رايزني‌هاي فشرده ميان طرف‌هاي برجامي و امريكا
در وين همه از زمان مي‌گويند
شهاب شهسواري
مذاكرات احياي برجام در وين با سرعتي بيشتر از نشست‌هاي پيشين در زمان دولت سيزدهم جريان دارد. زمان در مذاكرات وين بيش از هر زمان ديگري ارزشمند شده است و تهران و واشنگتن هريك از ديد خود به سرعت پيشرفت در مذاكرات اهميت مي‌دهند. از يك‌سو در واشنگتن، ادعاي سرعت پيشرفت برنامه هسته‌اي ايران و كاهش چشمگير عبارت ادعايي «زمان گريز هسته‌اي» ايران موضوع اظهارنظرها در مورد فوريت و اضطرار توافق در وين است و از سوي ديگر در تهران مساله تحريم‌هاي ظالمانه و فشارهاي معيشتي بر مردم، ضرورت اصلي براي بازگشت هرچه سريع‌تر ناقضان برجام به تعهدات آن است. روز گذشته علاوه بر نشست‌هاي هر سه كارگروه تحريم‌ها، ترتيبات اجرايي و اقدامات هسته‌اي، نشست ميان هيات‌هاي روسيه و امريكا برگزار شد و هيات ايران هم روز پنجشنبه با هيات‌هاي روسيه و سه كشور اروپايي رايزني كرد. برخلاف آغاز دور هفتم گفت‌وگوهاي احياي برجام كه با حاشيه‌هاي فراوان و اتهام‌زني‌هاي طرفين به يكديگر در خصوص عدم انعطاف و زياده‌خواهي در مذاكرات آغاز شده بود، به نظر مي‌رسد كه همه طرف‌ها تمركز خود را براي رسيدن به يك توافق خوب و احياي تعهدات همه طرف‌ها به توافق موجود سوق داده‌اند.
ميخاييل اوليانف، رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه در وين روز پنجشنبه در پيامي توييتري نوشت: «طرف‌هاي برجام (بدون ايران) بعدازظهر امروز با هيات امريكا ديدار و در مورد وضعيت كنوني كه به نظر مي‌رسد مرحله پاياني مذاكرات وين در مورد برجام است، تبادل نظر كردند.» او روز جمعه هم علاوه بر انتشار تصويري از ديدار خودش با راب مالي، سرپرست هيات مذاكره‌كننده امريكا در وين، از «فعاليت فشرده» مذاكره‌كنندگان خبر داد. استفان كلمنت، از اتحاديه اروپا هم با انتشار تصاويري از كارگروه اقدامات هسته‌اي كه به رياست او برگزار شد تاكيد كرد: «با توجه به اهميت ويژه زمان، رايزني‌هاي فشرده ادامه دارد.»
بهرغم اميدواري‌هايي كه از سوي مقام‌هاي كشورهاي مختلف، از جمله وزير خارجه روسيه و آلمان، در روزهاي اخير بيان شده است، اما دعواهاي سياسي درون پايتخت‌هاي تعيين‌كننده همچنان ادامه دارد و نگراني از تصميم قطعي سياسي براي احياي برجام در واشنگتن براي احياي برجام همچنان يك دست‌انداز جدي در مقابل توافق است. صداي اختلافات در واشنگتن در تهران هم شنيده شد تا جايي كه علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي ايران در پيامي توييتري در واكنش به اظهارات اخير برخي نمايندگان كنگره امريكا نوشت: «صداهايي كه از هيات حاكمه امريكا شنيده مي‌شود نشان مي‌دهد كه انسجام لازم در اين كشور براي اتخاذ تصميمات سياسي در مسير پيشبرد مذاكرات وين وجود ندارد.»
يك مقام ارشد امريكايي در مورد نتايج مذاكرات وين با وجود تاييد نزديك بودن پايان مذاكرات معتقد است كه نتيجه مذاكرات هنوز معلوم نيست. به نوشته واشنگتن‌پست اين مقام امريكايي مي‌گويد مذاكرات «از هر زمان ديگري به توافق نزديك‌تر است» اما در عين حال «از هر زمان ديگري نيز به شكست نزديك‌تر است.» مقام‌هاي بدون نام امريكايي در مصاحبه‌هاي هفته اخير خود اصرار دارند كه از رو به پايان بودن وقت مذاكرات و تعيين ضرب‌الاجل‌هاي خودساخته براي وين صحبت بكنند. مقام ارشد امريكايي به واشنگتن‌پست مي‌گويد: «همچنان هر دو نتيجه براي مذاكرات محتمل است.» اين مقام امريكايي مي‌گويد: «با توجه به موقعيتي كه در آن قرار داريم، احتمال موفقيت از شكست بيشتر است.»
