« اعتماد» در گفتوگو کارشناسان وظایف رسانه‌ها را بررسی می‌کند
روایت رسمی یا واقعیت
عباس عبدي: بسياري از شكايت‌ها از اهالي رسانه با حمايت‌هاي دولتی تهيه مي‌شود
مهدي بيك‌اوغلي
«اين دولت، منتقدان را افراد بي‌شناسنامه و بي‌هويت نمي‌داند و براي شنيدن صحبت‌هاي منتقدان گوش شنوا دارد.» اين عباراتي است كه سيدابراهيم رييسي ديروز در آستانه روز خبرنگار در سازمان صدا و سيما آنها را طرح كرده است. اظهاراتي كه بلافاصله پس از مطرح شدن بازخوردهاي فراواني در شبكه‌هاي اجتماعي و فضاي مجازي پيدا كرد و بازار حرف و حديث درباره آن حسابي گرم شد. بسياري از فعالان رسانه‌اي و خبرنگاران با اشاره به اينكه رفتار تيم رسانه‌اي دولت در بسياري از موارد به گونه‌اي است كه در برابر حضور خبرنگاران منتقد در محافل رسانه‌اي مرتبط با دولت مانع‌تراشي مي‌شود، این صحبت‌ها را نقد کردند. از سوي ديگر از زمان تشكيل دولت و حاكميت يكدست، دامنه وسيعي از شكايت‌ها و جوابيه‌ها عليه خبرنگاران و اساتيد حوزه رسانه ثبت شده كه از نظر كمي در هيچ دوره ديگري سابقه نداشته است. پروژه خالص‌سازي، يكي از برنامه‌هايي است كه يك طيف سياسي خاص در اتمسفر سياسي كشور برنامه‌ريزي كرد تا افراد و جريانات غيرخودي را از قطار مديريت و تصميم‌سازي‌ها پياده سازد. اما يك چنين ايده‌اي در سطح رسانه‌اي هم صورت گرفت و بسياري از نمايندگان منتقدان رسانه‌ها به دليل نقد عملكرد دولت اجازه حضور در برنامه‌هاي رسانه‌اي را از دست دادند.
رييس دولت سيزدهم اما با اظهاراتش در صداوسيما از يك طرف، خود و دولتش را شنواي نقد نقادان معرفي كرده و از سوي ديگر دولت قبل را هم مي‌نوازد. اشاره رييسي به اين موضوع كه منتقدان را افراد بي‌هويت و بي‌شناسنامه نمي‌داند، مرتبط با اظهارات 9ارديبهشت ماه 93 حسن روحاني در مراسم افتتاحيه نمايشگاه كتاب تهران است، زماني كه روحاني در اظهاراتي بيان كرد «همه حق دارند از دولت تدبير و اميد انتقاد كنند، اما از سوي ديگر به منتقداني كه با شناسنامه خود انتقاد نمي‌كنند، اعتراض كرد.» اين اظهارات رييس‌جمهوري در شرايطي در آستانه روز خبرنگار عنوان شده كه بررسي عملكرد تيم رسانه‌اي دولت، نشان مي‌دهد كه نه تنها يك چنين آستانه تحملي در ميان تيم رسانه‌اي دولت مشاهده نمي‌شود، بلكه در بسياري از موارد، خبرنگاران رسانه‌هاي منتقد به دليل انتقال مطالبات مردم در خصوص موضوعاتي چون مشكلات اقشار محروم به دليل گراني اقلام اساسي، چرايي عدم احياي برجام، مشكلات حدف ارز ترجيحي، عملكرد اشتباه تيم اقتصادي دولت و... امكان حضور در برنامه‌هاي رسانه‌اي حياط دولت و ساير برنامه‌هاي رسانه‌اي را از دست داده‌اند. با توجه به روز خبرنگار و با عنايت به اظهارات رييس‌جمهور درباره شنيدن صداي منتقدان «اعتماد» در اين گزارش با استفاده از ديدگاه‌هاي كارشناسي تلاش مي‌كند نوري به ابعاد گوناگون عملكرد رسانه‌اي دولت بتاباند.
