سفر وزير خارجه سوريه به عربستان اميدهاي دمشق را به بازگشت به اتحاديه عرب افزايش داد
بازگشت اسد به آغوش جهان عرب
نصرت‌الله تاجيك: بازگشت سوريه به اتحاديه عرب زمينه‌ساز كمك‌هاي عربي به بازسازي سوريه است
روز چهارشنبه، فيصل مقداد، وزير خارجه جمهوري عربي سوريه، براي نخستين‌بار بعد از يك دهه قطع كامل روابط وارد جده پايتخت عربستان شد تا با همتاي سعودي خود ديدار و گفت‌وگو كند. به نظر مي‌رسد سفر اعلام نشده مقداد به عربستان سعودي، يكي از واپسين گام‌ها براي عادي‌سازي روابط حكومت بشار اسد با كشورهاي عربي باشد كه بعد از آغاز خيزش مردمي در سوريه و جنگ داخلي در اين كشور قطع شده بود. بر اساس گزارش رسانه‌ها در ديدارهايي كه فيصل مقداد در جده با همتاي خود فيصل بن فرحان و وليد الخريجي، معاون وزير خارجه عربستان داشت، توافق كرد تا نخستين گام‌ها براي از سرگيري روابط كنسولي ميان دو كشور و همچنين از سرگيري پروازهاي مستقيم ميان عربستان و سوريه بعد از يك دهه برداشته شود. پيش از عربستان، كشورهاي ديگر عربي از جمله امارات متحده عربي، بحرين، اردن و مصر هم گام‌هايي را در رابطه با بهبود روابط با سوريه برداشته بودند. در طول دو ماه گذشته علاوه بر ديدارهاي وزير خارجه سوريه با همتايان خود در اردن و مصر، بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه به عمان و امارات متحده عربي سفر كرد تا سرعت گرفتن مسير عادي‌سازي روابط كشورهاي عربي با حكومت بشار اسد از هر زمان ديگر روشن‌تر شود. در بيانيه مشتركي كه روز چهارشنبه، وزراي خارجه سوريه و عربستان منتشر كردند، آمده است كه دو طرف بر مسير «يك توافق جامع سياسي براي پايان بحران سوريه كه به آشتي ملي بينجامد و به بازگشت سوريه به جامعه عربي كمك كند» توافق كردند.
نصرت‌الله تاجيك، سفير پيشين جمهوري اسلامي ايران در اردن به «اعتماد» مي‌گويد: «زماني كه سوريه از اتحاديه عرب اخراج شد، ۸۰ درصد از خاك اين كشور از كنترل دولت خارج شده بود، اما با وضعيتي كه بعدا حاكم شد و با پيروزي قواي دولتي بر جنگجويان نيابتي، اين كشور تا حدودي به صلح و ثبات نزديك شده است. همزمان از آن زمان تحولاتي در دنياي عرب صورت گرفت چه در داخل اتحاديه و به صورت دوجانبه ميان كشورهاي عربي و دمشق، روند عادي‌سازي با حكومت بشار اسد آغاز شده است. از جمله امارات متحده عربي، بحرين و كويت سفارتخانه‌هاي‌شان را در دمشق بازگشايي كردند. بازگشت سوريه به دنياي عرب نزديك به دو سال است كه مطرح شده است.» تاجيك مي‌گويد: «طبيعي است كه با وضعيتي كه سوريه دارد، بازگشت سوريه به اتحاديه عرب وزن منطقه‌اي و بين‌المللي اتحاديه را مي‌افزايد. علاوه بر اين وضعيتي براي دمشق به وجود مي‌آورد كه از كمك‌هاي كشورهاي عربي، به خصوص كشورهايي كه قدرت مالي بالاتري دارند، مانند عربستان سعودي و ساير كشورهاي نفتخيز حاشيه جنوب خليج فارس باري بازسازي سوريه استفاده كند. در واقع بازگشت سوريه به اتحاديه عرب، بسترساز شروع بازسازي اين كشور است.»
دو هفته پيش، رسانه‌ها به نقل از منابع آگاه خبر داده بودند كه عربستان سعودي قصد دارد از بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه براي شركت در اجلاس سران كشورهاي عضو اتحاديه عرب كه قرار است ماه آينده در رياض برگزار شود، دعوت كرده است. خبرگزاري رويترز به نقل از سه منبع آگاه نوشته بود كه فيصل بن فرحان، وزير خارجه پادشاهي عربستان سعودي قرار است در طول هفته‌هاي پيش رو براي دعوت رسمي از بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه به دمشق سفر كند تا از او براي شركت در اجلاس سران اتحاديه عرب كه قرار است ۲۹ ارديبهشت ماه سال جاري در رياض برگزار شود، رسما دعوت كند.
