سه گام تاريخي كيسينجر كه جهان مدرن را تغيير داد
توني ديور٭
از آسيا تا خاورميانه؛ هنري كيسينجر شخصيت برجسته در سياست خارجي ايالات متحده بود! ميراث بحث‌برانگيز و فراگير هنري كيسينجر در سياست خارجي ايالات متحده هنوز هم در سياست‌هاي اروپا، آسيا، خاورميانه و امريكاي جنوبي تاثيرگذار است. به اعتقاد هوادارانش، كيسينجر ديپلمات و مذاكره‌كننده برجسته بود كه به عنوان وزير خارجه در دهه 1970، براي كاهش قدرت اتحاد جماهير شوروي و حفظ نظم جهاني موجود و مطلوب ايالات متحده امريكا تلاش ميكرد. اما منتقدانش، كيسينجر را يك جنايتكار جنگي مي‌دانند كه - اغلب مخفيانه- مرگ صدها هزار سرباز و غيرنظاميان را در سراسر جهان، سازماندهي كرده است. انتشار اسناد طبقه‌بندي نشده، بخش قابل توجه عملكرد و ميراث كيسينجر را روشن مي‌كند. اين اسناد جديد، شواهدي از شرق آسيا و مصاحبه با مقاماتي است كه در بسياري از عمليات‌ها به رهبري كيسينجر كه در دهه‌هاي اخير برنامه‌ريزي كرده بود، دخالت داشتند. با اين همه، او هنوز هم برجسته‌ترين ديپلمات در تاريخ معاصر ايالات متحده است.
روسيه- كيسينجر در دهه 1970، پيشگام سياست تنش‌زدايي در رويكرد ايالات متحده با اتحاد جماهير شوروي بود. كيسينجر در دولت ريچارد نيكسون، از طريق مذاكرات با اتحاد جماهير شوروي معاهده كنترل تسليحات استراتژيك موسوم «استارت» را با هدف كاهش تعداد كل سلاح‌هاي هسته‌اي روي زمين، تاسيس كرد. آقاي كيسينجر به عنوان يك واقع‌گرا باور داشت كه روابط بين‌الملل توسط قدرت‌هاي بزرگ و رقيب، رهبري و كنترل مي‌شود. در سال‌هاي ابتدايي حضورش در دانشگاه هاروارد، كتابي را منتشر كرد كه به قدرت‌هاي هسته‌اي اجازه مي‌داد تا قبل از آغاز يك جنگ‌هاي آخرالزماني، كلاهك‌هاي هسته‌اي و تاكتيكي خود را كنار بگذارند. هر چند، سياست تنش‌زدايي با اتحاد جماهير شوروي در دولت رونالد ريگان تا حدودي معكوس شد، اما اين دوره، منجر به آغاز رسمي كاهش تدريجي تعداد سلاح‌هاي هسته‌اي در اختيار هر دو قدرت شد. آقاي كيسينجر، در سال ۱۹۸۹ به تاسيس يك خط ارتباطي مخفي بين جورج اچ‌‌دبليو بوش و ميخاييل گورباچف كمك كرد. او بعدها گفت كه از فروپاشي كامل اتحاد جماهير شوروي در سال ۱۹۹۱ شگفت‌زده شده و فقط انتظار داشت كه «دول اقماري شوروي» متلاشي شوند. كيسينجر ابتدا استدلال ميكرد كه عضويت اوكراين در ناتو مي‌تواند خشم و ناخشنودي روسيه را بيشتر كند. سپس در اواخر عمرش در ماه مه 2034 خواستار پذيرش كي‌يف در ناتو شد.
