مهمان نامحبوب واشنگتن
سفر نخست‌وزير هند به امريكا زير سايه انتقادهاي گسترده فعالان حقوق بشر و مخالفان تجاوز نظامي روسيه به اوكراين آغاز شد
شهاب شهسواري
نارندرا مودي، نخست‌وزير هندوستان سفر چهارروزه خود را به واشنگتن براي يك سفر دولتي (State Visit) به دعوت جو بايدن رييس‌جمهور امريكا آغاز كرد. اين سفر در واشنگتن با انتقاد گسترده رسانه‌ها و فعالان حقوق بشر مواجه شده است. منتقدان مي‌گويند از زماني كه ۱۶ ماه پيش روسيه تهاجم گسترده نظامي خود را به خاك اوكراين آغاز كرد، دهلي‌نو با استمرار خريد گسترده نفت ارزان قيمت از روسيه، ماشين جنگي مسكو را تقويت كرده و به اقتصاد روسيه رونق داده است. گروه‌هاي حقوق بشري معتقدند كه نارندرا مودي، در طول سال‌هاي اخير به شكل گسترده‌اي به نقض حقوق بشر روي آورده است و علاوه بر اينكه مخالفان و منتقدانش را سركوب مي‌كند، سياست‌هايي به شدت تبعيض‌آميز عليه مسلمانان و ديگر اقليت‌هاي هندوستان در پيش گرفته است. در عين حال، در شرايطي كه امريكايي‌ها در سه دولت متوالي در حال تلاش براي جذب هندوستان به عنوان يك متحد جدي در آسيا هستند، سوبرامانيام جي‌شانكار، وزير خارجه دولت مودي با انتشار كتابي با عنوان «راه هندي: استراتژي‌هايي براي دنيايي بدون قطعيت» در تبيين سياست خارجي دولتش مي‌گويد كه دهلي‌نو اعتقاد دارد هيچ متحد يا دوست در نظام جهاني وجود ندارد و همه دوست-دشمن يا دوستاني هستند كه اختلاف‌هاي عميق و بنيادين دارند. اين رويكرد ازسوي دهلي‌نو درحالي بيان مي‌شود كه واشنگتن، هندوستان را به عنوان يك متحد حياتي در تلاش براي فشار به چين و گسترش نفوذ جهاني خود تلقي مي‌كند.
آليسا آيرس، معاون پيشين دستيار وزير خارجه امريكا در امور جنوب آسيا به پوليتيكو مي‌گويد: «اين سفر نشان مي‌دهد كه امريكا مي‌خواهد اين تمايز را براي هندوستان قائل شود كه نشان دهد آن را به عنوان يكي از نزديك‌ترين شركا و متحدان امريكا مي‌بيند، حتي در شرايطي كه هندوستان متحد امريكا نيست و نمي‌خواهد هم بشود.» اين ديپلمات ارشد دولت اوباما مي‌گويد: «هندوستان به استقلال خودش اهميت ويژه‌اي مي‌دهد.»
نارندرا مودي، روز سه‌شنبه پيش از آغاز سفر به واشنگتن در بيانيه‌اي تاكيد كرد: «اين دعوت ويژه بازتابي از رونق و نشاط در شرايط ميان دو دموكراسي ما است.» وي اضافه كرد: «من در اين سفر با برخي از مديران ارشد تجاري ملاقات خواهم كرد تا در مورد فرصت‌هاي ارتقاي روابط تجاري، سرمايه‌گذاري و ايجاد زنجيره‌هاي تامين جهاني انعطاف‌پذير صحبت كنيم.» مودي ديروز، روز نخست سفرش را به امريكا با حضور در ساختمان سازمان ملل متحد در نيويورك با بزرگداشت روز جهاني يوگا آغاز كرد و پس از آن به واشنگتن پرواز مي‌كند.
از جمله برنامه‌هاي اين سفر گفت‌وگو ميان واشنگتن و دهلي‌نو درخصوص همكاري‌هاي در حال رشد دو كشور در حوزه‌هاي دفاعي و صنعتي است. دو كشور به تازگي گفت‌وگوها درخصوص توليد موتورهاي جت، توپ‌هاي برد بلند و خودروهاي زرهي را آغاز كرده‌اند. بهار سال جاري دولت هند به «ساز و كار اقتصاد اقيانوس‌هاي هند و آرام» پيوست كه ۱۴ عضو دارد و هدف اصلي آن كاهش سلطه اقتصادي چين در منطقه از طرق توليدات صنعتي است. در حال حاضر كمپاني امريكايي جنرال الكتريك اعلام آمادگي كرده است كه موتورهاي جت را در خاك هند توليد كند و دولت امريكا سرمايه‌گذاري در حوزه زيست‌بوم توليد نيمه‌هادي‌ها و ريزپردازنده‌ها را در هند افزايش داده است تا وابستگي به توليد اين محصولات را در چين كاهش دهد.
