وزارت خارجه امريكا كوبا را به فهرست كشورهاي حامي تروريسم اضافه كرد
هاوانا؛ آخرين قرباني روزهاي سياه پمپئو
محمدحسين لطف‌الهي
وزارت امور خارجه امريكا روز گذشته كوبا را به ليست كشورهاي حامي تروريسم اضافه كرد تا در واپسين هفته كاري مايك پمپئو، روند مين‌گذاري بر سر راه سياست خارجي دولت آينده ايالات متحده همچنان ادامه داشته باشد و احياي روابط دوستانه ميان واشنگتن و هاوانا بيش از پيش سخت شود؛ اقدامي كه مي‌تواند به وخيم شدن شرايط زندگي مردم كوبا يا حتي بحران اقتصادي در اين كشور بينجامد. در بيانيه‌اي كه روز دوشنبه از سوي وزارت خارجه امريكا منتشر شد، مايك پمپئو ادعا كرد كه «ميزباني كوبا از 10 نفر از رهبران شورشي كلمبيا، امتناع اين كشور از بازپس فرستادن تعدادي از مجرمان امريكايي كه در دهه 1970 به كوبا فرار كرده بودند و همچنين حمايت از «نيكلاس مادورو»، رييس‌جمهور ونزوئلا اصلي‌ترين دلايلي است كه وزارت خارجه امريكا را بر آن داشته تا نام كوبا را به ليست كشورهاي حامي تروريسم اضافه كند. پمپئو گفته است كه اين اقدام باعث خواهد شد تا «رژيم كاسترو دريابد كه بايد از حمايت گروههاي تروريستي و همچنين تلاش براي زير سوال بردن عدالت قضايي در ايالات متحده دست بردارد.» اشاره پمپئو به ميزباني كوبا از رهبران شورشي كلمبيا به سفر 10 نفر از رهبران ارتش آزادي‌بخش كلمبيا به هاوانا در سال 2017 بازمي‌گردد. در آن زمان كوبا داوطلبانه ميزباني گفت‌وگوهاي صلح كلمبيا را بر عهده گرفت و رهبران ارتش آزادي‌بخش نيز عازم هاوانا شدند كه در اين گفت‌وگوها شركت كنند اما دو سال بعد زماني كه انفجاري در بوگوتا به كشته شدن 22 شهروند كلمبيايي منجر شد، دولت اين كشور مسوول اين اقدام را ارتش آزادي‌بخش معرفي كرد و خواهان استرداد رهبران آنها از كوبا شد كه هاوانا با اين درخواست مخالفت كرد. ايالات متحده پيشتر نيز ارتش آزادي‌بخش را به عنوان گروهي تروريستي معرفي كرده بود.همچنين ايالات متحده از دهه 1970 خواستار استرداد سه نفر از اعضاي ارتش آزادي‌بخش سياهان است كه به جرم قتل در امريكا محكوم شده و براي فرار از مجازات به كوبا گريخته‌اند. اما در آن زمان دولت كوبا نظام قضايي ايالات متحده را غيرعادلانه توصيف كرده و از استرداد اين سه نفر استنكاف كرد. اضافه شدن نام كوبا به ليست كشورهاي حامي تروريسم باعث مي‌شود تا پيشرفت‌هاي واشنگتن در بهبود روابط با هاوانا و اقدام باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين امريكا در از سرگيري روابط ديپلماتيك با كوبا بي‌اثر شود. اوباما روابط خصمانه ايالات متحده و دولت كوبا را يادگاري از جنگ سرد توصيف مي‌كرد و معتقد بود «اكنون زمان عبور از آن فرا رسيده» اما دونالد ترامپ از ابتداي آغاز دوره رياست‌جمهوري‌اش بر آن بود تا با افزايش فشار بر دولت سوسياليست كاسترو، رضايت راي‌دهندگان كوبايي را كه در ايالت‌هاي جنوبي امريكا سكونت دارند جلب كند و از آراي آنان براي برتري در انتخابات‌ها بهره گيرد. در اين مسير