گزارش خبرنگار اعزامي «اعتماد» از نشست چهارجانبه وزراي خارجه ايران، تركيه، روسيه و سوريه
توافق 3+1 بر سر تعريف نقشه راه
شهاب شهسواري
مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه و فيصل مقداد، وزير خارجه سوريه روز چهارشنبه در مسكو بعد از ۱۲ سال قطع كامل روابط دو كشور، در مقابل دوربين‌هاي خبرنگاران با حضور وزراي خارجه ايران و روسيه دور يك ميز نشستند، مذاكراتي كه به گفته حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه كشورمان نتيجه و مكمل روند آستانه است كه از ۸ سال پيش با مشاركت ايران، تركيه و روسيه براي كاهش تنش در سوريه و ايجاد زمينه گفت‌وگوي دولت دمشق و مخالفان آغاز شده بود.
حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران سه‌شنبه شب در راس هيات ديپلماتيك بلندپايه با همراهي رضا نجفي، معاون امور حقوقي و بين‌الملل وزارت امورخارجه، علي‌اصغر خاجي، دستيار ارشد وزير امورخارجه در امور ويژه سياسي و مهدي شوشتري، مديركل غرب آسياي وزارت امور خارجه براي شركت در نشست چهارجانبه وزراي خارجه ايران، تركيه، روسيه و سوريه وارد مسكو شدند.
هدف از برگزاري نشست روز چهارشنبه در مسكو، گفت‌وگو براي يافتن راه‌حلي سياسي براي اختلاف‌ها ميان تركيه و سوريه بود كه از زمان آغاز بحران داخلي در سوريه، با يكديگر قطع رابطه كرده‌اند. حمايت آنكارا از گروه‌هاي مسلح مخالف حكومت سوريه و اقدام تركيه به لشكركشي به خاك سوريه از سال ۲۰۱۹ باعث شده است كه اختلاف‌ها ميان دو كشور تشديد شود. يكي از اصلي‌ترين خواسته‌هاي سوريه از آنكارا براي عادي‌سازي روابط، خروج نظاميان تركيه از خاك سوريه است. در حالي كه آنكارا مي‌گويد در صورت خروج نيروهاي نظامي‌اش، گروه‌هاي تروريستي در منطقه حاكم مي‌شوند، ايران و روسيه استدلال مي‌كنند كه مي‌توان ساز و كار مناسبي ايجاد كرد كه ارتش سوريه به سرعت جانشين نيروهاي تركيه در منطقه شمال سوريه شود. در طول ۱۲ سال گذشته جز يك گفت‌وگوي كوتاه محرمانه ميان وزراي خارجه تركيه و سوريه در حاشيه اجلاس وزراي خارجه جنبش عدم تعهد در بلگراد، تاكنون ديدار رسمي و علني ميان ديپلمات‌هاي ارشد دو كشور برگزار نشده بود.
ماراتن گفت‌وگوهاي روز چهارشنبه مسكو براي ايجاد زمينه راهكار سياسي براي اختلاف‌ها ميان دمشق و آنكارا از صبح آغاز شد، زماني كه سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه به صورت جداگانه با وزراي خارجه سوريه و تركيه ديدار كرد و حسين اميرعبداللهيان، وزير امورخارجه كشورمان در هتل محل اقامتش ميزبان فيصل مقداد، وزير خارجه سوريه بود. اميرعبداللهيان و مقداد در اين ديدار، پيرامون موضوعات سياسي مورد علاقه، به ويژه روند تحولات سياسي پيرامون سوريه و آخرين روندهاي منطقه‌اي گفت‌وگو كردند. اميرعبداللهيان تصميم اتحاديه عرب براي پذيرش بازگشت سوريه به اين اتحاديه را تبريك گفت و ضمن ابراز خرسندي از روند سياسي حل موضوعات ميان سوريه و تركيه، حمايت جمهوري اسلامي ايران از اين روند و آمادگي كشورمان براي مساعدت به تحكيم و پيشبرد گفت‌وگوها به منظور عادي‌سازي روابط ميان تركيه و سوريه را اعلام كرد.
حوالي ظهر، هر چهار وزير به ساختمان تشريفات وزارت خارجه روسيه رفتند تا در آنجا نشست چهارجانبه را برگزار كنند. وزراي خارجه ايران، تركيه و روسيه در طول هشت سال گذشته بارها در قالب گفت‌وگوهاي روند آستانه جلسات سه‌جانبه‌اي را برگزار كرده بودند، اما اين نخستين‌بار بود كه وزير خارجه سوريه هم در چنين جلسه‌اي مشاركت مي‌كرد.
