«الجزيره» در گزارشي بررسي كرد
اهميت ژئوپليتيكي راه‌آهن شلمچه - بصره
ايران و عراق اعلام كار روي خط آهني كه دو كشور را به هم متصل مي‌كند را پس از دهه‌ها پيش‌بيني اين پروژه رسما آغاز كرده‌اند. اين خط آهن پس از تكميل، حركت ميليون‌ها زائر ايراني را كه به اماكن مقدس در عراق مي‌روند، تسهيل مي‌كند. محمد مخبر معاون اول رييس‌جمهور ايران و محمد شيعه السوداني نخست وزير عراق روز شنبه آغاز ساخت راه‌آهن شلمچه - بصره در امتداد مرز خود را جشن گرفتند. اين پروژه ريلي چيست، چه چالش‌هايي دارد و چرا از نظر ژئوپليتيكي براي هر دو كشور اهميت دارد؟ «الجزيره» در اين باره گزارشي نوشته كه توسط وب‌سايت «جماران» ترجمه و ارايه شده است.
راه‌آهن شلمچه - بصره چيست؟
اين خط آهن قرار است شهر مرزي شلمچه ايران را به شهر بصره در جنوب شرقي عراق براي جابه‌جايي مسافران و بار متصل كند. مقامات ايراني گفتند كه اين خط آهن 32 كيلومتري (20 مايلي) طي 18 تا 24 ماه تكميل خواهد شد. تهران و بغداد ابتدا در سال 2014 براي توسعه اين مسير توافق كردند، اما مدت كوتاهي بعد مجبور شدند اين پروژه را متوقف كنند، زيرا گروه داعش حملات خشونت‌بار خود را در بخش‌هاي وسيعي از عراق آغاز كرده بود . اين پروژه سال‌ها بدون پيشرفت زيادي دست نخورده باقي ماند، اما پس از بهبود وضعيت امنيتي و سياسي در عراق، آنها دوباره در اواخر سال 2021 به انجام اين پروژه متعهد شدند. در ماه آوريل، رزاق السعداوي، وزير حمل و نقل عراق در سفر به تهران با همتاي خود، مهرداد بذرپاش ديدار كرد. پيشبرد اين پروژه يكي از موضوعات مهم مورد بحث در رايزني‌هاي اين دو مقام بود. همان توافق‌ها عملا منجر به تسهيل كار و اعلام آغاز رسمي احداث اين خط آهن شد. گفته مي‌شود كه اين تفاهم اميدواركننده‌ترين توافق تاكنون براي چشم‌انداز تكميل پروژه محسوب مي‌شود.
مخبر هفته گذشته به خبرنگاران گفت كه دو كشور در چند دهه گذشته بر مبناي طرح‌هايي كه مدت كوتاهي قبل از انقلاب ايران در سال 1979 ميلادي براي ساخت اين خط راه‌آهن تعريف شده بود، از آغاز رسمي اجراي اين پروژه سخن مي‌گفتند. ايران به عنوان بخشي از اين پروژه، قصد دارد يك روگذر روي آبراهي كه دو كشور را از هم جدا مي‌كند و به اروندرود در ايران و شط‌العرب در عراق معروف است، بسازد. مقامات مي‌گويند كه اين پل بايد قابل حركت باشد، زيرا كشتي‌ها بايد بتوانند از زير آن عبور كنند.
چالش‌ها چيست؟
برخي چالش‌هايي كه سال‌ها در اجراي اين پروژه مورد بحث بودند همچنان به قوت خود باقي مانده‌اند البته به نظر مي‌رسد كه دو طرف اكنون در مورد نحوه برخورد با آنها به توافق رسيده‌اند. براي اولين‌بار، آبراه اروندرود بايد لايروبي شود تا بتوان هم پل متحرك و هم شناورهايي را كه از زير آن عبور مي‌كنند در خود جاي دهد.
بنا بر گزارش‌ها، آخرين لايروبي اين آبراه قبل از انقلاب 1979 ميلادي در ايران صورت گرفته و با گذشت ده‌ها سال از آن مي‌توان حدس زد كه رسوبات زيادي در كف رودخانه انباشته شده است. چالش ديگر اين است كه بنا بر گزارش‌ها، طرف عراقي ساخت مسير از مرز را در سمت خود آغاز نكرده، زيرا ابتدا بايد يك منطقه وسيع از مين‌ها را پاكسازي كند، كاري كه ايران قبلا در سمت خود انجام داده است. اين مين‌ها در طول جنگ ايران و عراق در دهه 1980، زماني كه صدام حاكم وقت عراق به ايران حمله و درگيري را آغاز كرد كه هشت سال به طول انجاميد، كار گذاشته شد. در طول سال‌ها گمانه‌زني‌هايي مبني بر اينكه بغداد از اين پروژه عقب‌نشيني كرده وجود داشته و رسانه‌هاي ايراني گمانه‌زني مي‌كنند كه ايالات متحده عراق را تشويق كرده تا از سرعت خود براي فراهم كردن بستر اجرايي اين پروژه بكاهد. اين راه‌آهن در نهايت قرار است ايران را به سواحل مديترانه سوريه و كشورهاي به اصطلاح «محور مقاومت» را به هم متصل كند. در رسانه‌هاي ايران بحث‌هايي هم مطرح شده مبني بر اينكه ممكن است عراق پروژه «جاده توسعه» با تركيه را بر شلمچه - بصره در اولويت قرار دهد. هدف جاده توسعه كه قرار است در سال 2025 تكميل شود، استفاده از راه‌آهن و بزرگراه موازي براي اتصال بندر جنوبي الفاو در استان بصره به تركيه است.
منفعت ژئوپليتيك راه‌آهن چيست؟
راه‌آهن بين ايران و عراق مي‌تواند به نفع هر دو كشور باشد، اما شايد براي تهران مهم‌تر باشد، زيرا به دنبال تقويت موقعيت منطقه‌اي خود است. دولت ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران در حالي كه اين كشور شبكه ملي خود را گسترش مي‌دهد و روي يكپارچگي منطقه‌اي كار مي‌كند، بيش از دوازده پروژه بزرگ ريلي را دنبال مي‌كند. راه‌آهن شلمچه - بصره همچنين قرار است ايران را به نجف و كربلاي عراق متصل كند و بار حمل ميليون‌ها زائر را كه از ايران به اماكن مقدس مسلمانان در آن شهرها مي‌روند، كاهش دهد. اين پروژه همچنين به ايران كمك خواهد كرد كه پس از خروج يكجانبه واشنگتن از توافق هسته‌اي ايران در سال 2018 و در حالي كه همچنان تحت تحريم‌هاي شديد امريكا قرار دارد با قرار گرفتن در مركز خطوط حمل و نقل اصلي از مسير ترانزيت بهبود يافته و تجارت بيشتر بهره‌مند شود.
ثابت شده كه راه‌آهن براي كريدور حمل و نقل بين‌المللي شمال-جنوب، يك پروژه بلندپروازانه كه اتصال هند به آسياي مركزي و روسيه را از طريق ايران در نظر دارد، امري حياتي و لازم‌الاجراست.