ديگر جمهوري‌خواهان نيز همسو با رييس‌جمهور امريكا از سياست افزايش فشار بر هاوانا حمايت مي‌كردند و با طرح ادعاي «ناموفق بودن كوبا در اجراي اصلاحات سياسي» و همچنين «عدم اجراي وعده‌هايي كه به اوباما داده شده بود»، درصدد جلب رضايتي امريكايي- كوبايي‌ها از طريق افزايش فشار بر نظام سياسي كوبا برآمدند. از همين رو برخي كارشناسان معتقدند اصرار وزارت خارجه براي به سرانجام رساندن اين تصميم در مدت زمان كوتاه باقي مانده به رقابت‌هاي سياسي داخلي و فشارهايي كه از سوي گروههاي مخالف دولت كوبا در داخل امريكا اعمال مي‌شود، بازمي‌گردد. جف تال، تحليلگر سياست خارجي امريكايي جامعه ضد كمونيستي كوبايي - امريكايي‌هاي جنوب فلوريدا را از جمله تأثيرگذارترين گروه‌ها در اين مسير معرفي كرده و مي‌گويد: «معرفي كوبا به عنوان دولتي حامي تروريسم را نمي‌توان اقدامي در مسير تأمين منافع امريكا در عرصه سياست خارجي توصيف كرد بلكه بايد آن را در ادامه اقدامات دولت ترامپ در راستاي پاداش دادن به متحدان سياسي در داخل كشور دانست.»
دور زدن مسير قانوني
نيويورك‌تايمز گزارش داده طرح اضافه كردن نام كوبا به ليست كشورهاي حامي تروريسم از مدت‌ها پيش روي ميز وزير خارجه بوده و بنا بود كه پيگيري آن در دولت دوم دونالد ترامپ صورت گيرد اما با شكست جمهوري‌خواهان در انتخابات رياست‌جمهوري و اصرار مايك پمپئو بر ضرورت تنبيه كوبا به دليل سياست‌هاي منطقه‌اي اين كشور در نهايت در آخرين روزهاي كاري دولت ترامپ اين كار انجام شد. بر اساس اين گزارش، روند اداري و كارشناسي طي شده براي نهايي كردن اين تصميم نيز روندي استاندارد و قانوني نبوده و از همين رو بخشي از بدنه وزارت خارجه مخالفت خود را با آن اعلام كرده‌اند. بر اساس سلسله مراتب اداري، اداره مبارزه با تروريسم در وزارت خارجه ايالات متحده مسوول اصلي بررسي و تصميم‌گيري در خصوص چنين موضوعاتي است اما اين بار پمپئو با همكاري اداره دفتر امور نيم‌كره غربي وزارت امور خارجه طرح اضافه كردن نام كوبا به ليست كشورهاي حامي تروريسم را تهيه و اجرايي كرده است. مارك فيتزپاتريك ديپلمات پيشين وزارت خارجه امريكا در واكنش به اين اقدام در توييتر نوشته است: «دولت امريكا بدون اقامه دلايل معتبر و ارايه شواهد و مستندات كافي اقداماتي را انجام مي‌دهد كه هزينه‌زا و خطرناك هستند. اصلي‌ترين خطر تروريستي امروز عليه امريكا خطري است كه از درون حزب جمهوري‌خواه سرچشمه مي‌گيرد و به دموكراسي ما حمله مي‌كند.»
احياي تحريم‌هاي اقتصادي
با اجرايي شدن تصميم وزير امور خارجه امريكا، تمامي تحريم‌هايي كه پيشتر عليه كوبا اعمال و از سوي دولت قبلي امريكا اجراي آن تعليق شده بود، به صورت خودكار احيا مي‌شود. كارشناسان معتقدند تأثير مستقيم اين تحريم‌ها با توجه به حجم بسيار كم روابط اقتصادي كوبا و ايالات متحده اندك خواهد بود اما اين كار باعث مي‌شود شركت‌هاي خصوصي از بيم تحريم‌هاي آينده از سرمايه‌گذاري و برقراري روابط تجاري پايدار با كوبا سر باز زنند.