نشانه‌هاي بهبود در روابط عربستان و سوريه بهمن ماه سال گذشته و پس از وقوع زلزله شديد در جنوب تركيه و شمال سوريه و زماني كه براي نخستين‌بار در يك دهه گذشته، هواپيماهاي حامل كمك‌هاي عربستان به سوريه اعزام شدند، مشاهده شد. اسفند ماه سال گذشته، با اعلام توافق ايران و عربستان سعودي براي از سرگيري روابط در پكن، زمينه‌ها براي تغيير رويكرد در سياست خارجي عربستان سعودي در منطقه هموار شد. يكي از موارد اختلافي اصلي ميان ايران و عربستان سعودي، سياست‌هاي تهران در قبال يمن و سوريه در طول سال‌هاي پس از خيزش‌هاي موسوم به بهار عربي در منطقه بود. عربستان و ايران از طرف‌هاي متفاوت در يمن و سوريه حمايت مي‌كردند. در سوريه، ايران با همراهي روسيه از دولت بشار اسد حمايت كامل و به او كمك كردند تا كنترل كامل كشور را بعد از يك جنگ خونين داخلي يك دهه‌اي در اختيار بگيرد. با اين حال آشتي تهران و رياض، زمينه‌ها براي حل اختلاف‌ها در سوريه و يمن را هم فراهم كرده است. در طول هفته گذشته و درست بلافاصله بعد از توافق ايران و عربستان، گام‌هاي مهمي براي كاهش تنش‌ها در يمن و حركت به سمت صلح برداشته شد. به نظر مي‌رسد كه رويكرد رياض به دمشق هم ممكن است از توافق با تهران اثر بپذيرد.
مخالفان بازگشت سوريه به اتحاديه عرب
در حالي كه عربستان سعودي قصد دارد از دولت سوريه در نشست آتي اتحاديه عرب كه ماه آينده در رياض برگزار مي‌شود، دعوت كند، اما همچنان برخي اعضاي اين اتحاديه مخالف حضور مجدد سوريه در اين سازمان هستند. به نوشته روزنامه امريكايي وال‌استريت ژورنال، دست‌كم ۵ كشور عربي مخالفت خود را نسبت با آشتي با حكومت بشار اسد در سوريه اعلام كرده‌اند. بر اساس اين گزارش، مراكش، كويت، قطر و يمن از جمله كشورهايي هستند كه كاملا مخالف بازگشت سوريه به اتحاديه عرب هستند و همزمان مصر هم نسبت به ايده بازگشت سوريه مخالفت‌هايي را مطرح كرده است، هر چند وزير خارجه مصر، چند روز پيش از وزير خارجه عربستان در قاهره ميزبان همتاي سوري خود بود. با اين حال راي‌گيري براي بازگشت سوريه به اتحاديه عرب، تنها به راي اكثريت نياز دارد و مخالفت ۵ كشور از ميان ۲۲ كشور عضو نمي‌تواند جلوي بازگشت سوريه را به اين سازمان بگيرد. با اين حال اجماع تمام كشورهاي عربي براي بازگشت سوريه به اين سازمان مي‌تواند نقش بسزايي در احياي عضويت سوريه در اتحاديه عرب كه از آبان ماه سال ۱۳۹۰ لغو شده بود و هر چند براي مدت كوتاهي كرسي سوريه به ائتلافي از گروه‌هاي مخالف داده شد، ايفا كند، اما پس از آن دبيركل اتحاديه عرب اعلام كرد كه اين كرسي فعلا خالي خواهد ماند.
نصرت‌الله تاجيك به «اعتماد» مي‌گويد: «چند كشور عربي با حضور بشار اسد در اجلاس آتي اتحاديه عرب موافق نيستند. البته در درون اتحاديه و درون دبيرخانه كه در قاهره قرار دارد، سلسله مباحثي مطرح است كه بازگشت سوريه به اتحاديه عرب با چه ساز و كار سياسي و حقوقي انجام شود. عموما كارشناسان اتحاديه عرب به اين قائل هستند كه با همان اجماع نظر كه سوريه اخراج شد با همان اجماع نظر هم برگردد. اگر بخواهند اين ساز و كار را در پيش بگيرند، بالطبع مخالفت يك يا چند كشور عضو اتحاديه مي‌تواند مانع ايجاد اجماع و بازگشت سوريه شود.»
نخست‌وزير قطر نيز روز پنجشنبه در گفت‌وگويي با شبكه تلويزيوني قطر تي‌وي مدعي شد كه تمامي انگيزه‌هايي كه باعث شد سال ۱۳۹۰ سوريه از اتحاديه عرب تعليق شود، همچنان وجود دارد. اين مقام قطري تاكيد كرد كه كشورش مادامي كه راه‌حل سياسي براي بحران سوريه پيدا نشود، مخالف عادي‌سازي روابط با دمشق است. محمد بن عبدالرحمان آل ثاني، روز پنجشنبه و يك روز قبل از برگزاري اجلاس وزراي خارجه كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس همراه با مصر، اردن و عراق در مورد وضعيت سوريه گفت: «دلايلي وجود داشت كه سوريه از اتحاديه عرب تعليق و رژيم سوريه بايكوت شد، اين دلايل همچنان هم وجود دارند.» وي تاكيد كرد: «جنگ متوقف شده است، اما مردم سوريه همچنان آواره و افراد بي‌گناه نيز زنداني هستند و خيلي چيزهاي ديگر.»
