نشست دموكراسي‌ها به ميزباني يك «دموكراسي رو به زوال»
منتقدان نحوه دعوت كشورها به اين نشست و تلاش امريكا براي رهبري دموكراسي‌ها را اشتباه مي‌دانند
محمدحسين لطف‌الهي
نشست مجازي دموكراسي‌ها در حالي روز پنجشنبه 9 دسامبر از سوي رييس جمهور ايالات متحده آغاز شد كه منتقدان نحوه انتخاب كشورها براي حضور در اين نشست را زير سوال مي‌برند و با انتقاد از ميزباني امريكا مي‌گويند با مشكلات داخلي بسياري كه اين كشور طي سال‌هاي اخير در حوزه دموكراسي با آن مواجه بوده، ايالات متحده نمي‌تواند وكيل مدافع خوبي براي دموكراسي در جهان باشد.
جو بایدن در سخنانی در نخستین «نشست برای دموکراسی» که دولت امريكا برگزارکننده آن است، زمان فعلی را «لحظه‌ای حیاتی» برای رهبران جهان دانست تا به تلاش برای تقویت دموکراسی‌ها شدت بخشند. مقام‌هايي از بيش از 100 كشور جهان در اين نشست حضور داشتند و بايدن دليل دعوت از اين كشورها را وجود انتخابات چند حزبي، جامعه مدني فعال و رسانه‌هاي آزاد توصيف كرد. این گردهمایی ویديویی که جو بایدن آن را اولویتی برای اولین سال ریاست جمهوری خود نامیده است، در حالی برگزار می‌شود که او بارها گفته ایالات متحده و متحدان همفکرش باید به جهان نشان دهند دموکراسی‌ها نسبت به نظام‌های خودکامه به مراتب برای جوامع بهتر هستند.
با اين وجود ترديدهاي زيادي پيرامون كارآمدي اين نشست يا نشست‌هاي مشابه آن وجود دارد. هنوز تعريف واحدي از دموكراسي در جهان وجود ندارد و مشخص نيست كه بر اساس كدام تعريف ايالات متحده از برخي كشورها به عنوان دموكراسي ياد مي‌كند و برخي ديگر را اقتدارگرا مي‌نامد. جاي تعجبي نبود كه امريكايي‌ها از نمايندگان مسكو و پكن براي حضور در اين اجلاس دعوت به عمل نياورند اما در حالي در نشست دو روزه دموكراسي‌ها از چين و روسيه براي حضور در آن دعوت نشده كه كشورهايي با سوابق بسيار منفي در حوزه حقوق بشر نظير فيليپين و الجزاير نمايندگاني در نشست دموكراسي‌ها به ميزباني امريكا داشتند و همزمان واشنگتن حاضر شده بود از دعوت متحدان عضو ناتوي خود مانند تركيه و مجارستان صرف نظر كند.
دعوا بر سر حاضران؛ كدام كشور دموكراتيك است؟
سفرای روسیه و چین در یک یادداشت مشترک اعلام کردند اینکه آمریکا به خود اجازه می‌دهد که تعیین کند کدام کشور دموکراتیک است و کدام کشور واجد شرایط نیست، میراث برجای مانده از «فضای حاکم بر جنگ سرد» است. این دو دیپلمات با رد ایده مدل واحد دموکراسی، رژیم‌های مربوطه خود را بر اساس «واقعیت‌های چینی» یا «سنت های روسیه» تحسین کردند. دعوت از تایوان نیز باعث خشم پکن شد. چین تایوان را جزيی از قلمرو خود می داند و چین این اقدام امریکا را تحریک آمیز خوانده بود. از نمایندگان کشورهای ایران و ونزوئلا هم در براي حضور در اين نشست دعوت نشده بود. از ميان كشورهاي عربي هم عراق تنها كشوري بود كه نخست وزير آن به عنوان «نماينده يك دموكراسي» براي حضور در نشست دعوت شد اما دولت عراق نيز شرط حضور الكاظمي را عدم حضور اسراييل عنوان كرده بود.