جان كاووليچ، رييس شوراي روابط تجاري امريكا و كوبا در اين باره مي‌گويد: «مطمئنا صادرات، وادرات و خدمات عمومي در كوبا با اين اقدام به صورت غيرمستقيم تحت تأثير قرار مي‌گيرد.» به گفته او، پيامي كه با تروريستي خواندن دولت كوبا به ديگران مي‌دهد بسيار منفي خواهد بود و تبعات اقتصادي غيرمستقيم زيادي براي كوبا خواهد داشت. واشنگتن‌پست نوشته است كه با احياي اين تحريم‌هاي اقتصادي، امكان تجارت با كوبا يا سفر به اين كشور از امريكايي‌ها سلب مي‌شود اما علاوه بر اين موضوع، كشورهاي ثالث نيز به دليل هراس از تحريم يا جريمه‌هاي احتمالي درصدد كاهش يا قطع همكاري اقتصادي با كوبا برمي‌آيند كه در تأمين مايحتاج عمومي و كالاهاي اساسي به‌شدت به واردات وابسته است. به نوشته اين روزنامه، ريسك سرمايه‌گذاري در كوبا نيز به‌شدت بالا خواهد رفت كه نتيجه آن فرار سرمايه‌گذاران و در نتيجه توسعه نيافته باقي ماندن اين كشور امريكاي لاتين خواهد بود. دونالد ترامپ پيشتر نيز دستور داده بود تا تحقيقاتي پيرامون شركت‌هاي خصوصي كه از طريق همكاري با دولت كوبا سود كسب مي‌كنند يا در كسب وكارهايي كه مستقيما متعلق به دولت اين كشور است سرمايه‌گذاري كرده بودند آغاز شود تا اين شركت‌ها به عنوان همكاري با ناقضان حقوق بشر، مشمول جريمه باشند.
برونو رودريگز: اقدام امريكا را محكوم مي‌كنيم
پس از صدور بيانيه وزارت خارجه امريكا مبني بر معرفي كوبا به عنوان كشوري حامي تروريسم، هاوانا فورا نسبت به اين اقدام واكنش نشان داد. برونو رودريگز، وزير امور خارجه كوبا در توييتر نوشت: «ما اقدام گستاخانه و رياكارانه ايالات متحده را محكوم مي‌دانيم.» او تصريح كرد كه ايالات متحده صلاحيت كافي براي معرفي كشوري به عنوان حامي تروريسم را ندارد. در 31 دسامبر نيز زماني كه اولين بار برخي رسانه‌هاي امريكايي از احتمال اين اقدام خبر داده بودند ميگل دياز، رييس‌جمهور كوبا در توييتي نوشته بود: «ما مانور يكجانبه‌گرايانه، پوچ، رياكارانه و غيرمنصفانه ايالات متحده در تلاش براي معرفي كشورمان به عنوان كشوري حامي تروريسم را محكوم مي‌كنيم.» او همچنين تأكيد كرد كه دولت ترامپ مدت‌هاست از گروه‌هايي تروريستي كه عليه مردم كوبا فعاليت مي‌كنند حمايت كرده و به تقويت اين گروه‌ها مي‌پردازد.