سفر دولتي براي فردي كه روزگاري قادر به دريافت رواديد ورود به امريكا نبود
از سال ۲۰۱۴ كه نارندرا مودي به مقام نخست‌وزيري برگزيده شد، اين نخستين‌بار است كه او در اين سطح (سفر دولتي- بالاترين سطح سفر دوجانبه در جايگاه بالاتر از سفر كاري و سفر رسمي) به امريكا سفر مي‌كند. البته مودي تاكنون چندين سفر رسمي و كاري به ايالات‌متحده امريكا داشته است، اما اين نخستين‌بار است كه در ۹ سال گذشته سفري در اين سطح به واشنگتن انجام مي‌دهد. اين سومين سفر دولتي از سوي يك رهبر خارجي در طول دوران رياست‌جمهوري بايدن محسوب مي‌شود. از زمان آغاز رياست‌جمهوري بايدن در ابتداي سال ۲۰۲۱ تاكنون فقط يونگ سوك يئول، رييس‌جمهور كره‌جنوبي و امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه براي سفر دولتي و حضور در ضيافت شام رييس‌جمهور امريكا به واشنگتن سفر كرده بودند. در طول تاريخ روابط هندوستان و ايالات‌متحده امريكا سومين‌بار است كه يك رهبر هندي براي سفر دولتي به امريكا مي‌رود. نارندرا مودي درحالي در مقام نخست‌وزير هندوستان چنين سفر سطح بالايي به ايالات‌متحده امريكا انجام مي‌دهد كه دو دهه پيش، سال ۲۰۰۵ زماني كه مودي سروزير ايالت گجرات بود، به دليل اتهام حمايت از هندوهاي افراطي و مشاركتش در شورشي كه به كشته شدن دست‌كم ۱۰۰۰ مسلمان منجر شد، از ورود به امريكا منع شده بود و درخواست رواديد او رد شد. هر چند مودي هرگز به دليل كشتار گجرات عذرخواهي نكرد و حاضر به پذيرش مسووليت يا حتي عذرخواهي به دليل وقوع اين واقعه در دوران صدارتش نشد، اما دو سال بعد از رسيدنش به مقام نخست‌وزيري، از سوي رييس‌جمهور وقت ايالات‌متحده امريكا، باراك اوباما براي سفر به واشنگتن دعوت شد، تا منع ورود او به امريكا به دليل اتهام‌هاي حقوق بشري براي هميشه به فراموشي سپرده شود. در سفر سال ۲۰۱۶ به واشنگتن، نارندرا مودي در جمع نمايندگان كنگره امريكا سخنراني كرد و در سفر چهار روزه‌اش به واشنگتن، امروز براي دومين بار قرار است در جمع نمايندگان امريكايي سخنراني كند. مودي نخستين نخست‌وزير هند است كه در دوران صدارتش دو بار در جلسه مشترك كنگره امريكا سخنراني مي‌كند.
نگراني‌هاي حقوق بشري در «بزرگ‌ترين دموكراسي جهان»
جان سيفتون، از مديران ديدبان حقوق بشر به پوليتيكو مي‌گويد: «ايالات‌متحده امريكا تاكنون در مقابل وضعيت رو به افول حقوق بشر در هندوستان تحت رهبري مودي، ازجمله حركت به سمت اقتدارگرايي، تشديد اظهارات نفرت‌آميز و سركوب اقليت‌هاي مذهبي، سكوت كرده است.» به نوشته پوليتيكو مقام‌هاي ارشد كاخ سفيد به رسانه‌ها گفته‌اند كه جو بايدن در ديدار خصوص با نارندرا مودي در مورد نگراني‌هاي حقوق بشري گفت‌وگو خواهد كرد، اما خبري از اظهارنظر علني درخصوص اقدام‌هاي تبعيض‌آميز و سركوب‌هاي سياسي دولت مودي نيست.
سيفتون معتقد است: «اينكه چيزي علني گفته نشود به عنوان يك چراغ سبز براي مودي و دولتش تلقي خواهد شد و اين پيام را به آنها مي‌رساند كه مي‌توانند در اين مسير به سمت اقتدارگرايي ادامه دهند و مسلمانان را تحقير كنند.»