فرصت‌هاي جديد براي روند آستانه
ظهر روز چهارشنبه، چهار وزير خارجه پيش از آنكه در ضيافت ناهار مهمان وزير خارجه روسيه باشند، نشست چهارجانبه خود را با يك عكس يادگاري آغاز كردند. در آغاز نشست چهارجانبه وزراي خارجه ايران، تركيه، روسيه و سوريه، سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه ديدار وزراي خارجه تركيه، سوريه، ايران و روسيه را مهم توصيف كرد و گفت: ما به‌طور پيوسته براي دستيابي به اين نتيجه حركت كرده‌ايم. روند عادي‌سازي روابط ميان تركيه و سوريه، فرصت‌هاي جديدي را براي فرمول «آستانه» در اين خصوص با حل بحران سوريه ايجاد مي‌كند. آغاز روند عادي‌سازي ميان تركيه و سوريه روي اوضاع منطقه و به‌طور كلي خاورميانه تاثير مثبتي مي‌گذارد. بر اساس اطلاعات ما، ايالات متحده امريكا تشكيل [گروه موسوم به] «ارتش آزاد سوريه» را با مشاركت شبه‌نظاميان داعش براي بي‌ثبات كردن اوضاع در اين كشور آغاز كرده است. در ميان اخبار، چيزي كه ما را نگران مي‌كند، ورود ايالات متحده به قلب الرقه و تشكيل نيروهايي است كه اركان اصلي آن را بقاياي داعش تشكيل مي‌دهند.
وزير خارجه روسيه در ادامه، پيشنهاد تدوين «يك نقشه راه» در چارچوب روند عادي‌سازي روابط ميان آنكارا و دمشق را ارايه كرد و گفت: «نقشه راه‌حل و فصل پرونده سوريه بايد براي نشست بعدي وزراي خارجه تركيه، سوريه، ايران و روسيه تهيه و سپس به روساي جمهور ارايه شود. بايد روي نتايجي كه پيش‌تر در نشست وزراي دفاع دست يافته‌ايم؛ سرمايه‌گذاري كنيم. تلاش مي‌كنيم كه كارشناسان را مامور تدوين يك نقشه راه براي عادي‌سازي روابط ميان سوريه و تركيه قبل از ارايه آن به سران كشورها كنيم. ما به دنبال همكاري نزديك براي مبارزه با تروريسم هستيم و يكي از مواردي كه با آن مخالفيم حضور نيروهاي اشغالگر امريكا در سوريه است. ما بر ضرورت تلاش براي بازگرداندن آوارگان سوري به كشورشان تاكيد داريم. كنترل سراسر اراضي سوريه بايد به دولت آن بازگردانده و امنيت مرزها نيز تضمين شود.»
بر اساس چارچوبي كه براي روند مذاكرات عادي‌سازي روابط ميان تركيه و سوريه از سوي روسيه طراحي شده بود، مذاكرات ميان سوريه و تركيه با ميانجيگري روسيه از سطح روساي سازمان‌هاي اطلاعاتي آغاز شد و سپس در سطح وزراي دفاع و پس از آن قرار بود به مرحله ديپلماتيك و نهايتا اجلاس سران برسد. پس از آنكه نخستين دور گفت‌وگوهاي روساي دستگاه‌هاي امنيتي و وزراي دفاع تركيه و سوريه به ميزباني روسيه برگزار شد، ايران به دليل كنار گذاشته شدن از فرآيند گفت‌وگوهايي كه از بنيانگذاران آن بود، به طرف روس اعتراض كرد. اين باعث شد تا در دور بعدي مذاكرات، از ايران هم براي شركت در اين نشست‌ها دعوت شود و مذاكرات از حالت سه‌جانبه به حالت چهارجانبه تغيير شكل بدهد و تركيب روند آستانه براي عادي‌سازي روابط تركيه و سوريه حفظ شود. بعد از دور نخست مذاكرات روساي دستگاه‌هاي اطلاعاتي و وزراي دفاع به صورت سه‌جانبه، دو دوره مذاكرات ديگر در سطح وزراي دفاع با حضور وزير دفاع جمهوري اسلامي ايران در زمستان سال گذشته و ارديبهشت ماه امسال برگزار شد و همچنين يك دوره گفت‌وگوهاي فني هم در سطح معاونان وزير خارجه با حضور علي‌اصغر خاجي، دستيار ارشد وزير امورخارجه در امور ويژه سياسي در مسكو برگزار شد. نشست روز چهارشنبه استمرار همين تلاش‌ها بود.
به نظر مي‌رسد كه تركيه علاقه‌مند بود تا پيش از برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري در تركيه، نشست در سطح سران با حضور بشار اسد و رجب طيب اردوغان برگزار شود. زمستان گذشته، رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه پيشنهاد برگزاري چنين نشستي را به ميزباني مسكو مطرح كرده بود و برخي رسانه‌ها گمانه‌زني كرده بودند نشست چهارجانبه وزراي خارجه اسفند ماه برگزار شود. با اين حال نشست وزراي خارجه چهار روز مانده به انتخابات رياست‌جمهوري در تركيه برگزار شد تا ميزان بهره‌برداري تبليغاتي دولت تركيه از اين موضوع در انتخابات پيش‌رو، چندان قابل توجه نباشد.