پس از صدور بيانيه رسمي وزارت خارجه امريكا درباره كوبا، دولت چين از جمله كشورهايي بود كه خيلي زود عليه اين اقدام موضع گرفت. ژائو ليجيان، سخنگوي وزارت خارجه چين روز گذشته در نشستي خبري اعلام كرد: «ما قويا اقدام امريكا در معرفي كوبا به عنوان گروهي تروريستي را محكوم مي‌كنيم و با اعمال تحريم‌هاي اقتصادي عليه كوبا به بهانه مبارزه با تروريسم مخالفيم. به عقيده پكن، دولت امريكا بايد روابط خود را با كوبا بهبود بخشد و بر مبناي برابري و احترام متقابل با ديگر كشورها رفتار كند.» او افزود: «استراتژي عادي‌سازي روابط بين امريكا و كوبا كه از سوي باراك اوباما، رييس‌جمهوري سابق ايالات متحده مطرح شد از سوي دولت ترامپ لغو شد. اين استراتژي براي دو كشور منفعت داشت و مي‌توانست به ثبات در امريكاي لاتين منجر شود.»
كار سخت بايدن براي احياي روابط با كوبا
ايالات متحده و كوبا از سال 1959 همزمان با به قدرت رسيدن فيدل كاسترو به دشمن يكديگر تبديل شدند و فرازونشيب‌هاي زيادي در روابط اين دو كشور وجود داشت. باراك اوباما، آخرين رييس‌جمهور دموكرات امريكا معتقد بود سياست «فشار» بر كوبا كه براي دهه‌ها از سوي واشنگتن در دستور كار قرار گرفته «يك شكست» بوده و نياز است كه اين سياست هرچه زودتر تغيير كند. او در اين راستا سال 2015 عازم كوبا شد و در ديدار با رائول كاسترو رييس‌جمهور وقت اين كشور رسما اعلام كرد كه دو كشور روابط ديپلماتيك خود را از سر خواهند گرفت. باراك اوباما همچنين تحريم‌هاي اعمالي عليه اين كشور را تعليق كرد و گفت در مسير افزايش همكاري‌ها خواهد كوشيد در مقابل رائول كاسترو نيز وعده داد كه به زودي اصلاحات سياسي در كوبا اجرايي خواهد شد. اكنون جو بايدن، معاون اول باراك اوباما به عنوان رييس‌جمهور منتخب امريكا برگزيده شده و قرار است از 20 ژانويه كار خود را آغاز كند. بايدن در طول رقابت‌هاي انتخابات رياست‌جمهوري سال 2020، سياست فشار اقتصادي عليه كوبا را باعث افزايش رنج و درد مردم اين كشور دانسته و گفته بود در دوره او اين سياست كاملا تغيير خواهد كرد. به گزارش بلومبرگ، از جمله برنامه‌هاي جو بايدن اين بود كه كوبايي – امريكايي‌هايي كه در ايالات متحده ساكن هستند بتوانند آزادانه به زادگاه‌شان سفر كرده يا براي خانواده‌هاي‌شان كه در كوبا هستند، پول ارسال كنند. كارشناسان معتقدند با اقدام اخير وزارت خارجه امريكا در معرفي كوبا به عنوان كشوري حامي تروريسم، دردسرهاي زيادي در مسير احياي روابط واشنگتن و هاوانا وجود خواهد داشت. به گفته آنها، حتي اگر بايدن از روز اول دولت خود نيز براي خارج كردن نام كوبا از فهرست كشورهاي حامي تروريسم اقدام كند نيز به چند ماه زمان براي طي كردن فرايندهاي قانوني لازم نياز خواهد داشت. از سوي ديگر تلاش براي خارج كردن نام يك كشور از ليست گروههاي تروريستي به مباحثات داخلي و اقامه دليل از سوي دولت بايدن نياز دارد كه همين امر نيز موجب مي‌شود فشار منتقدان داخلي بر دولت جديد افزايش يابد. تحليلگران بر اين باورند كه يكي ديگر از چالش‌هاي دولت جديد، جلب اعتماد كوبا خواهد بود كه طي سال‌هاي اخير ضربه‌هاي زيادي را از سياست خارجي دولت ترامپ متحمل شده است. در حال حاضر به جز كوبا، تنها نام كشورهاي ايران، كره شمالي و سوريه در فهرست كشورهاي حامي تروريسم در وزارت خارجه امريكا به چشم مي‌خورد.