خروج منتقدان از برنامه‌هاي رسانه‌اي دولت
يكي از نمادهايي كه مناسبات ارتباطي دولت با رسانه‌ها را نمايان مي‌كند، نشست‌هاي رسانه‌اي است كه در حياط پاستور برپا مي‌شود. نشست‌هايي كه نمايندگان رسانه‌هاي گروهي فرصت دارند از نزديك و چهره به چهره با اعضاي كابينه ارتباط برقرار كرده و پرسش‌هاي مورد نظر خود را طرح كنند. برنامه‌اي كه در زمان دولت اصلاحات پايه‌ريزي شد تا رسانه‌هاي طيف‌هاي منتقد بتوانند پرسش‌هاي خود را از اهالي كابينه مطرح كنند. از اين منظر تيم رسانه‌اي دولت سيزدهم، يكي از ضعيف‌ترين عملكردها را ثبت كرده است. پايش خبرنگار اعتماد از اين نشست‌ها بيانگر آن است كه نمايندگان رسانه‌هاي منتقد به‌طور كامل از اين نشست حذف شده‌اند. حضور پر تعداد خبرنگاران صدا و سيما و رسانه‌هاي اصولگرا در اين نشست‌ها، در شرايطي كه اين رسانه‌ها اغلب دسترسي كافي به اعضاي كابينه دارند، نشان مي‌دهد كه در تيم رسانه‌اي دولت گوش شنوايي براي شنيدن انتقادات وجود ندارد. اين در حالي است كه در زمان دولت روحاني، نمايندگان رسانه‌هاي مختلف از طيف‌هاي گوناگون در نشست‌هاي رسانه‌اي پاستور حضور داشته و تندترين مواضع را عليه دولت تدبير و اميد مطرح مي‌كردند.
زماني بر حذف منتقدان
«شما ديگر اجازه حضور در نشست‌هاي حياط دولت را نداريد، چون بيانيه مي‌خوانيد؟» اين عباراتي است كه سخنگوي دولت خطاب به خبرنگار روزنامه اعتماد مطرح كرد. زماني كه خبرنگار گروه سياسي اعتماد از سخنگوي دولت به دليل خم شدن كمر اقشار محروم زير بار گراني‌ها پرسشي را طرح كرده بود. پس از طرح اين پرسش تيم رسانه‌اي دولت ديگر اجازه حضور اين خبرنگار (با بيش از یک دهه سابقه حضور در نشست‌هاي رسانه‌اي) در نشست‌هاي حياط دولت را نداد. اما اين تنها نمونه‌اي از برخوردهاي سلبي با خبرنگاران در اين‌گونه نشست‌ها نبود. تيم رسانه‌اي دولت مدت زمان كوتاهي پس از به دست گرفتن سكان هدايت بخش رسانه‌اي دولت، بلافاصله پروژه خالص‌سازي را در حوزه رسانه‌اي به انجام رساند. نمايندگان رسانه‌هاي گروهي كه اقدام به نقد دولت مي‌كردند بلافاصله از حضور در برنامه‌هاي دولت محروم شدند. مورد دوم خبرنگار روزنامه خراسان است كه نه به دليل نقد دولت بلكه به دليل انتشار چند توييت از حضور در برنامه‌هاي دولت حذف شد. پيگيري‌هاي روزنامه اعتماد حاكي است كه روزنامه خراسان ديگر خبرنگاري را براي نشست‌هاي حياط دولت معرفي نكرده است. كافي است خبرنگاري توييتي را در نقد برنامه‌هاي دولت منتشر كرده يا گزارشي در نقد عملكرد دولت بنويسد تا بلافاصله از برنامه‌هاي خبري مرتبط با ساختار اجرايي حذف شود. تاسف‌آور‌تر اينكه اين خبرنگاران امكان طرح يك چنين موضوعاتي را در سطح رسانه‌ها پيدا نمي‌كنند، چون نگران اعمال فشارهاي بيشتر و حذف كامل از برنامه‌هاي رسانه‌اي هستند. مورد بعدي مربوط به خبرنگار روزنامه اطلاعات است؛ خبرنگاري كه براساس گفت‌وگويي كه با «اعتماد» دارد، هيچ نقدي را نسبت به عملكرد دولت منتشر نكرده، اما به دليل انتشار يك سرمقاله انتقادي در روزنامه اطلاعات توسط فرد ديگري براي 5هفته از حضور در پاستور محروم مي‌شود. به عبارت روشن‌تر، تيم رسانه‌اي دولت از ظرفيت حضور در نشست‌هاي رسانه‌اي كه حق طبيعي هر رسانه و خبرنگاري است استفاده مي‌كند تا جلوي نقدهاي تخصصي و حرفه‌اي اهالي رسانه را سد كند. اين ليست به همين تعداد و همين افراد ختم نمي‌شود، دامنه وسيع‌تري از خبرنگاران در گفتوگو با «اعتماد» نسبت به رويكرد سلبي تيم رسانه‌اي دولت با خبرنگاران گلايه كرده اما به دليل اينكه نگران حذف از حضور در نشست‌هاي خبري هستند، نمي‌توانند در نقد دولت سخني بگويند. احتمالا آقاي رييس‌جمهوري و حتي شايد سخنگوي دولت از يك چنين برخوردهايي كه توسط زيرمجموعه‌شان صورت مي‌گيرد، بي‌خبر هستند، تهيه اين گزارش در راستاي شفاف‌سازي برخي برخوردهاي سلبي تيم رسانه‌اي دولت با خبرنگاراني است كه سال‌ها براي شفاف‌سازي در كشور تلاش كرده و حضور در فضاي رسانه‌اي كشور حق طبيعي آنهاست.