دعواي برجام در واشنگتن
خبرگزاري فرانسه در گزارشي مي‌نويسد جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا در مورد مذاكرات هسته‌اي با ايران در شرايط سختي قرار گرفته است. او روي موفقيت مذاكرات شرط بسته است اما همزمان با نگراني‌هاي دو حزبي روزافزوني مواجه است كه معتقدند حتي اگر توافق به دست بيايد، باز هم براي متوقف كردن برنامه هسته‌اي ايران كافي نيست. اين سوژه نزديك به ۱۰ ماه بود كه در واشنگتن همزمان با مذاكرات غيرمستقيم ميان ايران و امريكا براي احياي توافق ۲۰۱۵ كه توسط دونالد ترامپ نقض شده‌بود، مسكوت مانده‌بود. اين رسانه فرانسوي معتقد است كه جو بايدن يا مي‌تواند در چند هفته آينده برجام را احيا كند يا با آينده‌اي ناشناخته مواجه خواهد شد.
بعد از جلسه استماع غيرعلني راب مالي، رييس هيات مذاكره‌كننده امريكايي در وين كه روز چهارشنبه برگزار شد، موافقان و مخالفان موفقيت مذاكرات نظرات خود را با صداي بلند مطرح مي‌كنند. كريس مورفي، نماينده دموكرات حامي توافق هسته‌اي، بعد از اين نشست اظهارات راب مالي را «از خواب پراننده و بهت‌آور» توصيف كرد. به ادعاي اين سناتور امريكايي در اين نشست مشخص شده است كه ايران فقط چند هفته با به دست آوردن ميزان مواد قابل شكاف كافي براي ساخت بمب هسته‌اي فاصله دارد. كريس مورفي، در يادداشتي كه براي مجله تايم نوشته است مدعي مي‌شود: «اگر ايران همين امروز تصميم بگيرد كه به سلاح هسته‌اي دست پيدا كند، فقط ۶۰ روز تا تامين سوخت مورد نياز براي ساخت يك بمب فاصله دارد.» ادعاي نزديك شدن ايران به ساخت بمب هسته‌اي، بهرغم تكذيب مكرر قصد ايران براي چنين اقدامي، هنوز از سوي مقام‌هاي امريكايي تكرار مي‌شود. به نوشته خبرگزاري فرانسه كريس مورفي از جمله دموكرات‌هاي هوادار احياي برجام است و از سياست «فشار حداكثري» ترامپ با عنوان اقدامي غيرسازنده ياد مي‌كند. مورفي در يادداشت خود براي تايم مي‌نويسد: «بايدن و تيمش بايد هر آنچه ضروري است براي بازگرداندن يك توافق خوب انجام دهند.»
در برابر برخي هم‌حزبي‌هاي جو بايدن هم هستند كه چندان با احياي برجام همراه نيستند. از جمله اين افراد سناتور باب منندز، رييس كميته روابط خارجي سنا است. او به خبرگزاري فرانسه مي‌گويد: «من تصور مي‌كنم ما در موقعيت بسيار حساسي هستيم، يك لحظه حساس كه خواهيم ديد به كدام سمت گردش خواهد كرد. اما من قطعا از جلسه استماع با حس كردن مشكلات اين لحظه حساسي كه در آن هستيم، خارج شدم.» منندز اوايل ماه جاري ميلادي به كاخ سفيد در مورد احياي توافق هشدار داده و گفته بود: «در اين شرايط بايد از خودمان بپرسيم واقعا دنبال احياي چه چيزي هستيم؟»
وندي شرمن، مذاكره‌كننده پيشين امريكا در دوران مذاكرات براي انعقاد برجام و معاون وزير خارجه كنوني امريكا در مصاحبه‌اي كه روز پنجشنبه با ام‌اس‌ان‌بي‌سي انجام داد، اين ارزيابي را كه ايران در مذاكرات دست بالاتر دارد رد كرد. شرمن گفت: «اينگونه نيست كه ما هرچه ايران بگويد، بپذيريم. ما فقط در صورتي به صورت كامل به برجام بازمي‌گرديم كه ايران كاملا آن را رعايت كند.» او در ادامه گفت: «بدون توجه به اينكه چه نتيجه‌اي در مذاكرات جاري حاصل شود، همه گزينه‌ها هميشه روي ميز مي‌ماند.»