چين - آقاي كيسينجر، دقيقا چهار ماه پيش از مرگش به چين سفر كرده بود. جايي كه براي او، يادآور نقش ويژه و تاثيرگذارش در برقراري روابط ديپلماتيك ميان پكن و واشنگتن در دهه 1970بود. در سال 1971، هنري كيسينجر به عنوان مشاور امنيت ملي دولت ريچارد نكيسيون، پس از سفر به پاكستان مخفيانه راهي چين شد؛ در ديدارهايي با مائو تسه‌تونگ رهبر و جئو ئِن لاي نخست وزير چين، براي عادي‌سازي روابط چين با ايالات متحده، نقش اساسي و مهمي را ايفا كرد. در اين سفر پنهاني كه بعدا توسط كميته ملي روابط ايالات متحده و چين «سفري كه جهان را تغيير داد» توصيف شد، كيسينجر مقدمات سفر رييس‌جمهور ريچارد نيكسون را فراهم كرد. يك‌سال بعد اين ديدار تاريخي اتفاق افتاد، اين اولين باري بود كه يك رييس‌جمهور ايالات متحده به چين سفر ميكرد. تا سال 1979، روابط ديپلماتيك ميان چين و ايالات متحده در سطح بالا و كامل برقرار شد. در حالي كه روابط ميان پكن و مسكو به تدريج به وضعيت نامطمئني كشيده مي‌شد، ايالات متحده از دوستي خود با چين، به عنوان اهرم فشار در برابر اتحاد شوروي، استفاده كرد. در اواخر عمر، آقاي كيسينجر طرفدار ادامه روابط چين و ايالات متحده بود و از احتمال افزايش رقابت نظامي و اقتصادي بيشتر ميان اين دو قدرت بزرگ نگران بود. رسانه‌هاي دولتي چين در واكنش به خبر مرگ كيسينجر روز چهارشنبه، او را به عنوان «دوست قديمي مردم چين» عنوان كردند.
خاورميانه- ديپلماسي رفت و برگشت هنري كيسينجر در دهه 1970 كه ميان كشورهاي در حال جنگ در خاورميانه سفر ميكرد، به يكي از ميراث‌هاي ماندگار و مهم او مبدل شده است. پس از جنگ يومكيپور كه ميان اسراييل، مصر و سوريه با حمايت چند كشور عربي ديگر در 6 اكتبر 1973 صورت گرفت؛ آقاي كيسينجر براي برقراري يك صلح پايدار، شخصا با رهبران كشورهاي متخاصم ملاقات كرد. اين تلاش‌ها، نهايتا منجر به آتش‌بس‌هاي مختلفي در سال‌هاي 1974 و 1975 ميان مصر، سوريه و اسراييل شد. آقاي كيسينجر كه خود نيز يك پناهنده يهودي آلماني بود، در جنگ يومكيپور از اسراييل و اراضي كه در طول جنگ به دست آورده بود، حمايت ميكرد. همچنان به شدت تلاش ميكرد كه از نفوذ و دخالت اتخاد جماهير شوروي در اين جنگ جلوگيري كند. اما گفته‌ها و عملكرد كيسينجر به عنوان وزير خارجه، اغلب با يكديگر در تعارض قرار مي‌گرفت. او با هدف فشار در تاريخ 6 مه 1974 به گلدا مئير، نخست وزير دوره جنگ اسراييل گفته بود: از اسراييلي‌ها نمي‌خواهيم كه بلندي‌هاي جولان را ترك كنند، اين موضوع اختلاف بين اسراييل و ايالات متحده نخواهد بود. سه روز بعد، كيسينجر به ملك فيصل پادشاه عربستان سعودي گفته بود: ايالات متحده از ادعاي اسراييل نسبت به بلندي‌هاي جولان حمايت نمي‌كند. در واقع، سياست كيسينجر در قبال خاورميانه، منعكس‌كننده ديدگاه رئالستيك او به تحولات جهاني بود. كيسينجر، ساختار نظام بين‌الملل را عرصه رقابت ابرقدرت‌ها مي‌دانست كه در آن روابط ايالات متحده با روسيه و چين، مهم‌تر از درگيري‌هاي كوچك‌تر بين دولت‌هاي متوسط بود.
٭سردبير بخش امريكا روزنامه ديلي‌تلگراف
ترجمه: سروش عبدالواجد