در طول سال‌هاي اخير دولت مودي مستمرا فشار به اقليت بزرگ مسلمانان هند را افزايش داده است. ازجمله اقدام‌هاي اخير دولت هند وضع قوانيني در مورد شهروندي است كه مبناي كسب شهروندي هند را مذهب قرار مي‌دهد و درحالي كه اجازه مي‌دهد هندوها از هر جاي جهان به سرعت شهروندي هند را دريافت كنند، جلوي شهروند شدن مسلماناني را كه سال‌ها در هند زندگي كرده‌اند، مي‌گيرد. دولت مودي همچنين بعد از چندين دهه خودمختاري و قوانين ويژه منطقه مسلمان‌نشين جامو و كشمير را لغو كرد، اقدامي كه ناظران معتقدند با هدف تغيير بافت نژادي و مذهبي اين منطقه انجام شده است. در برخي از ايالت‌هاي هند قوانين منع تغيير دين تصويب شده است كه گفته مي‌شود هدف آن جلوگيري از ازدواج مردان مسلمان با زنان هندو است. اين اقدامات درحالي انجام مي‌شود كه در طول سال‌هاي گذشته خشونت‌ها عليه اقليت‌هاي مذهبي در هند به شكل گسترده‌اي افزايش پيدا كرده است و دولت ملي و دولت‌هاي ايالتي به شكل گسترده‌اي روزنامه‌نگاران و منتقدان را سركوب مي‌كنند.
الين پيرسون، مدير بخش آسيا در ديدبان حقوق بشر در نامه‌اي سرگشاده به جو بايدن از او خواسته تا در اين سفر نسبت به انتقاد از مودي به دليل وخامت وضعيت حقوق بشر، اجتناب نكند. ديدبان حقوق بشر روز گذشته به مناسبت سفر مودي به واشنگتن، يك مستند ساخت بي‌بي‌سي را كه به دليل انتقاد از مودي پخش آن در هندوستان ممنوع شده است، اكران كرد. پيرسون در نامه به بايدن نوشته است كه علاوه بر نقض‌هاي ديگر حقوق بشر، دولت مودي به شكل جانب‌دارانه‌اي از هواداران و منتسبان به حزب حاكم حمايت مي‌كند و چنين افرادي را در صورت اقدام به جنايت‌هاي مختلف از محاكمه نجات مي‌دهد. پيرسون مي‌نويسد: «در جامعه بين‌المللي دولت مودي عمدتا تمايلي ندارد كه در موارد نقض حقوق بشر در كنار ديگر كشورها بايستد و معمولا يا راي ممتنع مي‌دهد يا از محكوم كردن موارد نقض گسترده حقوق بشر در نقاط ديگر خودداري مي‌كند.»
بي‌ميلي مودي به همراهي با امريكا عليه روسيه
به‌رغم اصرار امريكا به متحدانش براي اعمال فشار به مسكو، دولت نارندرا مودي تاكنون حاضر به محكوم كردن تجاوز نظامي روسيه به اوكراين نشده، هيچ تحريمي عليه روسيه اعمال نكرده و از دو طرف جنگ خواسته است كه «اختلاف‌هاي‌شان» را از طريق ديپلماسي حل و فصل كنند. نارندرا مودي، نخست‌وزير هندوستان در مصاحبه‌اي اختصاصي با روزنامه امريكايي وال استريت ژورنال كه روز گذشته در آستانه سفرش به امريكا منتشر شد، در پاسخ به سوالي در مورد انتقادها از موضع دهلي‌نو در مقابل روسيه، گفت: «فكر نمي‌كنم چنين برداشتي چندان در امريكا رايج باشد... فكر مي‌كنم كه موضع هندوستان كاملا در سراسر جهان به خوبي درك شده است. جهان اعتقاد كامل دارد كه اصلي‌ترين اولويت هندوستان صلح است.»
كارولين گري، پژوهشگر انديشكده گروه اوراسيا به پوليتيكو مي‌گويد: «ايالات متحده به هندوستان به عنوان يك شريك استراتژيك براي موازنه در مقابل چين در جنوب آسيا و اقيانوس‌هاي هند و آرام نياز دارد. هند هم به ايالات‌متحده نياز دارد تا آينده‌اي پررونق‌تر و سبزتر براي خود بسازد. روابط امريكا و هندوستان هيچ‌گاه از اين بهتر نبوده است، موضوعي كه ممكن است با توجه به اجتناب دهلي‌نو از وضع تحريم عليه روسيه پس از تهاجم به اوكراين، عجيب به نظر برسد. در واقع به نظر مي‌رسد جنگ اوكراين بيش از هر زمان ديگري به دولت بايدن ثابت كرد كه هندوستان تا چه اندازه براي منافع امريكا حياتي است.»