رويترز نوشته است: اعمال «سلیقه» امریکا در دعوت از برخی رهبران پوپولیست انتقاداتی را برانگیخته است. در حالی که جو بایدن از ژائیر بولسونارو، رییس جمهور راستگرای برزیل یا رهبران کشورهایی نظیر فیلیپین و پاکستان برای شرکت در این نشست دعوت کرده، ترجیح داده ویکتور اوربان، رهبر پوپولیست مجارستان (یکی از اعضای اتحادیه اروپا) در این مراسم حضور نداشته باشد.
سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه روز پنجشنبه در اين باره گفت: «تعدادی از کشورهای غربی و در راس آن امریکا به امید واهی برای حفظ برتری شکننده خود تلاش می‌کنند تا اصول مورد نظر خود را جایگزین معیارهای بین‌المللی و منشور سازمان ملل کنند. این گونه رفتار خودپرستانه کشورهای غربی، هیچ کمکی به حل مسائل جهانی از جمله مبارزه با تروریسم بین‌المللی و تبهکاری فراملی، تغییرات اقلیمی جهانی و کمبود آب شرب در سطح جهانی نمی کند.» وزارت امور خارجه روسيه نيز در بيانيه‌‌اي به اين نشست واكنش نشان داده بود: «امریکا با داشتن نواقص متعدد در عرصه دموکراسی، اجازه اخلاقی برای برگزاری نشست دموکراسی را ندارد. امریکا قبل از اینکه به صدور دموکراسی بپردازد، باید مسائل داخلی خود از جمله تفرقه به وجود آمده در جامعه این کشور را برطرف کند. امریکا در حالی سعی دارد نقش رهبر جهانی دموکراسی را ایفا کند که این کشور سال‌هاست بیشترین تعداد زندانیان را دارد و در زندان‌های این کشور بیش از دو میلیون نفر در حبس به سر می‌برند.»
نيويورك تايمز درباره اهداف دولت بايدن از برگزاري اين نشست مي‌نويسد: «جو بايدن در وعده‌هاي انتخاباتي خود از تقويت دموكراسي سخن گفته بود و ترويج دموكراسي در جهان را كه دوره دونالد ترامپ متوقف شده بود يكي از راه‌هاي مهم ايجاد ائتلاف و اتحاد به نفع ايالات متحده ارزيابي مي‌كرد. از همين رو اقدام به برگزاري اين نشست كرد اما بر خلاف خواست او، نشست اخير باعث شد انتقادات بسياري در خصوص ساختار دموكراسي در امريكا و همچنين نقش سياست خارجي امريكا در مقابله با برخي دموكراسي‌ها مطرح شود.» اشاره نيويورك تايمز به وعده بايدن در خصوص، مقاله‌اي با عنوان «چرا امريكا بايد دوباره رهبر جهان باشد؛ نجات سياست خارجي امريكا پس از ترامپ» بود كه طي آن از تقويت دموكراسي‌ها به عنوان راهي براي ايجاد ائتلاف‌ها و حفظ منافع اقتصادي امريكا در جهان نام برده بود.
ادعاهاي يك دموكراسي رو به زوال
اين نشست در شرايطي برگزار مي‌شود كه تنها 11 ماه از زمان هجوم هواداران رييس‌جمهور سابق ايالات متحده به كنگره اين كشور مي‌گذرد. ششم ژانويه 2021، روزي كه قرار بود نتايج انتخابات رياست جمهوري و كنگره از سوي اعضاي مجلس نمايندگان و مجلس سنا به رياست مايك پنس، معاون اول رييس جمهور وقت تاييد شود، گروهي از هواداران دونالد ترامپ پس از سخنراني او به سوي ساختمان كنگره يورش بردند و براي ساعاتي اين ساختمان را اشغال كردند. منتقدان مي‌گويند كشوري كه درگير چنين مشكلاتي است و هنوز نتوانسته از چالش‌هاي داخلي در حوزه دموكراسي عبور كند نمي‌تواند پرچمدار دموكراسي‌ها در جهان باشد.