اختلاف‌نظر در مورد احياي برجام فقط در ميان دموكرات‌ها نيست، جمهوري‌خواهان كه در دوره ترامپ از خروج امريكا از اين توافق بين‌المللي و اجراي سياست حداكثري دفاع كرده بودند، همچنان مخالف احياي اين توافق هستند. به تازگي ۳۲ سناتور جمهوري‌خواه در نامه‌اي به جو بايدن تاكيد كرده بودند كه هر توافقي براي احياي برجام بايد «براي ارزيابي» به كنگره برده شود و «در صورت نياز اجراي آن از سوي كنگره متوقف شود.» دولت بايدن تاكنون پاسخي به اين نامه نداده است با اين حال به نوشته خبرگزاري فرانسه روشن است كه دولت امريكا معتقد است هرگونه توافق در وين به معناي بازگشت به يك توافق موجود است و نه انعقاد يك توافق جديد. سناتورهاي جمهوري‌خواه در بخشي ديگر از نامه خود صريحا تاكيد كرده‌اند كه با لغو تحريم‌هاي اقتصادي عليه مردم ايران مخالف هستند چراكه آن را «مشوقي در قبال اقدامات ثبات‌زداي ايران» مي‌دانند. اين اظهارنظر در حالي مطرح مي‌شود كه اساسا بازگشت امريكا به برجام به معناي لغو تحريم‌ها است و بدون لغو تحريم‌ها امكان بازگشت به اين توافق براي امريكا وجود ندارد.
مارك دوبوويتز، مدير انديشكده موسوم به بنياد دفاع از دموكراسي‌ها كه از مخالفان بدنام برجام محسوب مي‌شود در گفت‌وگو با خبرگزاري فرانسه مي‌گويد: «ايراني‌ها به خوبي مي‌دانند كه بايدن به‌شدت مشتاق يك توافق است. در نتيجه آنها دولت امريكا را براي عقب‌نشيني‌هاي بيشتر تحت فشار شديد مي‌گذارند.» دوبوويتز كه از حاميان سياست فشار حداكثري است، مي‌گويد: «دولت بايدن مي‌خواهد برنامه هسته‌اي ايران را در پستو بگذارد تا با تمركز سراغ ديگر اولويت‌هايش مانند چين برود. مشكل اينجاست كه پستوي مد نظر آنها هيچ دري ندارد.»
داريل كيمبال، مدير اجرايي انجمن كنترل تسليحات از هواداران احياي برجام است. او به خبرگزاري فرانسه مي‌گويد: «هيچ جايگزين خوب ديگري به جز احياي فوري تعهدات همه طرف‌ها به برجام وجود ندارد.» او معتقد است: «واقعيت اين است كه بدون بازگشت دوجانبه به تعهدات برجامي باورپذيرتر، ميسرتر و حتي محتمل‌تر است كه ايران تلاش كند به سطحي از توانايي براي تبديل شدن به يك كشور داراي ظرفيت سلاح هسته‌اي برسد.»
مذاكرات وين در ايستگاه پاياني
جمله تكراري كه اين روزها از ديپلمات‌هاي ارشد كشورهاي مذاكره‌كننده در وين شنيده مي‌شود، اين است كه مذاكرات براي احياي برجام وارد مرحله پاياني خود شده است. اين اظهارنظر روز پنجشنبه از سوي وزراي خارجه روسيه و آلمان كه هردو از كشورهاي عضو برجام هستند تكرار شد. سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه در كنفرانس خبري مشترك با ليز تراس، وزير خارجه انگليس تصريح كرد: «در خصوص موضوع ايران، ما اتفاق نظر داريم كه شانس احياي كامل برجام در آينده نزديك وجود دارد اما همچنان راه زيادي در پيش است.»
