هشدار سيلاب جاده چالوس
مهدي زارع
بارش شديد باران در روز پنجشنبه ۲۴ خرداد1403 در محور جاده چالوس، شمال سياه بيشه، در منطقه هزار چم و حوالي رستوران دربند باعث طغيان رودخانه چالوس و جاري شدن سيل شد. سيل چندين خودرو را با خود برد. روز پنجشنبه ۲۴ خرداد بر اثر بارش شديد باران در محدوده دربند و مرزن‌آباد در محور كندوان و به دليل انباشت گل و لاي، رودخانه چالوس طغيان كرد و خودروهايي كه در اين منطقه پارك بودند را با خود برد. بامداد پنجشنبه 24 خرداد 1403 مركز ملي پيش‌بيني و مديريت بحران مخاطرات وضع هوا اعلام كرد: « امروز در بعضي نقاط واقع در استان‌هاي شمال غرب، دامنه‌هاي شمالي و جنوبي البرز، دامنه‌هاي زاگرس مركزي، شمال شرق، بخش‌هايي از مركز كشور، ارتفاعات استان‌هاي كرمان، يزد، هرمزگان و جنوب سيستان و بلوچستان، در بعضي ساعات به ويژه در ساعات بعدازظهر و اوايل شب، رشد ابر، رگبار، رعد و برق، وزش باد شديد موقت و در نقاط مستعد، گرد و خاك و بارش تگرگ رخ مي‌دهد. » بنابراين مشخص است كه هيچ پيش‌بيني كوتاه‌مدت و فوري محلي براي سيلاب عصر پنجشنبه ارايه نشده بود. احياي رودخانه‌ها و احياي دشت‌هاي سيلابي، رودخانه‌ها را زنده مي‌كند. احياي رودخانه با حمايت از ظرفيت طبيعي رودخانه‌ها براي حفظ آب به مديريت خطر سيل كمك مي‌كند. از آنجايي كه خطر سيل شامل زمان وقوع خسارت است، مديريت ريسك سيل بايد خسارت يا احتمال وقوع سيل يا هر دو را كاهش دهد. احياي رودخانه احتمال افزايش سطح آب را كاهش مي‌دهد و در عين حال عملكرد طبيعي رودخانه را بهبود مي‌بخشد. در يك سامانه رودخانه‌اي طبيعي، رودخانه در طول دوره‌هاي پر‌آب، آب را فراتر از سواحل خود و در مناطق گسترده‌اي از دشت سيلابي پخش مي‌كند. به منظور حفاظت از اموال و مهار آب، رويكرد كلاسيك مهندسي مديريت ريسك سيل، محدود كردن مسيرهاي آب است. اين كار معمولا با ساختن دايك‌ها و صاف كردن رودخانه‌ها براي افزايش ظرفيت تخليه، لايروبي براي تعميق كانال‌ها و ساخت مخازن و مناطق نگهداري مصنوعي براي ذخيره آب اضافي انجام مي‌شود. در حالي كه اين امر به‌طور كلي احتمال وقوع و خسارت‌هاي سيلاب‌هاي ناگهاني را كاهش مي‌دهد، ولي در صورت وجود آب بسيار زياد، در صورت غرق شدن يا از كار افتادن سامانه مهندسي شده، ميزان خسارت را افزايش مي‌دهد. بدون چشم‌اندازهاي طبيعي مانند زهكش‌هاي طبيعي و مراتع نمي‌توان آب‌هاي اضافي را جذب كرد. هر گونه نقص و دستكاري در چشم‌انداز طبيعي و تجاوز به حريم رودخانه‌ها و احداث جاده و رستوران در بستر و حريم رودخانه مقدار زيادي آب را آزاد مي‌كند و پيامدهاي بالقوه فاجعه‌بار دارد. تقويت مداوم و ساخت دايك‌هاي بالاتر نمي‌تواند بر اين ضعف غلبه كند و گزينه بسيار گراني است. از لحاظ تاريخي، راه‌حل‌هاي مهندسي بالادست، جريان‌هاي اوج در پايين دست را ايجاد مي‌كند. علاوه بر اين، با سناريوهاي تغيير اقليم و رويدادهاي شديد اقليمي، يك رويكرد جديد براي مقابله با تبعات سيلاب‌هاي پيش رو مورد نياز است. پاكسازي و اتصال مجدد نهرها و رودخانه‌ها به دشت‌هاي سيلابي و ساير مناطق ذخيره طبيعي و ارتقاي كيفيت و ظرفيت تالاب‌ها، احياي رودخانه ظرفيت ذخيره‌سازي طبيعي را افزايش داده و خطر سيل را كاهش مي‌دهد. آب اضافي به شرطي كه به‌موقع و طبيعي ذخيره شود، در مناطق داراي ارزش‌هايي مانند چشم‌انداز جذاب و تنوع زيستي مي‌تواند فرصت‌هاي تفريحي را افزايش دهد . از اين طريق، احياي رودخانه به‌طور مستقيم به راهبردهاي تغيير اقليم با هدف كاهش اثرهاي افزايش جريان اوج و خشكسالي كمك مي‌كند. احياي رودخانه توسط مديران منابع آب انجام مي‌شود . اتصال مجدد دشت‌هاي سيلابي به رودخانه و تنظيم مجدد مديريت شده در مصب، سازوكار مهم مديريت آب است. تغييرات اقليمي آينده به‌طور بالقوه بر تمام جنبه‌هاي بارندگي اثر مي‌گذارد. ماهيت دقيق اين تغييرات نامشخص است، به ويژه براي رويدادهاي شديد، خواه كوتاه‌مدت يا طولاني مدت كه منجر به سيل مي‌شود. افزايش بارندگي به هر ميزان، بسته به اينكه اين افزايش در مكان و زمان و ويژگي‌هاي بارش-رواناب حوضه مورد نظر چگونه خود را نشان دهد، خطر سيلاب را به ميزان بيشتر يا كمتر افزايش مي‌دهد. بايد براي رخداد‌هاي بعدي آماده شويم.