چرخش استراتژيك اردوغان
محمدرضا ستاري
رجب طيب اردوغان در حالي تور سه‌روزه خود به خاورميانه براي سفر به كشورهاي عربستان، امارات و قطر را آغاز كرده كه شواهد نشان مي‌دهد وي بلافاصله پس از پيروزي در انتخابات دشوار و سرنوشت‌ساز رياست‌جمهوري كه در ارديبهشت‌ماه امسال برگزار شد، لزوم تغييرات اساسي در تركيه را به خوبي درك كرده و نقشه راهي جديد براي دوران كنوني رياست‌جمهوري خود تدارك ديده است.
در طول مبارزات انتخاباتي رياست‌جمهوري در تركيه، مهم‌ترين كليدواژه مخالفان و رقباي اردوغان، مانور روي تغيير بود؛ امري كه جريان رقيب نتوانست با توجه به موضع ضعف اردوغان از آن استفاده كرده و حالا وي پس از پيروزي در انتخابات سعي دارد نهايت بهره‌برداري را از اين موضوع به عمل آورد. در همين رابطه اولين كليد تغيير را اردوغان با چينش كابينه زد؛ جايي كه غير از دو وزير، ساير وزراي قبلي را از كابينه خارج كرد.
دومين پيام اردوغان به جامعه تركيه، نشان دادن تغيير جهت اقتصادي در اين كشور بود؛ به‌طوري‌كه با انتخاب محمد شيشمك به عنوان وزير اقتصاد و حفيظه غايه اركان به عنوان رييس بانك مركزي نشان داد كه قصد دارد از سياست‌هاي چالش‌برانگيز گذشته دوري كند. همزمان با اين موارد در داخل، سوگيري دولت اردوغان در قبال منطقه نيز بيانگر اين موضوع است كه احتمالا وي قصد دارد به سياست تنش صفر با همسايگان بازگشت كند. بحث تنش‌زدايي با سوريه و مصر و همچنين تور عربي اردوغان براي سفر به سه كشور حاشيه خليج فارس همگي گوياي آن است كه دولت جديد در آنكارا راهبردهاي متفاوتي را نسبت به چند سال گذشته در دستور كار قرار داده است.
در اين ميان برخي كارشناسان معتقدند كه يكي از مهم‌ترين انگيزه‌هاي اردوغان براي سفر به سه كشور عربستان، امارات و قطر، جذب سرمايه‌گذاري از سوي آنهاست؛ امري كه رقم آن تا 50 ميليارد دلار نيز ذكر شده و مي‌تواند در شرايط اقتصادي دشواري كه تركيه با آن دست به گريبان است، نسخه نجات تلقي شود.
همچنين اقدامات اخير تركيه در قبال غرب و ناتو نيز بسيار تامل برانگيز است. اردوغان كه در طول يك‌سال اخير يكي از مخالفان جدي پيوستن سوئد به ناتو بود، به ناگهان در نشست هفته گذشته سران ناتو در ليتواني، در حالي شرط پيوستن سوئد به ناتو را عضويت تركيه در اتحاديه اروپا اعلام كرده بود كه ظرف كمتر از چند ساعت با الحاق سوئد به ناتو موافقت كرد. اين موضوع از آنجا حايز اهميت است كه چنين اقدامي از سوي اردوغان دقيقا در تقابل با روسيه قرار دارد؛ چرا كه علاوه بر چراغ سبز گسترش ناتو به سمت مرزهاي روسيه، اردوغان در ديدارش با ولودمير زلنسكي رييس‌جمهوري اوكراين نيز به صراحت اعلام كرد كه كي‌يف اكنون شايسته پيوستن با ناتوست.
در اين رابطه هر چند كه برخي كارشناسان از امتيازگيري تركيه از غرب به واسطه پيوستن سوئد به ناتو سخن گفته‌اند، اما با جمع كردن تمامي مولفه‌هايي كه از منظر سياست داخلي، منطقه‌اي و بين‌المللي تركيه ظرف يك ماه و نيم اخير به وقوع پيوسته، درمي‌يابيم كه استراتژي پاندولي آنكارا همچنان يكي از اركان اساسي سياست خارجي اين كشور است، اما جهت‌گيري آن فعلا به سمت ملايم كردن موضع‌گيري‌ها، سوگيري به سمت غرب و تنش‌زدايي در منطقه است؛ موضوعي كه نشان مي‌دهد اردوغان در دور جديد رياست‌جمهوري خود به خوبي پيام نياز به تغيير را درك كرده و بلافاصله پس از عبور از چالش سخت انتخابات به دنبال اجراي آن است.