هند به روايت بيروني

پانصد و نود و نهمين شب از شب‌هاي بخارا «با معرفي چاپ دوم ترجمه منوچهر صدوقي‌سها از اثر ماندگار ابوريحان بيروني» به بررسي كتاب «تحقيق ماللهند» ابوريحان بيروني اختصاص پيدا كرد. در اين مراسم علي دهباشي، مهدي  محقق، منوچهر  صدوقي‌سها، غلامرضا اعواني، حسن بلخاري و برزو قادري سخنراني كردند.گزيده‌اي از سخنان اين چهره‌ها را مي‌خوانيد.
علي دهباشي: در پانصد و نود و نهمين شب از شب‌هاي بخارا به يكي از مهم‌ترين كتاب‌هاي جهان در حوزه هندشناسي پرداخته‌ايم زيرا هر وقت از مطالعات هندشناسي صحبت شود، نخستين كتابي كه مورد توجه است «تحقيق ماللهند» تاليف ابوريحان بيروني است. اين كتاب به تعداد زيادي از زبان‌هاي دنيا ترجمه شده و مورد توجه هندشناسان سراسر جهان قرار گرفته است اما نكته مهم درباره اين كتاب آن است كه براي اولين ‌بار مطالعات عميق درجغرافيا، تاريخ و فرهنگ مردم هند توسط ابوريحان بيروني انجام شده است. درباره چگونگي تاليف اين كتاب استادان حاضر در اين برنامه به تفصيل سخن خواهند گفت اما اينكه چرا ما به معرفي اين كتاب در شب‌هاي بخارا پرداخته‌ايم، تجديد چاپ جلد اول ترجمه تحقيق ماللهند توسط استاد منوچهر صدوقي‌سها است كه آن را به زبان فارسي ترجمه كرده‌اند. 
مهدي محقق: ابوريحان بيروني علاقه‌مند به تحقيق و تتبع در انديشه و عقايد هندي‌ها بود؛ به خصوص نكته مهمي كه او ذكر مي‌كند، عبارت از اين است كه خواص اهل هند موحد و خداپرست بوده‌اند، ولي عوام چون بايد يك معبود ملموسي داشته باشند؛ به بت‌پرستي روي آورده‌اند. البته آنها «بت» را به عنوان خدا پرستش نمي‌كردند بلكه احترام به آن مي‌گذاشتند؛ به همين دليل است كه شيخ‌ محمود شبستري مي‌گويد: اگر كافر بدانستي كه بت چيست / يقين كردي كه حق در بت‌پرستي است... در هر حال ابوريحان در اين كتاب كوشش كرده عقايد ديني و فلسفي هندي‌ها را بيان كرده در ضمن پژوهش‌هاي مقايسه‌اي هم انجام داده است.
منوچهر صدوقي‌سها: با اينكه حدود هزار سال از تاريخ پيدايش كتاب تحقيق ماللهند گذشته است و با اين همه تحقيقات جديد در دنياي جديد و هندشناسي باز هم اين كتاب شريف مطرح و محل عنايت و رجوع است. نكته ديگر اينكه ترجمه اين كتاب براي بنده كاري بسيار شاق بود و زمان زيادي هم صرف اين كار كردم. بحمد‌الله در سال 1363 شمسي و پس از صرف مدتي بالغ بر 5 سال ترجمه جلد اول اين كتاب به پايان رسيد و در مدت كوتاهي ناياب شد. در حقيقت مشوق اصلي بنده در ترجمه اين اثر دوست عزيزمان جناب استاد بهاءالدين خرمشاهي بودند كه طرح اوليه انجام اين مهم را در پژوهشگاه مطالعات فرهنگ‌ها(بعدها پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي) در دوره مديريت مرحوم داريوش شايگان به تصويب رساندند. هم‌اكنون نيز پس از حدود 3 دهه از چاپ اول اين كتاب به همت آقاي برزو قادري مدير محترم انتشارات سورا كه خود نيز از هند‌پژوهان برجسته كشور هستند چاپ دوم اين كتاب منتشر و به جامعه علمي كشور عرضه شده كه اميدوارم محل توجه اهل علم و فعالان عرصه پژوهش و تحقيق در حوزه هند‌شناسي و ابوريحان‌شناسي قرار بگيرد.
غلامرضا اعواني: ابوريحان بيروني از نژاد ايراني است و حدود 7 سال هم در ايران بوده است؛ يعني از سال 387 ه.ق كه در آنجا اوضاع سياسي مشوش مي‌شود به ري مي‌آيد و مدتي در ري و با دانشمندان آن زمان بوده و بعد به طبرستان رفته و مدتي در طبرستان مازندران نزد مرزبان بن رستم كه همان مولف كتاب «مرزبان‌نامه» باشد، مانده كه خيلي از او به نيكي ياد مي‌كند و كتاب «مقاليد علم الهيئه» كه درباره مثلثات اجرام سماوي است را مي‌نويسد.كتاب مهم او تحقيق ما للهند مشتمل بر 80 فصل است. خيلي‌ها روي اين كتاب كار كرده‌اند و همه آن را بهترين كتاب دانسته‌اند با اين حال ترجمه استاد منوچهر صدوقي‌سها از 30 فصل اول اين كتاب فضل تقدم ايشان در ترجمه اين اثر به زبان فارسي را به ارمغان آورده است.
حسن بلخاري: ابوريحان و فعل سترگ او در ترجمه آثار هندي همچنين آشنايي ما با فرهنگ هند و هندو در كتاب تحقيق ماللهند بايد دست‌كم يك جريان متوازي ايجاد مي‌كرد كه از يك ‌سو ما مي‌توانستيم متاثر از درونگرايي و دلگرايي هنديان باشيم و از سوي ديگر برون‌گرايي و فلسفه‌گرايي يونانيان؛ يعني هر دوي اين مشرب‌ها به قوت و قدرت  در فرهنگ ما جاري مي‌شدند. البته آن نگاه تيزبين و ذهن نقاد ما متكي بر اصول و فرهنگ خود ميان اينها گزيده‌چيني كرده و در حقيقت گزيده آنها را كه موافق با فرهنگ و سنت و عقلانيتش است را انتخاب و بر بنياد آنها انديشه‌ورزي كند.
برزو قادري: ترجمه ارزشمند جناب صدوقي‌سها از تحقيق ماللهند اثري است كه مي‌تواند در تاريخ ما به يادگار باقي بماند و من واقعا مفتخرم كه اين اثر را در انتشارت سورا چاپ كردم و اميدوارم اين اقدام براي علاقه‌مندان اين حوزه مفيد بوده و اثري باشد براي تحقيق و پژوهش‌هاي بيشتر در مباحث مربوط به هند‌شناسي. اين اثر ارزشمند و گرانمايه كه باعث افتخار ايرانيان است دربردارنده مطالب بسيار مهمي در حوزه فلسفه، عرفان، تاريخ، معماري و نجوم هندي است كه در فصول متعددي تدوين شده و در اين رساله بارها و بارها بيروني به آثار درجه يك هندو مثل پوراناها و ساير آثار آنها اشاره مي‌كند.