حل مساله و مهار كرونا
طاهر جمشيدزاده
اين روزها در جاي‌جاي ايران كمتر كسي را مي‌توان يافت كه پس از۱۰ماه جولان بيماري كرونا در ايران و به تبع آن در جهان با مخاطرات اين ويروس كه جان بشر پست‌مدرن مازارتي‌سوار پنت‌هاوس‌نشين را نشانه گرفته و در كمين تك‌تك ما در صورت عدم رعايت شيوه‌نامه‌هاي بهداشتي به تماشا و نظاره نشسته كه جان بستاند آگاه نباشد و در واقع اين مساله حكايت اين شعر الف- بامداد شاعر شهير ايراني است: (ما بيرون زمان ايستاده‌ايم/در مردگان خويش نظر مي‌بنديم/با طرح خنده اي/و نوبت خود را انتظار مي‌كشيم/بي هيچ خنده‌اي!)
با خود اين پرسش را مطرح كنيم كه واقعا اشكال كار كجاست؟! واقعا ما را چه شده است كه اين‌گونه بي‌محابا بين مرگ و زندگي اين روزها با اشتباه سهوي و ندانم‌كاري صورت اول را انتخاب مي‌كنيم. بهتر است كمي بيشتر با خود خلوت كرده و انديشه كنيم كه اشتباه كجاست و چاره كار به جاي بي‌مبالاتي و بي‌تفاوتي و راه روشن نجات و رستگاري از اين ويروس منحوس و چموش در چيست؟!
بسياري از مردم حل مساله (Problem solving) را عالي‌ترين نمونه انديشيدن قلمداد مي‌كنند. در كار حل مساله مي‌كوشيم به هدفي برسيم ولي وسيله حاضر و آماده‌اي براي اين كار در اختيار نداريم. بايد هدف را به پاره هدف‌ها و اين پاره هدف‌ها را نيز به هدف‌هاي جزيي‌تر تقسيم كنيم تا سرانجام به سطحي برسيم كه ابزار دستيابي فراهم و مهيا شود.براي مثال فرض كنيد محبوريد شماره رمز قفلي را كشف كنيد.تنها اطلاعي كه در اختيار داريد اين است كه شماره رمز عددي۴رقمي است و با رسيدن به هر رقم صحيح صداي تق خواهيد شنيد.هدف كلي، كشف شماره رمز است.بسياري از مردم به جاي آنكه سعي كنند به صورت همزمان هر۴رقم را با روش كورمال كشف كنند، نخست هدف كلي را به ۴پاره هدف تقسيم مي‌كنند كه هر يك مربوط به يكي از ارقام شماره رمز است. نخستين پاره هدف، پيدا كردن رقم اول است.براي اين كار، روش خاصي در پيش مي‌گيريد؛ قفل گردان را به آرامي مي‌چرخانيد در حالي كه منتظر شنيدن صداي تق هستيد.پاره هدف دوم، پيدا كردن رقم دوم است و براي اين كار همان شيوه قبلي را به كار مي‌گيريد.در مورد ساير پاره هدف‌ها نيز به همين شيوه عمل مي‌كنيد.راهبردهايي كه مردم براي تجزيه و آناليز هدف‌ها به پاره هدف‌ها برمي‌گزينند از موضوعات اساسي در حل مساله است.نكته مهم ديگر نحوه بازنمايي مساله است چون اين نيز عامل موثري در حل مساله محسوب مي‌شود.موفقيت در حل مساله نه تنها تابع راهبرد تجزيه مساله به عناصر آن است بلكه به نحوه بازنمايي مساله (Representation) نيز بستگي دارد.گاه بازنمايي گزاره‌اي سودمند است و بعضي وقت‌ها نيز بازنمايي ديداري يا تجسمي كارآمدتر است.بسياري از مردم براي حل اين مساله، راه بازنمايي گزاره‌اي را در پيش مي‌گيرند و حتي سلسله معادله‌هايي را روي كاغذ مي‌آورند، اما در اندك زماني سردرگم مي‌شوند.حل اين مساله از راه بازنمايي ديداري به مراتب آسان‌تر است.كافي است در ذهن خود تصويري از بالارفتن كوهنوردي را با تصويري از او در حال پايين آمدن از كوه، روي هم قرار دهيد.در ذهن خود كوهنوردي را در پاي كوه و كوهنورد ديگري را در قله كوه در نظر آوريد.اين دو كوهنورد صرف نظر از اينكه با چه سرعتي حركت كنند، در لحظه معيني از روز«مسلما وقت معيني از روز- سر ساعت واحد- نخواهد بود.به خاطر «يكنواخت نبودن سرعت حركت در هيچ شرايطي» در واقع هيچ زمان و مكان معيني مطرح نيست.فقط كوهنورد دو بار از نقطه‌اي مي‌گذرد واين نقطه نيز مسلما ثابت نتواند بود.»در نقطه‌اي از كوره راه به هم خواهند رسيد.بنابراين، در طول كوره راه حتما نقطه‌اي وجود دارد كه كوهنورد در رفت و برگشت خود دقيقا در وقت معيني از روز از آن رد شده است.بعضي از مساله‌ها نيز، هم با دستكاري گزاره‌ها و هم با دستكاري صورت‌هاي ذهني قابل حل هستند؛ در خصوص پيشگيري، كنترل و مهار كرونا در واقع حل مساله غامض اين بيماري چموش منحوس كه شبيه قضيه كيلي در رياضي لم‌دار شده است مستلزم تجزيه هدف به پاره هدف‌هايي است كه وصول به آنها «رعايت شيوه‌نامه‌هاي بهداشتي و مسائل در قرنطينه ماندن» سهل‌تر است.راهبردهاي معمول در اين تجزيه و آناليز شامل كاهش تفاوت بين وضعيت موجود و وضعيت هدف، تحليل وسيله-هدف (از ميان برداشتن تفاوت‌هاي عمده بين وضعيت موجود و وضعيت هدف)، و روش رو به عقب.حل برخي مسائل با بازنمايي گزاره‌اي سهل‌تر است و در برخي مسائل نيز بازنمايي ديداري ،كارآمدي بيشتري دارد و در اين راستا و در زمينه حل چنين مسائلي خبرگان جامعه و به ويژه حوزه بهداشت و درمان ۴ فرق عمده با تازه‌‌كاران دارند آنها بازنمايي‌هاي بيشتري در اختيار دارند كه در حل مساله به كار گيرند؛ در حل مساله تازه به اصول توجه دارند نه به ويژگي‌هاي سطحي؛ قبل از اقدام به عمل، برنامه‌ريزي مي‌كنند و راه‌حل‌هاي رو به جلو را به راه‌حل‌هاي رو به عقب ترجيح مي‌دهند؛ يكي از روش‌هاي مفيد براي مطالعه نحوه حل مساله، شبيه‌سازي كامپيوتري از ديدگاه اپيدميولوژي است كه به وسيله وزارت بهداشت و بعضي دانشگاه‌ها مثل دانشگاه شهيد بهشتي به درستي و از طريق كارشناسان مجرب با تدوين استراتژي و برنامه مدون و جامع و منحني و تحليل آماري به كار گرفته شده است كه طي آن برنامه‌اي جامع براي كامپيوتر نوشته مي‌شود تا مساله‌اي را به شيوه آدميان حل كند.