اميرعبداللهيان: توسل به اقدام نظامي به حل مشكلات كمك نمي‌كند
حسين اميرعبداللهيان، ظهر روز گذشته در نشست چهارجانبه ضمن تاكيد بر لزوم يافتن راه‌حل سياسي براي اختلافات ميان تركيه و سوريه گفت: «تجربه نشان داده است كه توسل به اقدام نظامي به حل مشكلات كمك نمي‌كند.» وي با اشاره به زلزله فاجعه‌بار بهمن ماه گذشته در جنوب تركيه و شمال سوريه گفت: «زلزله اخير بار ديگر پيوستگي تاريخي و فرهنگي ميان مردم سوريه و تركيه را به همه جهانيان نشان داد.» اميرعبداللهيان با تاكيد بر لزوم همكاري‌هاي منطقه‌اي تاكيد كرد: «امروزه در شرايط ويژه و كم‌نظيري در روابط بين‌الملل قرار داريم. همه نشانه‌ها و متغيرها گواه روند گذار در نظم جهاني، افول قدرت امريكا و پررنگ شدن منطقه‌گرايي است.» وي گفت: «خوشبختانه از چندين سال گذشته و شكل‌گيري روند موفقِ آستانه، تجربه خوبي در همكاري و همفكري ميان بازيگران موثر موضوع سوريه شكل گرفته است و نشست امروز وزراي امور خارجه چهار كشور را مي‌توان نتايج و مكملي براي اين روند به شمار آورد.»
وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران تصريح كرد: «ضمن استقبال از آغاز گفت‌وگوهاي جمهوري عربي سوريه و جمهوري تركيه، اين رخداد را در جهت خير و صلاح مردم دو كشور و امنيت منطقه مي‌دانيم و عميقا باور داريم اين دو كشور مي‌توانند گذشته را پشت سر گذاشته و با نگاهِ به آينده، موضوعات دوجانبه خود را از طريق گفت‌وگو و تعميق همكاري‌ها بر اساس حسن همجواري، حل و فصل كنند. تجربه نشان داده است كه توسل به اقدام نظامي نه تنها به حل مشكلات كمك نمي‌كند، بلكه علاوه بر تحميل خسارات انساني و مادي، موجب پيچيده‌تر شدن اختلافات موجود مي‌شود.»
وي گفت: «جمهوري اسلامي ايران اعتقاد دارد كه هرگونه راه‌حل سياسي براي موضوعات مرتبط با سوريه، بايد طوري هدف‌گذاري شود كه جمهوري عربي سوريه بتواند حاكميت ملي خود را بر سراسر خاك خود اعمال كند.» اميرعبداللهيان تاكيد كرد: «استقرار ارتش سوريه در مرزها و تامينِ مشترك امنيت با همسايگان، مي‌تواند نگراني‌هاي امنيتي آنكارا و ساير همسايگان را رفع كند و مانع فعاليت تروريست‌ها و جدايي‌طلبان شود و مقدمه برقراري روابط همسايگي و راهبردي ميان دو طرف و زمينه خروج نيروهاي نظامي تركيه طبق جدول زمانبندي مورد توافق از مناطق مرزي مشترك با سوريه را فراهم آورد.»
ديدار اميرعبداللهيان با چاووش اوغلو
حسين اميرعبداللهيان، بعد از ضيافت ناهار در مسكو، به صورت جداگانه با همتاهاي ترك و روس خود نيز ديدار كرد. حسين اميرعبداللهيان در ديدار خود با مولود چاووش اوغلو، وزير امور خارجه تركيه موضوعات مورد علاقه مشترك را مورد گفت‌وگو قرار داد. وزير امور خارجه كشورمان در اين ديدار ضمن مهم خواندن اجلاس چهارجانبه وزراي خارجه در ارتباط با سوريه، براي دولت و ملت تركيه آرزوي موفقيت در برگزاري انتخابات آتي در آن كشور كردند. اميرعبداللهيان گفت‌وگوهاي ديروز چهار وزير خارجه را مثبت و گامي رو به جلو خواندند و اظهار داشتند: ما به تلاش‌هاي خود براي به موفقيت رسيدن اين گفت‌وگوها ادامه مي‌دهيم. وزير امور خارجه كشورمان همكاري‌هاي ايران و تركيه در زمينه‌هاي اقتصادي از جمله حمل‌و‌نقل، تجارت و گردشگري را خوب و رو به توسعه و پيشرفت توصيف كرد. وزير امور خارجه تركيه نيز در اين ملاقات به نقش مهم جمهوري اسلامي ايران در تشكيل نشست چهارجانبه وزراي امور خارجه و ساير نشست‌هاي چهارجانبه ايران، روسيه، سوريه و تركيه اشاره و از مواضع مثبت و سازنده جمهوري اسلامي ايران در اين رابطه تشكر كرد. وي همچنين از كمك‌هاي كشورمان به زلزله‌زدگان تركيه تقدير به عمل آورد.
