سياست خارجي در نگاه رقيب رجب طيب اردوغان
رامين فخاري
انتخابات آتي تركيه در روز 24 ارديبهشت درحالي برگزار خواهد شد كه رجب طيب اردوغان داراي يك رقيب بسيار جدي به نام كمال قليچدار اوغلو است كه از شانس خوبي براي برنده شدن برخوردار است. كمال قليچدار اوغلو كه از حمايت ائتلاف شش حزب مخالف اردوغان در انتخابات رياست‌جمهوري پيش‌رو برخوردار است، چه افكار و انديشه‌هايي در حوزه سياست خارجي دارد:
1- قليچدار اوغلو برخلاف رجب طيب اردوغان كه در رشته الهيات تحصيل كرده داراي تحصيلاتي در زمينه اقتصاد و حسابداري است اما مغز متفكر ديپلماسي اقتصادي اردوغان يعني داووداغلو نيز طي دوران حزب عدالت و توسعه بسيار موفق عمل كرده است.
2- اگر قليچدار اوغلو بتواند بر اردوغان پيروز شود اين موفقيت خود را مديون زلزله‌هاي شش ريشتري جنوب اين كشور و همچنين تورم‌هاي اقتصادي در سال‌هاي اخير خواهد بود. او در بخشي از شعارهاي انتخاباتي وعده داده كه بدون گرفتن پول براي زلزله‌زدگان خانه و مغازه مي‌سازد.
3- قليچدار اوغلو به دليل افكار و آراي خودش به مراتب از اردوغان ناسيوناليستي و سكولارتر عمل خواهد كرد و اين مساله مي‌تواند براي ايران كه يك كشور بر پايه ايدئولوژي مذهبي باشد چالش‌برانگيز باشد. با توجه به افكار ناسيوناليستي وي نبايد انتظار داشت كه در صورت پيروزي وي اتفاق مثبتي در قفقاز رخ بدهد يا حمايت تركيه از جمهوري آذربايجان كاهش يابد. نكته جالب اين است كه هر چند وي تا حدي سكولارتر از اردوغان به نظر مي‌رسد اما از برگه اسلام‌گرايي نيز غافل نشده و در سخنان اخير خود در جمع سفيران كشورهاي مسلمان از كشورهاي اسلامي و تمدن اسلامي سخن گفته و تاكيد كرده كه «جهان اسلام علم را از جامعه‌شناسي تا رياضيات و از پزشكي تا علوم فضايي متحول كرده است.» پيش‌بيني مي‌شود كه در صورت پيروزي او جنبش‌هاي اخواني در منطقه در موقعيت ضعيف‌تري قرار خواهند گرفت.
4- قليچدار اوغلو اعلام كرده كه در صورت پيروزي در انتخابات فروش املاك به خارجي‌ها را ممنوع خواهد كرد و املاك خريداري شده از خارجي‌ها را باز پس خواهد گرفت. هر چند به نظر مي‌رسد اين سخن يك شعار پوپوليستي براي پيروزي در انتخابات و تحريك ناسيوناليست‌هاي افراطي تركيه براي راي دادن به او باشد، اما صرف به زبان آوردن اين سخن نيز نشانگر اين است كه رگه‌هايي از ترامپيسم در «قليچداراوغلو» وجود دارد.
5- برخي اظهارنظر‌ها مي‌گويد وي نسبت به مساله كردي به نسبت اردوغان ديدگاه مثبت‌تري دارد و به دنبال همكاري با كردهاست اما هيچ راه‌حل خلاقانه‌اي براي حل مساله كردي در تركيه نيز ندارد. اين درحالي است كه اردوغان از سياست چماق و هويج براي حل مساله كردي در تركيه و شمال عراق استفاده كرده است. انفعال قليچداراوغلو مي‌تواند زمينه تقويت پ.ك.ك و كوموله را فراهم كند.
6- قليچداراوغلو به دنبال اين مساله است كه روند الحاق تركيه به اتحاديه اروپا را از سر بگيرد. اين موضوع به نوعي با مساله كردها مرتبط است زيرا با ازسر‌گيري فرآيند عضويت تركيه در اتحاديه اروپا مساله كردي و مسائل مربوط به حقوق بشر كردها روي ميز گذاشته خواهد شد.
7- قليچدار اوغلو همه نيروهاي مخالف اردوغان از ناسيوناليست‌هاي تركيه تا كردها را پشت سر خود متحد كرده است. پروپاگانداي هواداران قليچدار اوغلو عليه اردوغان بسيار قدرتمند است. چنانچه برخي انتخابات آتي را به جنگ دموكراسي عليه ديكتاتوري تشبيه كرده و اردوغان را متهم به كمك گرفتن از ولاديمير پوتين براي انتخابات آتي كرده‌اند. همچنين هواداران او از شباهت چهره‌اش به ماهاتما گاندي رهبر فقيد هند براي تبليغات انتخاباتي استفاده كرده‌اند.
8- قليچدار اوغلو اخيرا از ايجاد صلح و همكاري در خاورميانه سخن گفته و تاكيد كرده كه در صورت پيروزي دليلي وجود ندارد كه ايران، تركيه، سوريه و عراق در كنار هم در صلح زندگي نكنند. او در همين راستا وعده تاسيس يك سازمان براي صلح و همكاري در خاورميانه را داده كه اين مساله از دو بعد قابل بررسي است: از بعد نخست مي‌تواند منجر به كاهش رقابت‌هاي منطقه‌اي ايران و تركيه و خروج تركيه از شمال سوريه شود ولي از بعد دوم مي‌تواند منجر به كاهش حملات تركيه به كوموله و پ.ك.ك شود كه اين مساله ناامني را در منطقه تشديد خواهد كرد.
انتخابات رياست‌جمهوري تركيه يك انتخابات بسيار مهم است كه مي‌تواند به تثبيت بيشتر قدرت حزب عدالت و توسعه يا تضعيف قدرت اين حزب منتهي شود اما باتوجه به اظهارنظرهاي اخير نامزد رقيب اردوغان و ديدگاه‌هاي او، شايد بتوان گفت كه پيروزي قليچدار اوغلو مي‌تواند از لحاظ منطقه‌اي براي ايران در شمال سوريه مفيد باشد. با اين وجود در منطقه قفقاز مشخص نيست كه رقابت‌هاي منطقه‌اي ايران و تركيه به چه شكل تداوم خواهد يافت. در كل به نظر مي‌رسد با توجه به حمايت نيروهاي سكولار و لاييك و كردها از قليچدار اوغلو، پيروزي او تفاوت زيادي را در رابطه با بهبود روابط ايران و تركيه ايجاد نكند، اما مي‌تواند تا اندازه‌اي شكل مهره‌چيني در منطقه را عوض كند لذا بهتر است به اين نامزد با عينك خاكستري (نه سياه و نه سفيد) نگريسته شود. در صورت پيروزي قليچدار اوغلو ايران بايد به دنبال تنظيم روابط خود با تركيه جديد باشد، زيرا در اين صورت تركيه به دنبال همگرايي بيشتر با اتحاديه اروپا خواهد بود و ايران نيز مي‌تواند از پل تركيه براي كاهش تحريم‌ها و افزايش مبادلات و بهبود روابط خود با اتحاديه اروپا استفاده كند.