نصرت‌الله تاجيك مي‌گويد: «مخالفت قطر با بازگشت سوريه به اتحاديه عرب، بيش از هر چيز به روابط صميمانه تركيه و قطر باز مي‌گردد. به هر حال دمشق و آنكارا همچنان مشكلات حل نشده‌اي دارند كه باعث شده است به‌‌رغم پيشرفت‌هايي كه در هفته‌هاي گذشته در روابط تركيه و سوريه پيش آمد، هنوز مشكلات ميان دولت اردوغان و دولت بشار اسد حل نشده باقي بماند. در واقع مي‌توان گفت كه قطر به نوعي به نيابت از تركيه با عادي‌سازي روابط كشورهاي عربي با سوريه مخالفت مي‌كند.»
نشست جده براي بررسي وضعيت سوريه
روز گذشته وزراي خارجه و ديپلمات‌هاي ارشد شش كشور عضو شوراي همكاري خليج فارس در كنار مصر، اردن و عراق در جده گرد هم آمدند تا در خصوص عادي‌سازي روابط با حكومت بشار اسد، در آستانه برگزاري اجلاس سران اتحاديه عرب گفت‌وگو كنند. اين نشست به درخواست عربستان سعودي برگزار شد. يك ديپلمات عرب به خبرگزاري فرانسه گفته است: «هدف از برگزاري اين نشست اين بود كه كشورهاي حاشيه خليج فارس بر اختلافات در مورد سوريه تا حد ممكن فائق بيايند.» اين ديپلمات عرب به خبرگزاري فرانسه مي‌گويد: «سعودي‌ها تلاش مي‌كنند تا دست‌كم اطمينان حاصل كنند كه در صورت انجام راي‌گيري قطر به بازگشت سوريه به اتحاديه عرب اعتراضي نخواهد كرد.» نصرت‌الله تاجيك مي‌گويد: «اگر كشورهاي عربي بتوانند مخالفان را راضي كنند كه مخالفت خود را علني بيان نكنند، ممكن است كه در اجلاس ماه آتي اتحاديه عرب، شاهد بازگشت سوريه به اين اتحاديه باشيم.»
بشار اسد، واقعيت پذيرفته شده
آنا جيكوبز، تحليلگر مسائل خليج فارس در انديشكده گروه بحران به نيويورك‌تايمز مي‌گويد: «عادي‌سازي روابط كشورهاي عربي با دمشق در حالي كه بشار اسد در قدرت است، ديگر به يك نتيجه پذيرفته شده تبديل شده است. ايالات متحده امريكا و اروپا به صراحت گفته‌اند كه با عادي‌سازي روابط كشورهاي عربي با رژيم اسد موافق نيستند، اما به نظر نمي‌رسد كه ديگر كاري از آنها بر بيايد.» آرون لاند، از انديشكده بين‌المللي سنچوري به خبرگزاري فرانسه مي‌گويد: «عادي‌سازي روابط با سوريه اين پيام را به مخالفان او مي‌دهد كه اسد پيروز خواهد شد و حاميان خارجي مخالفان به آنها خيانت مي‌كنند.»
نصرت‌الله تاجيك، سفير پيشين جمهوري اسلامي ايران در اردن به «اعتماد» مي‌گويد: «امريكا و اروپا با عادي‌سازي روابط كشورهاي عربي با حكومت بشار اسد مخالف هستند، اما با شرايطي كه اكنون در خاورميانه ايجاد شده، به ويژه در پرتو توافق ايران و عربستان بعيد است كه وزن مخالفت غرب در اين معادلات تعيين‌كننده باشد. كشورهاي عربي با فضايي كه ميان ايران و عربستان و آينده منطقه شكل مي‌گيرد و با توجه به نقش قدرت‌هاي تاثيرگذار اقتصادي مانند چين، بعيد است كه مانع عمده‌اي در مقابل بازگشت حكومت بشار اسد به دنياي عرب قرار دهند. يكي از تبعات توافق ايران و عربستان، كاهش تنش‌هاي منطقه‌اي و كاهش رويارويي ايران و عربستان در كشورهاي ثالث در منطقه است. منفعت عربستان هيچ زماني در ورود هماوردي با ايران در منطقه نبود، اما بعد از نسيم بهار عربي، سعودي‌ها تلاش كردند با نقش‌آفريني در سوريه و لبنان رودرروي سياست‌هاي ايران قرار بگيرند تا بحران ناشي از نسيم بهار عربي را از سر خودشان بگذرانند. الان كه آن فضا از بين رفته، شرايط براي كنار گذاشتن اين رويارويي فراهم شده است.»