عملکرد رسانه‌ای
عباس عبدي فعال سياسي و رسانه‌اي در خصوص عملكرد رسانه‌اي دولت سيزدهم معتقد است كه تيم رسانه‌اي دولت سيزدهم تلاش مي‌كند به جاي توجه و حمايت از واقعيت، روايت خاص خود را در رسانه‌ها بازتاب دهد. مبتني بر اين رويكرد چنانچه رسانه‌اي از انعكاس روايت مورد نظر دولت اجتناب كند با برخوردهاي سلبي دولت مواجه مي‌شود. عبدي در اين زمينه مي‌گويد: «عملكرد رسانه‌اي محدوديت‌هاي خاص خود را دارد. وقتي جسمي سياه است با رسانه نمي‌توان آن را سفيد كرد؛ تيم رسانه‌اي ممكن است بتواند شدت موضوعات را كم يا زياد كند اما نمي‌تواند تغييري در ماهيت عملكردها بدهد. مشكلي كه دولت دارد آن است كه عملكرد قابل دفاعي ندارد كه تيم رسانه‌اي‌اش بتواند آن را بهبود بخشد.» او ادامه مي‌دهد: «اين تيم رسانه‌اي دولت حتي نمي‌تواند بسته‌هاي گفتاري مثبتي به جامعه بدهد تا انتقادات و اعتراضات در جامعه كاهش يابد. اين موضوع ناشي از ضعف تيم رسانه‌اي دولت است، چرا كه افراد حاضر در آن اغلب حرفه‌اي نيستند و ادبيات نامناسبي را بعضا در مواجهه با افراد، خبرنگاران و رسانه‌ها انتخاب مي‌كنند. انگار كه آشنايي كافي با مساله رسانه ندارند. بنابراين به نظرم در هر دو زمينه ايرادات اساسي در عرضه پيام‌هاي رسانه‌اي دولت وجود دارد. در درجه نخست، بايد دولت كاركرد مثبتي داشته باشد تا تبديل به اخبار مثبت و اقناع‌كننده شود. در درجه دوم هم بايد تخصص رسانه‌اي اين تيم در تنظيم بسته خبري و تحليلي و ادبيات مناسب و نيز در تعامل و پاسخگويي با خبرنگاران و ديگر رسانه‌ها بهبود پيدا كند.» اين فعال سياسي و رسانه‌اي در خصوص برخورد حقوقي و قضايي با رسانه‌ها و احكام سنگين عليه فعالان رسانه‌اي، يادآور مي‌شود: «هرچند در ظاهر عنوان مي‌شود كه اين احكام توسط دستگاه قضايي صورت مي‌گيرد اما واقعيت آن است كه پيگيري اصلي اين برخوردها توسط سيستم‌هاي امنيتي و ارشاد انجام مي‌گيرد. سيستم ارشاد در حوزه رسانه‌ها شفاف و درست عمل نمي‌كند. اينكه توسط قرارگاه ثارالله ده‌ها و صدها شكايت عليه رسانه‌ها انجام مي‌گيرد و مسوولان ارشاد هم از اين شكايات حمايت مي‌كنند، اشتباه است. به نظر مي‌رسد برخي تصور مي‌كنند، مطبوعات هم مانند صدا و سيما، رسانه زيرمجموعه آنها هستند و بايد هرچه آنها دوست دارند، منعكس كنند. اين روش‌ها اگر موثر بود، صدا و سيما امروز يك چنين وضعي نداشت؛ روشن است كه بسياري از اين شكايات با حمايت‌هاي ارشاد تهيه مي‌شود. از اين منظر معتقدم برخوردهايي كه با فعالان رسانه‌اي صورت مي‌گيرد، كمكي به بهبود شاخص‌هاي رسانه‌اي در كشور نمي‌كند. به‌طور خلاصه رويكرد دولت موجود، به جاي واقعيت‌محور بودن، رويكرد روايت‌محور است. دولت فكر مي‌كند در مواجهه با رخدادها بايد روايتي متناسب با خواسته دولت ارايه شود و واقعيت جايگاه چنداني ندارد. اين اشتباه مسلمي است كه نظام رسانه‌اي رسمي كشور از جمله تيم رسانه‌اي دولت انجام مي‌دهد.» با عبور از اين شرايط به نظر مي‌رسد كه رييس‌جمهوري بايد يك بازنگري جدي در رويكردهاي رسانه‌اي و تيم رسانه‌اي خود داشته باشد.
نمايندگان رسانه‌هاي گروهي كه اقدام به نقد دولت مي‌كردند بلافاصله از حضور در برنامه‌هاي دولت محروم شدند.
خبرنگار ديگري به‌دليل انتشار يك سرمقاله انتقادي در روزنامه اطلاعات براي 5هفته از حضور در پاستور محروم مي‌شود.
خبرنگار روزنامه اعتماد به دليل پرسشي درباره خم شدن كمر اقشار محروم زير بار گراني‌ها، ديگر اجازه حضور در نشست حياط دولت را پيدا نكرد.