از سوي ديگر، گزارش جديد يك موسسه تحقيقاتي مستقر در سوئد نشان مي‌دهد در شرايطي كه ايالات‌متحده به ديگر كشورها از جمله چين براي عدم پايبندي به قواعد دموكراتيك فشار مي‌آورد، دموكراسي در خود اين كشور با «عقبگرد» رو‌به‌رو بوده و دچار «يك زوال قابل مشاهده» است. موسسه International IDEA، در توضيحي كه در مقدمه اين گزارش در خصوص طرح موضوع «عقبگرد دموكراسي» در ايالات‌متحده منتشر كرده، نوشته است كه هر چند براي اولين بار امسال ايالات‌متحده به عنوان يك دموكراسي در مسير زوال نام‌گذاري شده، اما داده‌ها نشان مي‌دهند اين زوال دست‌كم از سال 2019 آغاز شده و هنوز هم ادامه دارد. از نگاه اين گزارش، نقطه‌عطف روند عقبگرد در دموكراسي امريكايي زماني بود كه دونالد ترامپ رييس‌جمهور پيشين اين كشور، صحت برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري نوامبر 2020 را زير سوال برد. همچنين، نحوه واكنش دولت و نيروهاي امنيتي ايالات‌متحده به اعتراضاتي كه پس از قتل جورج فلويد رخ داد، از جمله عواملي بود كه در تحليل‌ها پيرامون روند دموكراسي در امريكا اثر گذاشت.
بایدن در سخنان افتتاحیه این رویداد، در پاسخ به اين انتقادات گفت: «اینجا در ایالات متحده، ما به خوبی می‌دانیم که تجدید دموکراسی و تقویت نهادهای دموکراتیک ما به تلاش مستمر نیاز دارد.» كامالا هريس، معاون رييس‌جمهور امريكا نيز با اشاره به ماجراي ششم ژانويه تلاش كرد اين اتفاق را اين گونه توجيه كند كه هر دموكراسي «نقاط قوت و نقاط ضعفي دارد.» او تصريح كرد: «اینجا در ایالات متحده، ما می دانیم که دموکراسی ما نيز از تهدیدها مصون نیست. 6 ژانویه از نگاه جامعه امريكا اتفاقي مهم است و اين اتفاق مانند قوانین ضد محدودكننده حق راي که در بسیاری از ایالت‌ها به تصويب رسيده بخشی از تلاش‌هاي عمدی به منظور ضربه زدن به دموكراسي امريكايي به شمار مي‌رود.» معاون جو بایدن، رييس جمهوری امریکا اذعان داشت که اقدامات دولت برای حصول اطمینان از دسترسی همه شهروندان امریکا به حق رای، کافی نبوده است؛ او در ادامه از کنگره امریکا خواست تا «همین حالا» اقدام کند. هریس با اشاره به دو قانون مربوط به رای‌گیری که مدت‌هاست در مجلس امریکا منتظر رای نمایندگان هستند، گفت: به کمک این قوانین، همه واجدان شرایط در امریکا حق رای خواهند داشت و رای آنها در انتخاباتی آزاد، شفاف و عادلانه شمرده خواهد شد؛ امروز در مقابل چشمان جهان، بار دیگر من و بایدن خواستار تصویب سریع این دو قانون می‌شویم.
«استفان والت»، استاد دانشگاه هاروارد در مقاله‌اي كه در نشريه فارن پاليسي منتشر شده در خصوص اين نشست مي‌نويسد: «هیچ مشکلی وجود ندارد که بخواهید نشستی برای دموکراسی تشکل بدهید و شاید در شرایط حال حاضر یک نیاز فوری نیز برای آن احساس شود، اما هنوز مشخص نیست هدف پشت تشکیل این گردهمایی چیست؛ آیا قرار است نتایج ملموسی به همراه داشته باشد یا تنها یک مذاکره و دورهمی باشد که در نهایتش بیانیه‌ای صادر شود و محتوای کمی داشته باشد؟ این سوال مهمی است که باید به آن پاسخ داده شود.» او نوشته است :«متاسفانه امریکا در حال حاضر در جایگاهی نیست که بتواند چنین نشستی را رهبری کند. پیش از انتخابات امریکا واحد اطلاعات اقتصادی، این کشور را در رده کشورهای دارای دموكراسي رو به زوال قرار داد. همچنان یکی از دو حزب اصلی امریکا نتایج انتخابات این کشور را نپذیرفته است و برخی جمهوری‌خواهان حمله به کنگره این کشور را لاپوشانی می‌کنند. اگر در تلاش برای رهبری دموکراتیک باشیم، چنین مسائلی در تناقض با آن است.»