند، عرضه آنها موجب شد كه عده زيادي از مردمي كه واحدهاي اين صندوق را از طريق شبكه بانكي خريداري كرده بودند، اقدام به دريافت كد بورسي كردند و به اين ترتيب وارد بازار شدند. اين صندوق‌ها به مرور به واسطه منع نوسان و نداشتن حجم مبنا، به ابزاري پرمعامله تبديل شد. در بورس‌هاي جهاني يكي از دلايل رشد در سال‌هاي اخير، گسترش اي‌تي‌اف‌ها بوده زيرا اين صندوق‌ها معمولا ميان افراد دست به دست مي‌شوند كه اين امر موجب نمي‌شود سهام لزوما توسط اي‌تي‌اف در مقياس وسيع خريد و فروش شود و يك دارايي ثابت از شركت در‌اي تي اف باقي مي‌ماند. همين صندوق‌ها يك ثباتي به بورس‌هاي جهاني داده و حجم معاملات را افزايش دادند. اما آنچه در جريان ورود اي‌تي‌اف‌ها به بورس ما رخ داد و خوشايند نبود، اين بود كه هيچ فكري براي بازارگرداني اين صندوق‌ها در بازار نشد. بازارگرداني اي‌تي‌اف به اين صورت است كه بازارگردان به صدور و ابطال واحدهاي سرمايه‌گذاري در صندوق دسترسي دارد و از آن طرف آنها را در بازار خريد و فروش مي‌كند. اين رويكرد موجب مي‌شود كه مثلا اگر ان‌اي‌وي (NAV) يك صندوق مثلا در مورد دارايكم، 25 هزار تومان است، براي بازارگردان مقرون به صرفه باشد كه آن را مثلا 24 هزار و 800 تومان در بازار خريداري كند و 25 هزار تومان ابطال كند. در اين خصوص مدير صندوق هم مي‌تواند زماني كه ابطال آمد، از سهام صندوق به ميزان يك واحد كه 25 هزار تومان است، به فروش برساند و آن يك يونيت را تسويه كند. بر اين اساس يك رابطه مالي ميان يونيت صندوق و سهام صندوق، به بازار وجود دارد كه باعث مي‌شود صندوق اي‌تي‌اف هميشه نزديك به ان‌اي‌وي خودش معامله شود. از آنجايي كه ركن بازارگرداني در اي‌تي‌اف‌هاي ما به درستي پيش‌بيني نشده بود، قيمت اين صندوق (دارايكم) قيمتش از ان‌اي‌وي انحراف قابل توجهي داشته باشد. در زمان بازگشايي ان‌اي‌وي آن حدود 23 تا 24 هزار تومان بود به اين دليل كه هنوز همه مردم نتوانسته بودند واحدهاي سرمايه‌گذاري‌شان را فعال كنند، اما به مرور افزايش تقاضا باعث شد قيمت اين صندوق تا 32 هزار تومان هم بالا برود كه نهايتا ناظر بازار جلوي رشد قيمت بيشتر آن را گرفت، وگرنه قيمتش بالاتر هم مي‌رفت. در زمان برگشت قيمت هم ديديم كه وقتي واحدها توسط افراد عرضه شد، با اينكه ان‌اي‌وي آن بالا بود، قيمت پايين آمد. نگاهي به وضعيت دارايكم در دو هفته اخير بازار هم نشان مي‌دهد كه ان‌اي‌وي صندوق مثلا از حدود 20 هزار تومان تا 26 هزار تومان رشد كرده اما قيمت يونيت صندوق از 18 هزار تومان به حدود 19 هزار تومان (ارقامي در همين حدود) رسيده و در اين حول و حوش نوسان دارد. همه اينها به اين خاطر اين بود كه بتواند ان‌اي‌وي را با قيمت بازار مچ كند كه اين ركني بسيار لازم براي حفظ كارآمدي اين صندوق‌ها به شمار مي‌آيد و به جذابيت‌شان اضافه مي‌كند. همان‌طوركه اشاره شد، يكي از مهم‌ترين جذابيت‌هاي ETFها اين است كه خريد و فروش‌شان معاف از ماليات است و كارمزد كمتري هم دارند. صندوق دارايكم تخصصي است و ما اي‌تي‌اف‌هاي ديگري هم در بازار داريم كه بازارگرداني مي‌شوند. دارايكم، پالايشي يكم و داراسوم كه در راه است جزو اي‌تي‌اف‌هاي دولتي هستند كه مجموعا ورودشان به بازار اتفاق مثبتي براي بورس محسوب مي‌شود اما متاسفانه هنوز براي بازارگرداني آنها فكر درستي نشده كه البته هنوز هم دير نشده و بايد براي بازارگرداني و تطبيق قيمت معاملات با ان‌اي‌وي‌شان فكري شود. انجام اين كار اقدامي پرسود است كه در خصوص دارايكم پيشنهاد مي‌شود بازارگردان بانك‌هاي زيرمجموعه اين صندوق، بازارگرداني اين‌اي‌تي‌اف را نيز برعهده بگيرند. آنچه در جريان بازگشايي نماد پالايشي يكم صورت گرفت مي‌تواند موجب دلسردي بازار نسبت به اين صندوق‌ها شود. در اين خصوص به دليل سقوط قيمت نمادهاي پالايشي، فاصله پذيره‌نويسي تا بازگشايي اين نماد بسيار زياد شد كه اين رويه غيرمنطقي بوده و براي آنهايي كه در اين صندوق ورود كردند، دلسردكننده است. در اين خصوص بهتر بود تخفيف اين اي‌تي‌اف به قيمت روز بازگشايي منوط مي‌شد؛ به اين صورت كه براساس قيمت روز بازگشايي، به نماد 20 درصد تخفيف داده مي‌شد كه براين اساس بازگشايي هم بسيار سريع‌تر اتفاق مي‌افتاد. اميدوارم از چالش‌هاي قبلي درس لازم گرفته شده باشد و شاهد آن باشيم كه اي‌اي‌تي‌اف‌ها با سرعت و قدرت بيشتري در بازار فعاليت كنند.