جدال با زبان تغزلي اسكار فيتزجرالد

گروه هنر و ادبيات

«گتسبي بزرگ» رماني است به قلم اسكات فيتزجرالد كه اولين ‌بار در سال ۱۹۲۵ منتشر شد. ماجراهاي رمان در امريكا و شهرهاي نيويورك و لانگ آيلند مي‌گذرند در تابستان ۱۹۲۲. امريكا در آن دوران به دنبال شوك و هرج و مرج ناشي از جنگ جهاني اول رشد اقتصادي بي‌سابقه‌اي را تجربه كرد و همين شكوفايي اقتصادي ثروتي به همراه داشت كه موجب شد بر تعداد ميليونرهاي امريكايي افزوده شود. علاوه بر اين از آنجا كه در همان دوران قانون منع توليد و فروش مشروبات الكلي در ايالات متحده امريكا حكمفرما بود، عده‌اي از راه توليد و توزيع قاچاق ثروت بادآورده‌اي كسب كردند. نوشته فيتزجرالد واكنشي است به جامعه آن روزگار و اوضاع اجتماعي ناشي از آن زير سايه تبليغ گسترده زندگي امريكايي كه جرقه‌هايش از همان زمان زده شد تا اينكه جنگ جهاني دوم از راه رسيد و ايالات متحده امريكا به عنوان يكي از كشورهاي پيروز جنگ، توانست ارزش‌ها و سلايق فرهنگي خودش را بر جهان حاكم كند. تاكنون اقتباس‌هاي متعدد از اين رمان روي صحنه برادوي رفته است. نمايشنامه «گتسبي بزرگ» نوشته سايمن لِوي با ترجمه پرهام آل‌داود از جمله اين متن‌ها است كه به تازگي از سوي نشر ني روانه بازار شده است. آل‌داود درباره نمايشنامه مي‌نويسد: «آثار اف. اسكات فيتزجرالد از دوران زندگي خود او تا به ‌حال مايه اقتباس‌هاي متعددي بوده‌اند. تعداد اين اقتباس‌ها وقتي به گتسبي بزرگ مي‌رسيم، قابل توجه است و گستره وسيعي را - از فيلم و تئاتر تا باله و اپرا و حتي بازي كامپيوتري - در بر مي‌گيرد. اولين اقتباس تئاتري از گتسبي بزرگ به سال 1926، تنها يك سال پس از چاپ رمان، برمي‌گردد. اين نمايش را جورج كيوكر - كارگرداني كه بعدها از بزرگان هاليوود شد – بر اساس متني از اوون ديويس در برادوي روي صحنه برد؛ نمايشي موفق كه بيش از 100 شب اجرا داشت. اما تا سال‌ها بعد، اقتباس موفق ديگري از اين رمان، دست‌كم در عرصه تئاتر صورت نگرفت. دليل آن را شايد بتوان در نثر تغزلي و گاه پيچيده فيتزجرالد جست كه كار را براي اقتباسگران بسيار دشوار مي‌كند. در سال 2006، دو اقتباس مهم هر دو با كسب اجازه از بنياد فيتزجرالد، روي صحنه رفت. اولي اقتباسي بود با عنوان «گتس» محصول جان كالينز و گروهش، حاصل كار چند ساله روي چند رمان مدرن امريكايي، از جمله آثار همينگوي. اين خوانش دراماتيك از متن رمان در فضاي اداري و زماني نزديك به 8 ساعت است. ويژگي اصلي اين اقتباس «وفاداري» تمام و كمال به متن كتاب اصلي است، چرا كه كلمه‌اي از آن در طول نمايش حذف نمي‌شود.  اما اقتباس حاضر؛ همان طور كه پيش‌تر اشاره شد، نثر فيتزجرالد منحصربه‌فرد است و هر اقتباسي از آثار او كه داستان را حفظ مي‌كند اما سبك را تغيير نمي‌دهد؛ به فرض كه نمايش موفقي از كار دربيايد متن خوبي نخواهد شد. سايمون لوي، با سال‌ها سابقه نمايشنامه‌نويسي، كارگرداني و مديريت تئاتر فانتين در لس‌آنجلس، به سراغ اقتباس آثار فيتزجرالد رفت و پس از اقتباس موفقيت‌آميز دو رمان او، «آخرين غول» و «لطيف است شب» گام نهايي را با «گتسبي بزرگ» برداشت. او ضمن حفظ ساختمان اثر و روند داستان، در متن نمايشنامه از جملات خود فيتزجرالد حداكثر استفاده را كرده است. در عين‌ حال، اثري كاملا نمايشي و مناسب اجرا به دست داده است. او كه جوايز متعددي را براي نمايشنامه‌ها و اقتباس‌هايش در كارنامه دارد، براي اين اثر هم نامزد نهايي جايزه معتبر پن شد. اين نمايش، نخستين ‌بار در 21 جولاي 2006 در شب افتتاح سالن جديد تئاتر گوتري در شهر مينياپوليس ايالت مينه‌سوتا روي صحنه رفت و ديويد اسبيورنسون كارگرداني آن را برعهده داشت. نمايشنامه «گتسبي بزرگ» در شمارگان 1100 نسخه در مجموعه عنوان‌هاي «جهان نمايش» نشر ني با قيمت 18 هزار تومان روانه بازار شده است.