دو وزير در اين ديدار در خصوص راه‌هاي گسترش روابط از جمله تسهيل و تسريع در روابط تجاري و همكاري‌هاي ترانزيتي، حمل و نقل، انرژي و همچنين تبادل زندانيان و محكومين ميان دو كشور گفت‌وگو كردند.
تاكيد اميرعبداللهيان بر تسريع پيشرفت روابط تهران - مسكو
در ديدار حسين اميرعبداللهيان و سرگئي لاوروف راه‌هاي گسترش هر چه بيشتر مناسبات همه‌جانبه جمهوري اسلامي ايران و فدراسيون روسيه به ويژه در عرصه اقتصادي و بازرگاني مورد گفت‌وگو و تبادل نظر قرار گرفت. دو وزير روند رو به رشد روابط دو كشور را مثبت ارزيابي كردند.
اميرعبداللهيان در اين ديدار تاكيد كرد: بايد تلاش شود تا روابط رو به پيشرفت دو كشور، در مسير درست جاري خود با سرعت بيشتري به پيش رود.
وزير امور خارجه ايران با ابراز خرسندي از همكاري تنگاتنگ دو كشور در حل و فصل سياسي مساله سوريه، برگزاري نشست چهارجانبه وزراي امور خارجه (ايران-روسيه- سوريه-تركيه) در مسكو در خصوص سوريه را نتيجه مثبت اين همكاري ارزيابي و از ميزباني مطلوب روسيه در برگزاري خوب اين نشست تشكر و قدرداني كرد.
سرگئي لاوروف برگزاري كميسيون مشترك همكاري‌هاي اقتصادي در آينده نزديك در تهران را در تعميق مناسبات دو كشور حايز اهميت دانست و همچنين ابراز اميدواري كرد بخش‌هاي تجاري و اقتصادي جمهوري اسلامي ايران در همايش «همكاري‌هاي اقتصادي فدراسيون روسيه و جهان اسلام» در شهر قازان مركز جمهور تاتارستان روسيه حضور فعالي داشته باشند.
وزراي امور خارجه دو كشور توسعه كريدور شمال-جنوب و همكاري‌هاي مالي و بانكي را در توسعه همكاري‌هاي اقتصادي و بازرگاني و تعميق مناسبات دو كشور حايز اهميت دانسته و بر لزوم ايجاد تسهيلات در فعاليت‌هاي بخش‌هاي خصوصي طرفين و تسهيل در تردد اتباع دو كشور تاكيد كردند.
بيانيه مشترك نشست چهارجانبه وزراي امور خارجه ايران، روسيه، تركيه و سوريه
در 20 ارديبهشت، سرگئي لاوروف وزير امور خارجه روسيه، حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران، فيصل مقداد وزير امور خارجه و مهاجرين جمهوري عربي سوريه و چاووش اوغلو وزير امور خارجه جمهوري تركيه در مسكو ديدار كردند. وزيران درباره مسائل مربوط به از سرگيري روابط بين‌دولتي سوريه و تركيه در ابعاد مختلف گفت‌وگوي اساسي و صريح داشتند. با نظر به قطعنامه 2254 شوراي امنيت سازمان ملل و بيانيه‌هاي رسمي در روند آستانه، شركت‌كنندگان بر تعهد خود نسبت به تماميت ارضي سوريه، عدم دخالت در امور داخلي و مبارزه با تمام اشكال تروريسم، تجزيه‌طلبي و افراط‌گرايي در اين كشور تاكيد كردند. همچنين بر اهميت افزايش كمك‌هاي بين‌المللي به سوريه، از جمله با هدف تسهيل بازگشت داوطلبانه، امن و عزتمندانه سوري‌ها به سرزمين خود و بازسازي پساجنگ تاكيد شد شركت‌كنندگان همچنين توافق كردند معاونين وزراي خارجه وظيفه طراحي نقشه راهي براي پيشبرد روابط ميان تركيه و سوريه با هماهنگي وزارتخانه‌هاي دفاع و روساي اطلاعاتي چهار كشور را بر عهده بگيرند. وزيران در اين ديدار فضاي مثبت و سازنده‌اي در تبادل نظر داشتند و توافق كردند كه در دوره آتي تماس‌ها و گفت‌وگوهاي فني در سطح بالا در اين قالب چهارجانبه ادامه يابد