آنالنا بائربوك، وزير خارجه آلمان در نشست خبري با يايير لاپيد، همتاي اسراييلي خود گفت، مذاكرات هسته‌اي با ايران در حال ورود به «مرحله نهايي» است. او همچنين مدعي شد كه احياي برجام منطقه را امن‌تر خواهد كرد. وزير امور خارجه آلمان گفت معتقد است كه «احياي كامل برجام امنيت منطقه و از جمله اسراييل را افزايش خواهد داد و در غير اين صورت ما اين مذاكرات را انجام نمي‌داديم.» بائربوك افزود، گفت‌وگوها با ايران كه آلمان نيز يكي از طرف‌هاي آن است، به «نقطه‌اي حساس» رسيده است و اينكه ايران «با اشتياق و مصالحه و بدون تقاضاهاي حداكثري» پاي ميز مذاكره برگردد اهميت بسيار زيادي دارد. او در ادامه گفت: «ما مي‌خواهيم هر كاري كه مي‌توانيم انجام دهيم تا مطمئن شويم كه با اين توافق، امنيت اسراييل تضمين مي‌شود.»
مخالف هميشگي توافق
يايير لاپيد، وزير خارجه تنها دارنده سلاح اتمي در منطقه غرب آسيا در كنفرانس خبري مشترك با وزير خارجه آلمان مدعي شد: «من و خانم بائربوك درباره مذاكرات هسته‌اي با ايران كه در وين در حال برگزاري است و آلمان هم بخشي از آن است، صحبت كرديم. من موضع اسراييل را مطرح كردم مبني بر اينكه ايران هسته‌اي نه تنها اسراييل بلكه كل جهان را به مخاطره مي‌اندازد.» اين مقام ارشد كابينه رژيم صهيونيستي با تكرار ادعاي منسوخ و بي‌اساس اين رژيم عليه مواضع منطقه‌اي ايران ادعا كرد: «سه كشور اروپايي (فرانسه، آلمان و انگليس) همچنين نمي‌توانند تهديدات ايران فراتر از برنامه هسته‌اي‌اش را ناديده بگيرند.» به نوشته خبرگزاري فارس يايير لاپيد سپس مدعي شد: «ايران، همان حزب‌الله در شمال (فلسطين اشغالي) و ايران همان حماس در جنوب (فلسطين اشغالي) است. ايران صادركننده تروريسم است از يمن گرفته تا بوئنوس آيرس.»
آزمون بزرگ وين پيش پاي طرف‌هاي غربي
حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران پنجشنبه، طي اظهاراتي در مراسم بزرگداشت چهل‌وسومين سالگرد پيروزي انقلاب اسلامي تاكيد كرد: «امروز در وين، يك آزمون بزرگ در مقابل امريكا و طرف‌هاي غربي قرار دارد كه در مقابل جامعه جهاني بايد رفتار واقعي خود را به نمايش بگذارند.» وزير خارجه تصريح كرد: «ما با جديت، برنامه و ابتكار در ميز مذاكره حضور داريم، براي رسيدن به يك توافق خوب مصمم هستيم. زمان پايان مذاكره را ترجمان اراده طرف‌هاي غربي در پايبندي كامل آنها به رفع تحريم‌ها و بازگشت همه طرف‌ها به تعهداتشان تعيين خواهد كرد»
رييس دستگاه ديپلماسي همچنين در ادامه سخنانش رويكرد دولت سيزدهم را مردمي و تحول‌گرايانه خواند و گفت: «رويكرد دولت جديد عملگرايي و به نتيجه رساندن اسناد و اجراي قوانيني است كه به تعويق افتاده و اين موضوع در سياست خارجي نيز دنبال مي‌شود.» وي با ذكر اين نكته كه توسعه مناسبات دوجانبه را بر مبناي منافع مشترك و برابر دنبال مي‌كنيم، يادآور شد: «دولت سيزدهم نگاه ويژه‌اي به همكاري‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي دارد.» اميرعبداللهيان با اشاره به مذاكرات جاري در وين خاطرنشان كرد: «امروز همزمان با سالروز پيروزي انقلب اسلامي همكاران ما در وين در حال مذاكره براي رفع تحريم‌هاي ظالمانه هستند و ملت ايران در طول تاريخ نشان داده كه عزت را با عزت و تهديد را با مقاومت، ايستادگي و زبان متقابل پاسخ مي‌دهد»