بي‌ميلي هند به موضع‌گيري عليه روسيه، دلايل متعددي دارد. نفت ارزان قيمت و صادرات سلاح، اصلي‌ترين زمينه‌هاي همكاري هندوستان و روسيه هستند. روابط نظامي ميان روسيه و هندوستان موضوع جديدي نيست و به دهه ۱۹۶۰ ميلادي بازمي‌گردد. براساس برآور سمير لالواني، پژوهشگر موسسه صلح ايالات‌متحده امريكا در حال حاضر نزديك به ۸۵درصد از سلاح‌هاي مورد استفاده در ارتش هندوستان ساخت روسيه هستند. از كلاشنيكف گرفته تا جنگنده، زيردريايي هسته‌اي، موشك كروز و تانك، تسليحاتي هستند كه روسيه دراختيار هند قرار مي‌دهد. برخي از اين تجهيزات كاربرد بسيار بلندمدتي دارند و برآورد مي‌شود كه در حجم كنوني جنگنده‌هاي ساخت روسيه تا سال ۲۰۶۵ در زرادخانه نظامي هند باقي خواهند ماند و هندوستان در طول چندين دهه پيش رو براي قطعات يدكي و تعمير و نگهداري به روسيه وابسته مي‌ماند. به گفته سمير لالواني تنها يك درصد از كل تجهيزات ارتش هند امريكايي است و اين رقم در نيروي دريايي و نيروي هوايي به ۴درصد مي‌رسد. براساس آمار موسسه سيپري از ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ رقم تقريبي فروش اسلحه روسيه به هندوستان، چهار برابر رقم صادرات سلاح امريكايي به اين كشور بود.
روسيه به عنوان يك قدرت جهاني، كمك‌هاي ديگري هم به هندوستان مي‌كند. در شوراي امنيت و مجمع عمومي سازمان ملل متحد و ديگر نهادهاي بين‌المللي، روسيه همواره از مواضع هندوستان حمايت كرده است. از زمان آغاز جنگ اوكراين، نفت خام ارزان قيمت هم به عوامل تقويت پيوند دو كشور اضافه شده است. اما به نوشته واشنگتن پست سمير لالواني معتقد است كه وابستگي نظامي، «قوي‌ترين و پايدارترين» پيوند ميان دو كشور است.
كريس كلاري، مدير پيشين وزارت دفاع امريكا و استاد دانشگاه آلباني مي‌گويد: «تعداد كشورهاي مهم براي امريكا كه تجهيزات ساخت روسيه زيادي دارند، بسيار كم است و هند در صدر فهرست اين كشورها قرار دارد. واقعيت اين است كه يك رابطه ۶ دهه‌اي را به سرعت نمي‌توان پايان داد. حتي براي يك رهبر قاطع هم آسان نيست كه چنين رابطه‌اي را پايان دهد و من ترديد دارم كه اساسا دولت كنوني در دهلي‌نو در اين زمينه قاطعيتي داشته باشد.»
واشنگتن‌پست مي‌نويسد: «روسيه حاضر بود فناوري‌هاي و تجهيزاتي را به هند بفروشيد كه در واقع امريكايي‌ها حاضر نبودند دراختيار هند بگذارند. زماني كه اتحاد جماهير شوروي نخستين قرارداد فروش جت‌هاي جنگنده ميگ ۲۱ را در دهه ۱۹۶۰ امضا كرد، مسكو امتيازهايي را به هند داد كه واشنگتن حاضر به اعطاي آنها نبود، از جمله اينكه مسكو پذيرفت هندوستان هزينه‌ها را به روپيه پرداخت كند و اجازه داد كه اين جنگنده‌ها را در خاك هندوستان توليد كند. در طول چندين دهه روسيه در ارتش هندوستان انحصار تقريبا كامل داشت و علاوه بر اينكه نسبت به رقبا تخفيف‌هاي ويژه‌اي به هند مي‌داد، اجازه انتقال فناوري به اين كشور هم داده بود. در دهه ۱۹۸۰ روس‌ها فرآيند علني به اشتراك‌گذاري توانمندي هسته‌اي را آغاز كردند، از يك طرف زيردريايي‌هاي هسته‌اي به هندوستان اجاره دادند و از طرف ديگر به توليد برق هسته‌اي در اين كشور كمك كردند.»